STEENWIEK

EVENEMENTEN & MUSEUMS & EXPOSITIES IN EN OM STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

Evenementen & Museums & Exposities in De Omgeving Steenwijk.

EVENEMENTEN & MUSEUMS & EXPOSITIES IN EN OM STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

Evenementen & Museums & Exposities in De Omgeving Steenwijk.

Evenementen in Steenwiek

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

Evenementen in Steenwiek

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

EVENEMENTEN IN DE OMGEVING VAN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

EVENEMENTEN IN DE OMGEVING VAN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

EXPOSITIES IN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

EXPOSITIES IN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

EXPOSITIES OMGEVING VAN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

EXPOSITIES OMGEVING VAN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

Kort Steenwieker nieuws Het wel en wee van Steenwiek in een vogelvlucht van deze week.

Algemene begraafplaats Meppelerweg

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Algemene begraafplaats Meppelerweg

Locatie: Meppelerweg 79 8331 CT Steenwijk. Website: Gemeente Steenwijkerland

Algemene begraafplaats Meppelerweg

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Algemene begraafplaats Meppelerweg

Locatie: Meppelerweg 79 8331 CT Steenwijk. Website: Gemeente Steenwijkerland

Begraafplaats De Nieuwe Landen

Begraafplaats: De Nieuwe landen.

Adres: Kallenkote 1 8345 HA Kallenkote Website: Gemeente Steenwijkerland

Kallenkoterallee

Naam van de wegverbiding tussen de Meppelerweg en Kallenkote. De buurtschap Kallenkote behoorde vóór 1 januari 1973 tot het grondgebied van de voormalige gemeente Steenwijkerwold. De Kallenkoterallee was oorspronkelijk een met dennen beplante zandweg. In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd de allee met klinkers verhard. De dennebomen werden vervangen door een laanbeplanting van beuken en eiken. Bijna honderd jaar later- rond 1960- ontwikkelde het gemeentebestuur van Steenwijk plannen om de smalle Kallenkoterallee te verbeteren. Voordat die tot uivoering kwamen besloot men de bomen - die trouwens ouderdomsverschijnselen vertoonden - om te hakken. In 1967 werd een reconstructieplan gerealiseerd, waar door de weg thans in geen enkel opzicht meer herinnert aan de fraaie lommerrijke allee van vroeger.

Begraafplaats De Nieuwe Landen

Begraafplaats: De Nieuwe landen.

Adres: Kallenkote 1 8345 HA Kallenkote Website: Gemeente Steenwijkerland

Kallenkoterallee

Naam van de wegverbiding tussen de Meppelerweg en Kallenkote. De buurtschap Kallenkote behoorde vóór 1 januari 1973 tot het grondgebied van de voormalige gemeente Steenwijkerwold. De Kallenkoterallee was oorspronkelijk een met dennen beplante zandweg. In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd de allee met klinkers verhard. De dennebomen werden vervangen door een laanbeplanting van beuken en eiken. Bijna honderd jaar later- rond 1960- ontwikkelde het gemeentebestuur van Steenwijk plannen om de smalle Kallenkoterallee te verbeteren. Voordat die tot uivoering kwamen besloot men de bomen - die trouwens ouderdomsverschijnselen vertoonden - om te hakken. In 1967 werd een reconstructieplan gerealiseerd, waar door de weg thans in geen enkel opzicht meer herinnert aan de fraaie lommerrijke allee van vroeger.

Bevrijdingsmonument 1940-1945

Adres: Gasthuislaan 2 8331 MX Steenwijk.

Krimweg

Deze naam heeft haar ontstaan te danken aan de volksmond. De mensen woonden in de krimp, een kromming van de Looijersgracht. Ook de weg langs de gracht liep dus krom. Krimpen: krommen, afbuigen.

Bevrijdingsmonument 1940-1945

Adres: Gasthuislaan 2 8331 MX Steenwijk.

Krimweg

Deze naam heeft haar ontstaan te danken aan de volksmond. De mensen woonden in de krimp, een kromming van de Looijersgracht. Ook de weg langs de gracht liep dus krom. Krimpen: krommen, afbuigen.

Acaciastraat.

Robininia of Acacia, een doornige vorm met meestal dubbelgevinde bladeren, Sommige soorten leveren gom, andere looistof. Het hout wordt veel gebruikt voor meubelhout. De wetenschappelijke naam Robinia is afgeleid van Jean Robin, de kruidkundige van koning Henderik 1v, die omstreeks 1600 de boom in Parijs kweekte.

Burgm. Goeman Borgesiusbank

Adres: Burgm. Goeman Borgesiusstraat (Achterzijde van de Hema).

Acaciastraat.

Robininia of Acacia, een doornige vorm met meestal dubbelgevinde bladeren, Sommige soorten leveren gom, andere looistof. Het hout wordt veel gebruikt voor meubelhout. De wetenschappelijke naam Robinia is afgeleid van Jean Robin, de kruidkundige van koning Henderik 1v, die omstreeks 1600 de boom in Parijs kweekte.

Burgm. Goeman Borgesiusbank

Adres: Burgm. Goeman Borgesiusstraat (Achterzijde van de Hema).

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen.De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Het 1e Reiterregiment van de Kavalerie-Division stond op gesteld voor de inval op de Noordelijke provincies, en had zich op gesteld in de buurt van Emlichheim, vlak bij Coevorden en Nieuw Schonebeek. Daar vertrok men in de vroege morgen op de 10 mei 1940, met als Hoogeveen - Steenwijk - Heerenveen door te stoten naar het hoofdoel : de Afsluitdijk. De opmars stond onder bevel van de Duitse generaal Kurt Feldt. In loop van de middag 10 mei 1940 verschenen ook de eerste Duitse militairen in Steenwijk. Volgen ooggetuigen zou het een patrouille zijn geweest, bestaande uit drie Duitse militairen, de raadsnotulen van 11 juni 1940 van de gemeente Steenwijk spreken overigens van vier militairen. In de vroege ochtend van 10 mei 1940 had zich een aantal leden van de Luchtbeschermingsdienst gemeld bij de woning van de Inspecteur van Politie, de heer U. Bergsma. Zij vertelden hem dat het oorlog was, waarop deze zich meteen naar burgemeester Mr. A.H. Goeman Borgesius begaf. De laatste vertelde hem dat er inmiddels een Duits bevel was binnen gekomen en dat Bergsma zich naar de gemeentegrens moest begeven bij Havelterberg. Daar aangekomen kreeg hij van de Duitse patrouille te horen dat hij deze veilig door de stad Steenwijk moest leiden. De tocht ging toen via de Meppelerweg, Goeman Borgesiusstraat en de Tukseweg naar Willemsoord. In Willemsoord aangekomen mocht Bergsma naar Steenwijk terugkeren. Zo doen er nog altijd de nodige verhalen de ronde over het hoe en waar de inspecteur is ontwapend. Volgens de ene ooggetuige zou dat zijn gebeurd in het politiebureau aan de Koningstraat, volgens de andere ooggetuige bij de Dolderbrug aan de Tukseweg. Als de inspecteur al bewapend is geweest lijkt het het meest waarschijnlijk dat dat dan in Havelterberg moet zijn gebeurd. Wel is het duidelijk dat zich op een van de fietsen der militairen een mitrailleur bevond. Inmiddels waren ook de eerste Duitse cavaleristen Steenwijk genaderd. In afwachting van de komst van de hoofdmacht sloegen zij hun tenten op aan de Meppelerweg ter hoogte van de Kallenkoterallee, op de "Tippe van Spijkervet", Diezelfde avond om ongeveer 22.15 uur galoppeerde een afdeling cavaleristen vanaf de Oosterpoort door de Oosterstraat naar de Markt. De volgende dag, 11 mei 1940, trok vanaf Havelterberg, voorafgegaan door de eerste Afdeling van het 22. Reiter Regiment, een onafzienbare rij cavaleristen door de Goeman Borgesius-straat en over de Tukseweg in de richting van Wolvega.

10 mei 1940: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Beperkte berichtgeving in de Oprechte Steenwijker Courant.

15 mei 1940: Capitulatie van de hele Nederlandse strijdmacht

Door het bombardement op Rotterdam besluit het opperbevel tot overgave. Generaal Winkelman maakt de capitulatie van Nederland op 14 mei om 19.00 uur via de radio bekend. De overgave gold niet voor de provincie Zeeland. Hier bieden vooral Franse troepen nog tot 19 mei verzet. Tijdens de strijd in de meidagen komen 2.200 Nederlandse militairen om en raken er 2.700 gewond. Het aantal omgekomen burgers bedraagt 2.000.Materiële verliezen zeemacht De Nederlandse zeemacht moet tijdens de meidagen door bombardementen zware materiële verliezen incasseren. Vooral op de derde oorlogsdag krijgt de marine het vanuit de lucht zwaar te verduren. Alleen al op die dag gaan 10 vliegtuigen van de Marine Luchtvaartdienst verloren. En vernietigt een zwaar bombardement in Vlissingen 4 schepen. Daarnaast raken nog 3 schepen zwaar beschadigd. Op de vijfde dag vallen ook enkele vaartuigen ongeschonden in Duitse handen. Deze schepen zijn vaak nog in aanbouw. Of de marine heeft ze recent opgeëist voor bewakingsdiensten. Op die dag en de dag daarna worden ook 15 schepen door marinepersoneel zelf tot zinken gebracht. Uitwijken naar Groot-Brittannië In de loop van de meidagen wijken meer dan 30 marineschepen uit naar Groot-Brittannië. Hierbij zijn enkele beschadigde of nog niet afgebouwde schepen. Ook een aantal koopvaardijschepen weet nog weg te komen. Een behoorlijke hoeveelheid marinepersoneel evacueert op 14 mei naar Groot-Brittannië. De chef van de Marinestaf, viceadmiraal Johannes Furstner vangt het personeel op. Daarnaast wijken meer dan 20 watervliegtuigen uit naar Frankrijk en daarna naar Zuid-Engeland. Nederlands leger ontbonden Na de nederlaag wordt het leger ontbonden. 14 juli 1940 krijgen de beroepsmilitairen de erewoordverklaring ter ondertekening voorgelegd. Hierin moeten zij beloven geen verzetsactiviteiten tegen de Duitse bezetter te ondernemen. Een enkeling ondertekent de verklaring niet en wordt in krijgsgevangenschap afgevoerd. Op 15 mei 1942 worden de beroepsofficieren alsnog krijgsgevangen gemaakt; de erewoordverklaring vervalt. Op 29 april 1943 kwam ten slotte het bevel alle Nederlandse militairen terug te voeren in krijgsgevangenschap; dus zowel het beroeps-, reserve- als dienstplichtig personeel.

17 mei 1940: De wapens gestrekt

De proclamatie van den operbevelhebber generaal H.G. Winckelman.

Steenwijk: Moeilijke eerst dagen ook in Steenwijk.

Zie artikel Oprechte Steenwijker Courant.

8 mei 1940: Steenwijk: Eerste Steenwijker die gesneuveld is.

Cornelis Huberts Zevenhoven.

20 mei 1940: Steenwijk: Kwam er een groep van dertien Duitsers naar Steenwijk

Die als definitieve bezetting van de stad moest gaan optreden. Zij verbleven onder andere in de pas nieuwe Johan van den Kornputkazerne. maar ook elders in de stad. Zo was ook voor Steenwijk oorlog.

21 mei 1940: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Zie artikel in Oprechte Steenwijker Courant.

21-05-1940: Steenwijk: Motorschip ,,Piet Hein

Deze gaat weer varen naar Amsterdam.

23 mei 1940: Steenwijk: Bekendmaking burgemeester

Benzine verstrekking.

Steenwijk: Bekendmaking burgemeester

Melden militairen.

24 mei 1940: Steenwijk: Burgelijkestand

Zie artikel:17 t/m 23 mei.

Steenwijk: Waarschuwing inzake de verduistering

Steenwijk: Uitrijking distributie en broodboekjes

Uitrijking distributie broodboekjes..

24 mei 1940: Steenwijk: De Steenwijker militairen

Van een 60 tal nog geen bericht.

28 mei 1940: Steenwijk: Nieuws uit Steenwijk

Zie artikel: Nieuws uit Steenwijk.

Meppel Steenwijk: Hoe de soldaten naar huis kwamen

Afgeladen treinen en de soldaten wilden graag naar huis.

Oprechte Steenwijker Courant

Zie krant editie.

13 juni 1940: Steenwijk: Raadsvergadering

Raadsvergadering.

21 juni 1940: Steenwijk: Schuilkelder klaar

De schuilkelder Onnapoort, Gasthuispoort klaar.

25 juni 1940: Steenwijk: De oorlogsslachtoffers in Steenwijk

Nu de laatste krijgsgevangen uit Duitsland terug zijn kan de balans worden op gemaakt.

Willemsoord: Oorlogsvliegers begraven

Zie artikel: Oorlogsvliegers begraven.

26 juni 1940: Steenwijk: Prot Chr. Mil. Tehuis, Meppelerweg 53 wordt gevorderd door Duitsers

Dit is beschreven in de notulen van de bestuursvergadering. Dit alles is zonder voorkennis van het bestuur gebeurt. Er werden regelmatig Duitse militairen in gekwartierd in het gebouw, waar de tehuisvader dan een conciergefunctie had.

2 juli 1940: Joden uitgesloten van tewerkstelling in Duitsland

18 juli 1940: Steenwijk: Sportdemonstratie ten bate van oorlogsinvaliden

19 juli 1940: Steenwijk: Steenwijk nieuws

Zie artikel: Nieuws uit Steenwijk.

22 juli 1940: Steenwijk: Diploma zwemmen

24 juli1940: Ging De Nederlandse Unie van Start

Na een oproep in de Nederlandse dagbladen om zich bij de beweging aan te sluiten. De organisatie wist binnen een week na de oproep meer dan honderdduizend leden te werven en dat aantal steeg daarna tot ruim negenhonderduizend. De Nederlandse Unie werd gezien als een 'antwoord' op de NSB en was in die zin voor velen een uiting van verzet. Ook G. Pit Jr. Upke Koenen, Herman Faber en vele anderen zetten hun in om gestalte te geven aan de uitbouw van de Unie.

26 juli 1940: Steenwijk: Burgerlijke stand

Geboren- ondertrouw-overleden.

26 juli 1940: Steenwijk: Vergoeding voor inkwartieringen Duitsche weermacht.

30 juli 1940: Steenwijk: Uitrijking Broodkaarten

30 juli 1940: Steenwijk: Nat Soc Beweging in Nederland

Zie artikel: Bekendmaking lidmaatschap N.S.B.

31 juli 1940: Verbod op ritueel slachten (vo 80/1940).

Van kracht vanaf 5 augustus

2 augustus 1940: Steenwijk: Burgelijke stand

Geboren-ondertrouw-overleden.

2 augustus 1940: Steenwijk: Aanbesteding Coop zuivelfabriek Tuk

Bouw ketelhuis, poederbergplaats en stalgebouw.

2 augustus 1940: Steenwijk: Rede inspecteur Bergsma voor radiocentrale

Zie artikel: Rede inspecteur Bergsma.

2 augustus 1940: Steenwijk: Uitreiking textielkaarten

Zie artikel: De leider van den distributiedienst Steenwijk maakt bekend dat de uitreiking van textielkaarten zal gaan plaats vinden.

20 augustus 1940: Steenwijk: Auto tegen boom

Auto tegen boom met fruit op Meppelerweg.

28 augustus 1940: College van secretarissen-generaal krijgt informeel de opdracht geen persoon van

'Joodschen bloede' in overheidsdienst te benoemen, te kiezen of te benoemen.

6 september 1940: Secretarissen-generaal krijgen de opdracht geen joden meer in het ambtelijk apparaat te

benoemen

13 september 1940: Verordeningen betreffende het werk van joden en anderen in overheidsdienst (vo

137/40).

14 september 1940: Joden geweerd van markten in Amsterdam

30 september 1940: Steenwijk: Gewone werk gaat door nieuwe weg

Circulaire aan plaatselijke overheden waarin een jood wordt gedefinieerd als iemand met een joodse

grootouder die lid is geweest van de joodse gemeensch

5 oktober 1940: Ambtenaren moeten een 'ariërverklaring' tekenen

22 oktober 1940: Bevel tot aanmelding van joodse ondernemingen bij de Wirtschaftsprüfstelle

(vo189/1940)

25 oktober 1940: Steenwijk: Burgelijke stand

Geboren overleden.

27 oktober 1940: Kanselboodschap tegen de ariërverklaring voorgelezen in de Nederlandse Hervormde

kerken

12 november 1940: Steenwijk: Gebouw Prot Chr. Mil. Tehuis, Meppelerweg 53 verhuurd Opbouwdienst

De opbouwers kregen hun spelen en werden buffetten gehouden in ‘t voormalig Tehuis.

21 november 1940: Circulaire uitgevaardigd waarin alle joden uit overheidsdienst worden ontslag

December 1940: Vorming van de Joodse Coördinatie Commissie

6 december 1940: Steenwijk: Burgelijke stand

Geboorten - getrouwd - overleden.

19 december 1940: Steenwijk: Burgelijke stand

Overleden.

19 december 1940: Verbod op de arbeid van Duitsers in joodse huishoudens (vo 231/1940

22 december 1940: Steenwijk: Trein reed zonder bestuurder

Hevige bosting van twee treinen nabij Steenwijk vrijdagavond, bestuur van de ene trein was er afgevallen en ging verder zonder besturing. Januari 1941:

Steenwijk: Er lopen geruchten dat er van NSB-zijde gepoogd werd om burgemeester Mr. A.H. Goeman

Borgesius aan de kant te schuiven.

Er worden handtekeningactie gehouden. Bedoeling gemeenteraad te verzoeken om belangrijke verkeersader naar deze burgemeester te vernoemen. Avond aan avond op pad de actie werd met succes bekroond. De gemeenteraad kwam tot besluit de weg, die wij nu kennen als de “Goeman Borgesiusstraat” die naam te geven.

7 januari 1941: De Nederlandse bioscoopbond bepaalt dat joden niet meer tot bioscopen mogen worden

toegelaten, wat op 12 januari in dagbladen wordt bekend gemaakt

10 januari 1941: Aanmeldingsplicht van alle personen 'van geheel of gedeeltelijk Joodschen

bloede' (vo 6/1941)

11 januari 1941: Prinses Irenebrigade opgericht

De regering in Londen wil dat Nederland aan de geallieerde oorlogsinspanning kan meedoen met een eigen nationale strijdmacht. Daarvoor wordt op 11 januari de Koninklijke Nederlandse Brigade opgericht. Deze bestaat uit vrijwilligers en dienstplichtigen die zich in Groot-Brittannië en andere vrije landen hebben gemeld en zijn goedgekeurd. De brigade wordt na enige omzwervingen in Wolverhampton (bij Birmingham) gelegerd. Bezoek koningin Wilhelmina Op 27 augustus 1941 bezoekt koningin Wilhelmina, in gezelschap van prins Bernhard, de brigade en geeft haar de naam Koninklijke Nederlandse Brigade Prinses Irene.

20 januari 1941: Bevolkings aantal van Steenwijk op 31 dec. 1940 was

1 februari 1941: Invoering van een numerus clausus in het onderwijs

5 februari 1941: Artsen moeten verklaren of ze van joodsen bloede zijn

8 februari 1941: WA provoceert vechtpartijen op het Rembrandtplein in Amsterdam

9 februari 1941: Intimidatie van Joden door WA (NSB): bestorming van café Alcazar

11 februari 1941: Beperkende maatregelen voor joodse studenten (vo 27/1941)

11 februari 1941: Wa'ers gaan tegen Duitse bevelen in, de Jodenhoek van Amsterdam in en worden

aangevallen door een joodse knokploeg. Een nazi, Hendrik Koot bezwijkt aan zijn verwondingen

12 februari 1941: De Duitsers sluiten de Jodenhoek af en eisen de instelling van een Joodse Raad. De

afsluiting wordt na enkele dagen al goeddeels opgeheven. Enige tijd later worden bij de voornaamste

toegangswegen en hier en daar in de Jodenhoek borden geplaatst met 'Judenviertel, Joodse wijk'

13 februari 1941: Instelling van de Amsterdamse Joodse Raad

15 februari 1941: Verdere demonstraties in Amsterdam

19 februari 1941: Inval van de Grüne Polizei in de verzamelplaats van joodse knokploegen, een ijssalon in de

in de Jodenhoek van Amsterdam. De politie wordt aangevallen

22-23 februari 1941: Als represaille pakken de Duitsers in de Jodenhoek 425 jonge mannen op. Het brute

geweld van deze razzia leidt tot verdere publieke verontwaardiging

25 februari 1941: Proteststaking (Februaristaking) legt Amsterdam lam

26 februari 1941: De staking breidt zich uit buiten Amsterdam, maar ambtenaren worden gedwongen weer

aan het werk te gaan. De staking wordt door Duits geweld en door het uitroepen van de noodtoestand de kop

ingedrukt

27 februari 1941: Opdracht aan de secretaris-generaal van het departement van Sociale Zaken om joodse

bloeddonoren te schrappen

28 februari 1941: Maatregelen tegen joodse organisaties zonder economisch doel (vo 41/1941

3 maart 1941: Steenwijk: Raadsvergadering

10 maart 1941: Steenwijk: Burgelijke stand

12 maart 1941: Maatregelen betreffende de aanmelding van joodse bedrijven en de aanstelling van

Verwalter (bewindvoerders) (vo 48/1941)

25 maart 1941: Steenwijk: Huur gebouw Prot Chr. Mil. Tehuis, Meppelerweg 53 weer opgezegd door de

Opbouwdienst

Men probeerde het gebouw opnieuw te verhuren.

31 maart 1941: Instelling van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung

Einde maart: Algemene registratie van Joden waarvoor men een aanmeldingsplicht heeft. En op het

persoonsbewijs wordt naast de foto van een grote ‘J ‘ voorzien.

2 april 1941: Reeks plaatselijke verbodsbepalingen voor joden in Haarlem

April 1941: Steenwijk: Het gebouw Prot Chr. Mil. Tehuis, Meppelerweg 53 werd verhuurd aan Departement

van Sociale Zaken

In het gebouw werd een arbeidsbureau gevestigd.

15 april 1941: Bevel van Generaal kommissar Rauter aan alle joden om hun radiotoestellen in te leveren op

grond van een verordening (vo26/1941) van 11 februari

26 april 1941: Steenwijk: Vader red zijn kind

1 mei 1941: Joodse artsen, apothekers en vertalers mogen niet meer voor niet joden werken

1 mei 1941: Joden wordt de toegang tot effecten- en handelsbeurzen verboden

6 mei 1941: Bepaalde straten in Amsterdam worden aangemerkt als 'joodse straten'

15 mei 1941: Synagoge in Den Haag wordt door brand verwoest. Arisering van orkesten

27 mei 1941: Verordening betreffende de aangifte en verzorging van landbouwgronden in joodse handen (vo

102/1941)

31 mei 1941: Joden mogen geen gebruik meer maken van zwembaden en openbare parken, en geen kamers

meer huren in bepaalde toeristen- en badplaatsen

4 juni 1941: Bewegingsvrijheid voor joden wordt beperkt

11 juni 1941: Razzia's tegen joden in Amsterdam

13 juni 1941: Joden geweerd uit openbare zwembaden

Half juni: Joodse advocaten mogen niet meer voor niet- joodse cliënten werken

28 juni 1941: Steenwijk: 20 Jarig bestaan van den Bond van Caféhouders enz. te Steenwijk

1 augustus 1941: joodse makelaars mogen niet meer voor niet-joden werken

8-11 augustus 1941: Bepalingen betreffende de behandeling van joodse bezittingen en vermogens

Registratie van bezittingen bij de bank Lippmann-Rosenthal &Co.

1 september 1941: Joodse kinderen moeten naar aparte scholen (in Amsterdam op 1 oktober)

14 september 1941: Razzia’s in Twente

15 september 1941: Er verschijnen borden 'Voor joden verboden'. Joden mogen geen parken, dierentuinen

schouwburgen, cabarets, bioscopen, concerten, bibliotheken en leeszalen meer bezoeken.(vo 138/1941)

Registratie van joods grondbezit bij Lippman-Rosenthal

16 september 1941: Invoering van reisvergunningen

22 september 1941: Joden geweerd uit alle verenigingen en stichtingen zonder economisch doel

24 september 1941: Vergunningen verplicht voor het uitoefenen van bepaalde ambachten en beroepen

25 september 1941: Seyss-Inquart ontmoet Hitler in Berlijn

7-8 oktober 1941: Jodenrazzia's in de Achterhoek, Arnhem, Apeldoorn en Zwolle

8 oktober 1941: Plenaire vergadering van Seyss-Inquart, Generalkommissare en leidende nazi-

functionarissen

20 oktober 1941: Verdere verordeningen betreffende het uitoefenen van beroepen van joden (vo 198/1941).

Joodse Raad gaat akkoord met de samenstelling van een cartotheek van joden in Nederland

22 oktober 1941: Joden moeten niet-joodse verenigingen verlaten (vo 199/1941) en worde vanaf 7

november geweerd uit bridge-, dans- en tennisclubs

28 oktober 1941: Duitsers erkennen nog slechts de Joodse Raad; Joodse Coördinatie-Commissie ontbonden

3 november 1941: Joodse markten ingesteld in Amsterdam

7 november 1941: Joden mogen niet meer reizen of verhuizen zonder vergunning

10 november 1941: Opheffing van de Joodse Coördinatiecommissie

Einde 1941 Steenwijk: Deed zich een rel voor in Steenwijk

Namelijk op zondagavond kwamen bussen vol met werklozen uit de grote steden aan op de Markt, om te pauzeren voor een sanitaire stop en iets te drinken. Waren op doorreis naar de Noordoostpolder. Op die bewuste zondagavond kwam juist een grote groep Duitse militairen langs marcheren. Sommige mensen konden het niet laten enkele anti-Duitse slogans ten beste te geven. Een heftige knok partij volgende op de markt.

5 december 1941: Alle niet Nederlandse joden krijgen de opdracht zich aan te melden voor 'vrijwillige

emigratie'

8 december 1941: Oorlogsverklaring aan Japan

Nederland verklaart op 8 december 1941 Japan de oorlog. Dit doet Nederland na berichten over de Japanse aanvallen op de Amerikaanse basis Pearl Harbor op Hawaï, in Hongkong, Singapore en Thailand. De gouveneur-generaal van Nederlands-Indië maakt dit om 6.30 uur over de radio aan de bevolking bekend. Japanse inval De algemene mobilisatie wordt direct na de oorlogsverklaring aangekondigd. Kort na de jaarwisseling vallen Japanse strijdkrachten Noord-Celebes en Noord-Borneo binnen. Begin februari 1942 begint de aanval op Sumatra. Java raakt geïsoleerd.

9 december 1941 Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant Oprechte Steenwijker

13 december 1941: De Nederlandse Unie verboden

1 januari 1942: Joden mogen geen niet -joods huishoudelijk personeel meer in dienst hebben.

9 januari 1942: Joden geweerd uit het openbaar onderwijs

Begin 1942: Steenwijk: Hoofd van onze gemeente Goeman Borgesius ontslagen

Hij wilde niet wat de Duitsche autoriteiten hem voor schreven meer doen.

10 januari 1942: Eerste joden vertrekken naar werkkampen in Noord en Oost-Nederland.

17 januari 1942: Begin van de concentratie van joden in Amsterdam door overbrenging van de joodse

gemeenschap uit Zaandam

20 januari 1942: Op de Wannsee-conferentie in Berlijn wordt de praktische uitvoering van de uitroeiing van

de Europese joden besproken

23 januari 1942: Joden mogen geen auto meer rijden. Op persoonsbewijs van joden moet de letter 'J' staan

17 februari 1942: Vertegenwoordigers van kerkgenootschappen protesteren bij Seyss-Inquart tegen de

behandeling van joden

20 maart 1942: Joden mogen geen meubels of huisraad van de hand doen

25 maart 1942: Verbod op huwelijken tussen joden en niet-joden. Buitenechtelijke relaties aan strenge

straffen onderworpen

1 april 1942: Joden mogen niet meer trouwen in het stadshuis van Amsterdam

19 april 1942: In katholieke en protestantse kerkdiensten wordt een protestverklaring tegen het Duitse

beleid voorgelezen

24 april 1942: Meeste joodse slagerijen gesloten

3 mei 1942: Invoering van de jodenster voor personen en woningen

3 mei 1942: Joden mogen geen rekening meer hebben bij de postgiro

21 mei 1942: Joden moeten voor 30 juni 1942 al hun bezit en vermogen boven de waarde van f 250

inleveren bij Lippmann-Rosenthal. Ze mogen geen bankkluizen meer huren (vo 58/1942)

29 mei 1942: Joden verboden te vissen

5 juni 1942: Steenwijk: Afscheid van 300 arbeidsmannen op landgoed de Eese

Zie artikel: Afscheid van 500 arbeidsmannen.

5 juni 1942: Joden mogen niet meer reizen zonder toestemming vooraf

11 juni 1942: Joden geweerd van de vismarkt

12 juni 1942: Joden mogen geen groente en fruit meer kopen in niet joodse winkels. Fietsen en andere

vervoersmiddelen moeten worden ingeleverd. Alle vormen van sport worden voor joden verboden

18 juni 1942: Steenwijk: 7000 ha Nederlandserimboe wordt akkerland

Zie artikel:7000 H.A. Nederlandsche „rimboe" wordt akkerland. Een grootsch werk in Overijssel Bezoek aan den polder Vollenhove.

26 juni 1942: Joodse Raad krijgt aanzegging van begin deportaties

30 juni 1942: Avondklok voor joden vanaf 8 uur 's avonds. Joden mogen niet meer fietsen. Joden mogen geen

gebruik meer maken van het openbaar vervoer

4 juli 1942: Eerste oproepen voor 'arbeitsinzet in Duitsland'

Zie artikel: Ook Henk Smit kreeg zijn oproep voor de Arbeitsinzet.

5 juli 1942: Steenwijk: In Steenwijk werden levensmiddelen verzameld om pakketten te kunnen sturen naar

joden, die naar Westerbork waren gedeporteerd en daar onder kommervolle omstandigheden moesten

verblijven in afwachting van erger

6 juli 1942: Joden mogen niet meer telefoneren of niet-joden bezoeken

11 juli 1942: Kerken protesteren tegen de plannen van het deporteren van joden

12 juli 1942: Steenwijk: Arrestatie aan de Meppelerweg van G. Pit. Jr. door de Sicherheitsdienst (SD) uit

Arnhem.

Via de gevangenis in Arnhem en het kamp Amersfoort naar het Duitse concentratiekamp Sachsenhau en zou voeren, nadat ik, zonder dat er een proces was gevoerd, tot zeven jaar Dauerschutzhaft was veroordeeld.

14 juli 1942: Razzia in Amsterdam-Zuid en -Centrum

15 juli 1942: Vertrek met de eerste trein met joden uit Amsterdam. Begin van de deportaties vanuit

Westerbork naar Auschwitz

17 juli 1942: Joden mogen alleen nog boodschappen doen tussen 3 en 5 uur 's middag en worden geweerd

uit vele straten uit Den Haag en Scheveningen

25 juli 1942: Minister-president Gerbrandy roept via een uitzending van radio Oranje vanuit Londen op tot

hulp aan joden

26 juli 1942: Protest tegen de vervolging van joden wordt voorgelezen in kerken (met uitzondering van de

hervormde)

Augustus 1942: Reeks van razzia's door heel Nederland. Alle joodse straatnamen gewijzigd

2 augustus 1942: Aanhouding van katholieke joden, behalve gemengd gehuwden

3 augustus 1942: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

6 augustus 1942: Jodenrazzia in Amsterdam-Zuid

9 augustus 1942: Weer razzia in Amsterdam-Zuid

11 september 1942: Registratie van 'gemengd gehuwden'

15 september 1942: Joodse studenten uitgesloten van onderwijs

Oktober: 1942: Steenwijk/Havelte: Aanvang aanleg vliegveld Havelte

Een heuvelachtig gebied in het midden van de gemeente, en aanvankelijk 600 hectare groot, was voorbestemd om de Luftwaffe de gelegenheid te bieden aanvalsvluchten op Engeland uit te voeren. Hier werden veel Steenwijkers te werk gesteld.

2-3 oktober 1942: Joodse werkkampen ontruimd. De bewoners (circa 5000 mannen) afgevoerd naar Kamp

Westerbork. Tegelijkertijd zijn hun - in de woonplaatsen achtergebleven - vrouwen en kinderen opgepakt en

naar Westerbork gebracht. In totaal circa 12.000 mensen

16 januari 1943: Eerste joden komen aan in het concentratiekamp Vught

21 januari 1943: Razzia op joods krankzinnigengesticht Het Apeldoornse Bos

5 februari 1943: Joden mogen geen verzoekschriften of brieven naar de Duitse autoriteiten sturen. Deze

moeten aan de Joodse Raad worden gericht

13 februari 1943: Kallenkote/Steenwijk: Gelderse geheimagent Trix Terwindt gedropt bij Steenwijk

Kallenkote

Zie artikel: Gelderse geheimagent Trix Terwindt gedropt bij Steenwijk Kallenkote.

2 maart 1943: Begin deportaties naar Sobibor.

April 1943: Alle joden moeten de provincies verlaten en worden ondergebracht in Vught

20 april 1943: Steenwijk: Vordering 7 klokken

Er werden in totaal 7 klokken gevorderd, 2 uit Grote of St. Clemenskerk, 3 uit de Kleine Kerk en 2 uit de R.K. Sint Clemenskerk.

23 april 1943: Nederlandse provincies judenrein verklaard

4 mei 1943: Steenwijk: Kwam men terug om nog een klok op te halen.

De klok uit het torentje van het toenmalige gemeentehuis “Rams Woerthe” een kleine klok op wonderbaarlijke wijze steeds aan registratie was ontsnapt werd nu toch opgehaald.

5 mei 1943: Gemengd gehuwde joden krijgen de keus: deportatie of sterilisatie

9 mei 1943: Kerken protesteren tegen sterilisatie van gemengd gehuwde joden

21 mei 1943: Joodse Raad krijgt de opdracht 7000 'vrijgestelde' stafleden te selecteren voor deportatie

26 mei 1943: Uitgebreide razzia's in Amsterdam om de overgebleven joden op te pakken

20 juni 1943: Weer grootscheepse razzia's in Amsterdam-Zuid en -Oost

Juli 1943: Steenwijk: Ook onze politie inspecteur Bergsma duikt onder

15 juli 1943: Rauter geeft opdracht tot razzia's op het platteland

29 september 1943: Laatste grote razzia in Amsterdam. Liquidatie Joodse Raad

5 oktober 1943: Seyss-Inquart geeft instructies voor de behandeling van de legaal overgebleven joden in

Nederland

December 1943: Gemend gehuwden opgeroepen voor werkkampen

1 februari 1944: Bij een razzia worden alle Portugees-israëlitische joden die als 'Portugezen' op de

beschermende 'Lijst-Calmeyer' stonden alsnog uit hun huis gehaald en naar Kamp Westerbork overgebracht.

Op 25 februari 1944 wordt deze groep van 308 personen eerst naar Theresienstadt gedeporteerd; enkele

maanden later volgt deportatie naar vernietigingskamp Auschwitz. Op dat moment zijn al zeer veel

Nederlandse joden vermoord, waaronder ook vele Portugees-israëlitische joden

11en 23 april 1944: Vliegveld Havelte werd met boordgeschut goed onderhanden genomen

14 april 1944: Acht doodvonnisen voltrokken te Wassenaar, Waalsdorpervlakte

Jan Daniël Rijkmans was van beroep autohandelaar in Steenwijk. Hij was zeer actief betrokken bij diverse verzetsactiviteiten in geheel Drenthe. Op 8 oktober 1943 werd hij gearresteerd door de Duitse bezetter omdat men er achter was gekomen dat hij betrokken was bij een overval op het gemeentehuis waarbij distributiebonnen en stamkaarten waren buitgemaakt. Hij werd eind oktober 1943 overgebracht naar de gevangenis van Scheveningen (Oranjehotel), waar hij tot zijn executie vastzat. Samen met zijn medeveroordeelden Wiepke Harm Timersma, Gerard Jansen, Jacob Kraal, Gerrit Jan van den Berg, Hendrik Drogt, Fokke Jagersma en Johannes Kippers zong hij regelmatig psalmen wat door een medegevangene beschreven werd aan diens verloofde. Hij werd in de ochtend van 14 april gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Was 24 jaar jong.

16 mei 1944: Razzia op zigeuners en asocialen

28 mei 1944: Steenwijk: Treinbeschieting Onna

De trein werd beschoten door vier geallieerde vliegtuigen,waarbij de locomotief en de eerste wagen zwaar werden beschadigd.

6 juni 1944: D-Day, start invasie van Normandië door geallieerde troepen.

Deze ongekend grote amfibische operatie heeft de codenaam ‘operatie Overlord’. Het vormt het startsein voor de bevrijding van West-Europa door de geallieerden. Een vloot van 1.000 schepen brengt vanuit Groot-Brittannië een enorme invasiemacht naar de overzijde van Het Kanaal. Zij landen daar in de vroege morgen van 6 juni op de Franse stranden die door de Duitsers worden verdedigd. De invasie over zee wordt vanuit de lucht ondersteund met bombardementen en luchtlandingstroepen. Het merendeel van de oorlogsschepen behoort tot de Britse en de Amerikaanse zeemacht. De Brits- Amerikaanse invasievloot is aangevuld met schepen van de Canadese, Franse, Griekse, Nederlandse, Noorse en Poolse marine. Inzet Nederlandse kanonneerboten De Nederlandse marine zet 2 kanonneerboten in voor de invasie. Namelijk Hr. Ms. Flores en Hr. Ms. Soemba, bijgenaamd de terrible twins. Deze 2 marineschepen nemen Duitse stellingen onder vuur. Bij derde geallieerde landingen in 1943 in Italië zijn ze ook ingezet. Inzet kruiser Hr. Ms. Sumatra. Behalve dit duo levert ook Hr. Ms. Sumatra een bijdrage aan de invasie van Normandië. Deze oude kruiser krijgt een waardig einde. Het schip wordt bij Arromanches tot zinken gebracht als onderdeel van een dam om een kunstmatige haven te beveiligen. Inzet 320 Squadron. De marine is ook in de lucht vertegenwoordigd. Het 320 Squadron van de Marine Luchtvaartdienst voert rond D-Day verschillende bombardementsvluchten uit. Ook bij Britse eenheden ingedeelde Nederlandse oorlogsvliegers voeren gevechtsaanvallen uit boven het invasiegebied.

24 juli 1944: Steenwijk: Mislukte overval op postkantoor

De heer Mulder was niet ingelicht hier over, en dat was niet in overeenstemming met de afspraken, hij zou namelijk een tip krijgen als er overvallers zouden komen. Dus de deur bleef dicht.

26 juli 1944: Steenwijk: Overval op postkantoor

Deze overval lukte wel op postkantoor er werden pakket bestanden voor distributiekantoren in Steenwijk en Steenwijkerwold mee genomen. Nu bleef de deur niet gesloten.

8 augustus 1944: Prinses Irenebrigade gaat in Normandië aan land

15 augustus 1944: Steenwijk omgeving: Luchtslag boven Steenwijk

Het was een schitterende zomerdag ,blauwe luchten en je zag overal groepen vliegtuigen gaan toen op eens plots in de lucht ratelende salvo’s hoorden van mitrailleurs. Een gigantisch luchtgevecht dat zich begon af tespelen van eskaders bommenwerpers die uit Duitsland terug keerden naar Engeland en Duitse jachtvliegtuigen die de aanval inzetten. Even later zagen we een toestel exploderen in de lucht en zagen vleugel en romp losscheurden van elkaar en naar beneden storten. Was een echte chaos in de lucht. Het gehuil van vliegtuigen in duikvlucht en ratelen van boordgeschut was enorm. Toen alles voorbij was gingen mannen van verzet op pad om te trachten veilig gelande bemanningsleden uit handen van de Duitsers te houden. Maar een aantal werd opgepakt door de spoedig toegestroomde Duitse soldaten. Een een aantal had zich goed kunnen verstoppen maar deze kon men nu even niet benaderen. De volgende morgen werd men getipt waar nog bemanningsleden zich bevonden. Zijn naam was Bob Borst was een navigator op een Amerikaanse bommenwerper van het type ‘Liberator’. Bob werd later met nog drie bemanningsleden onder gebracht op adressen in Steenwijk. Allen hebben de oorlog overleeft en in 1984 is Robert (BoB) terug geweest in Nederland.

5-6 september 1944: Twee grote transporten van gevangenen uit concentratiekamp Vught naar Duitsland

11en 12 september 1944: Vliegveld Steenwijk/Havelte werd met bommen aangevallen

Later bleek dat men het niet goed genoeg gedaan had.

15 september 1944: Steenwijk: Inval woning van Schrale

‘Smorgens 11.00 vallen twee leden van de SD huis binnen van Schrale op de Stationsstraat, verhoren hem en er werd huiszoeking gedaan, er was weinig gevonden alleen een opgerolde Nederlandse vlag met oranje wimpel een oranjespeldje en een speldje dat gemaakt was van een zilveren dubbeltje. Men ging weg, maar kwam later terug omstreeks 14.30 en werd weer gehele huis door zocht. Om 15.45 werd de heer Schrale afgevoerd in auto richting Frederiksoord. Ter hoogte van het oude tolhuis bij Wapse in Drenthe was stuk hei daar werd gestopt en moest hij de hei op lopen en werd daar doodgeschoten na ondervraging.

16 en 17 september 1944: Nieuwe lucht aanval op vliegveld Steenwijk/Havelte

Nieuwe aanval door RAF, maar nu werd het grondiger gedaan.

17 september 1944: Nationale spoorwegstaking

De Nederlandse regering in Londen riep via Radio Oranje op tot een algehele spoorwegstaking op 17 september 1944. Dertigduizend medewerkers van de Nederlandse Spoorwegen gaven gehoor aan deze oproep, waardoor het Nederlandse treinverkeer stil kwam te liggen.

17 september 1944: Start operatie Market Garden

Geallieerde troepen beginnen aan een groot opgezet en gewaagd offensief om snel te kunnen doorstoten naar Duitsland. Over land rukken troepen op via Eindhoven in de richting van Nijmegen en Arnhem. 3 luchtlandingsdivisies proberen de bruggen bij Arnhem, Grave en Nijmegen in handen te krijgen. Het geallieerde offensief mislukte en Nederland bleef grotendeels door de Duitsers bezet. De bevrijding liet nog maanden op zich wachten.

4 oktober 1944: Steenwijk: Razzia in Steenwijk met doel jonge mannen oppakken en te werk stellen in

Havelte voor vliegveld

Om dat te omzeilen duiken Johannes de Vries en zijn aanstaande zwager Frits ten Berge onder bij de familie Bos aan de Wolterholten in Steenwijkerwold. Een week later krijgt Pier Schipper, die in Steenwijk woont, 's avonds bezoek van twee mannen. Ze doen zich voor als 'ondergrondsen' en komen vragen om voedsel bestemd voor onderduikers (Pier is slager van beroep). Daar ontmoeten ze ook Uilke de Jong, de zwager van Pier, die er ondergedoken was. Als ze horen dat Uilke geen persoonsbewijs of stamkaart heeft, haalt de een een blanco stamkaart te voorschijn en vult die in op naam van Uilke; het persoonsbewijs krijgt hij zo snel mogelijk. Daarna vertrekken de twee, met brood, vlees en worst. De volgende dag valt de Sicherheitsdienst binnen. Als Uilke zijn stamkaart laat zien, blijkt deze vals te zijn. Daarop doorzoeken de Duitsers het huis en worden Pier, zijn vrouw Dirkje en Uilke meegenomen naar de Johan van de Kornputkazerne. Op diezelfde avond, 11 oktober, kloppen de Duitsers ook aan bij de familie Bos in Steenwijkerwold. Ze zijn op zoek naar de knecht van Bos, Jannes de Vries, die daar inwoont. Deze is op dat moment echter niet thuis. Scharführer Johannes Jürgensen gelast daarop een huiszoeking waarbij Johannes de Vries en Frits ten Berge worden gevonden en meegenomen worden naar de Johan van de Kornputkazerne. Een dag later meldt Jannes de Vries, met alle risico's voor hemzelf, zich bij de kazerne; hij wil niet dat Hendrik Bos slachtoffer wordt van de ontstane situatie. Maar deze wordt in de loop van de dag alsnog opgepakt. Jannes, die in de loop van de middag weer bij de boerderij van de familie Bos terugkomt, vertelt dat hij Hendrik in de kazerne nog had gezien. In de kazerne zit ook Emanuel Verveer gevangen. Hij is technisch ingenieur, en werkte bij een Nederlands bedrijf dat werk deed voor de Wehrmacht. Bij zijn arrestatie in Zwartsluis, had hij geheime notities bij zich van de IJssel-stelling. Maar ook al was hij niet meer dan een ondergedoken jood, dan was dat al aanleiding genoeg om hem vast te zetten. Wat er verder gebeurd is, weten we alleen door de procesverslagen van na de oorlog. Zie 13 oktober.

18 oktober 1944: Alle zes worden gefusilleerd

Wat er verder gebeurd is, weten we alleen door de procesverslagen van na de oorlog. Op 13 oktober worden zes celnummers willekeurig gekozen en die zes mannen worden naar de schietbaan van Kallenkote overgebracht. Ze worden op een rij gezet en Hauptscharführer Fritz Habener, de leider van het executiepeloton, leest het Niedermachungsbefehl van Hans Albin Rauter, de Höhere SS- und Polizeiführer in Nederland |info|, voor. Als reden voor executie wordt ‘verboden wapenbezit’ genoemd. Een paar minuten later worden de mannen gefusilleerd. Kort daarna krijgt Jan Hendrik van Dalen, een boer die op een naburig land aan het werk is, opdracht om de zes lichamen van de schietbaan te halen en naar de begraafplaats in Kallenkote te vervoeren.

31 oktober 1944: Oprichting van de Marine vrouwen Afdeling (MARVA)

De oprichting van de Marine Vrouwen Afdeling (MARVA) is bij Koninklijk Besluit. En wel onder het motto `Maak een man vrij voor de vloot en help Indië bevrijden’. Het is de bedoeling de afdeling te bemensen met vrouwen die de bezetting in Nederland hebben meegemaakt. De Britse WRNS en de Amerikaanse WAVES staan model voor de afdeling. Sinds 25 april 1944 hebben leden van het Vrouwen Hulp Korps (VHK) al een militaire verbintenis bij de landmacht getekend.

27 Januari 1945: Sovjet-troepen bevrijden het Duits vernietigingskamp Auschwitz

Bij de Poolse stad Auschwitz (Pools: Oświęcim). Het is gelegen in Zuid-Polen, enkele tientallen kilometers westelijk van Kraków. Er werden 1,1 miljoen vermoord.

4 februari 1945: Begin van de Conferentie van Jalta. Churchill, Stalin en Roosevelt bespreken de situatie in

Europa na het einde van de Tweede Wereldoorlog

22 maart 1945: Nijverdal zwaar werd gebombardeerd door de geallieerden

Het bombardement op doelen van de Duitse Luftwaffe kwam 73 inwoners om het leven.

24 maart 1945: Weer grote Luchtaanval op vliegveld Steenwijk/Havelte door Amerikaanse luchtmacht

Dan vallen vier Squadrons van de 390-ste Bombardement Group van de achtste Amerikaanse luchtmacht aan, opererend met B-17 Vliegende Forten om het vliegveld Steenwijk/Havelte totaal te vernietigen. Er werden 1384 General Purposebommen van 100 pond geworpen, die allen bijna op de startbanen kwamen. Zo kon het vliegveld dus van de vliegveldenlijst af gevoerd worden.

7 april 1945: Eesveen: Beschieting van Duitse Wehrmachtauto

Deze morgen om omstreeks 10.30 is een Duitse personenauto waarin waren gezeten vermoedelijk twee Duitse officieren, door een Engelisch vliegtuig beschoten. Deze beschieting had plaats op den Eesveenseweg te Eesveen, tegen over de woning bewoond door Gerrit Groen. De beide inzttenden konden tijdig dekking zoeken. De auto werd totaal vernield, eveneens de staande telefoondraden die langs deze weg staan.

9 april 1945: Verschenen eerste Canadezen in hun verkenningswagens bij de grens van de gemeente Havelte

12 april 1945: Steenwijk: Steenwijk bevrijd

Bevrijdingsnummer Steenwijker Courant.

15 april 1945: Vrij Nederland bulletin

Bulletin VRIJ NEDERLAND OP RADIO.

29 april 1945: Bevrijding van Dachau

Op 26 april 1945 startte vanuit Dachau een beruchte dodenmars. Groepsgewijs werden rond de zevenduizend gevangenen meegenomen uit het hoofdkamp en de buitencommando's op een lange voettocht. Onderweg werden velen doodgeschoten door SS'ers; daarnaast Stevena talloze gevangenen door ondervoeding, kou of uitputting. Op 29 april 1945 bereikten de geallieerden het kampterrein. Daar stuitten zij op een goederentrein met een evacuatietransport uit Buchenwald. In de open wagons lagen tweeduizend lijken. Bij het crematorium troffen de soldaten nog eens drieduizend lijken aan.

29 april 1945: Operatie Manna

In de winter van 1944 op 1945 breekt de hongerwinter uit. Voedsel en levensmiddelen bereiken nauwelijks het dichtbevolkte westen van Nederland. Duizenden mensen sterven als gevolg van de honger. Kort voor en na de Duitse capitulatie voert de Royal Air Force operatie Manna uit. Zo willen zij het door honger getroffen West-Nederland van voedsel voorzien. Bommenwerpers droppen boven Nederland grote hoeveelheden meel, ei- en melkpoeder, groente en vlees in blik en legerrantsoenen.

1 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Strijdend Nederland: Terug blik.

1 mei 1945: Operatie Chowhound

De Amerikaanse luchtmacht een duit in het zakje, onder de naam operatie Chowhound. Tonnen voedsel. In totaal wordt vanuit de lucht 11.000 ton voedsel gedropt. Er komt ook veel voedsel per schip en vanaf 2 mei ook over de weg (operatie Faust). Dagelijks brengen vrachtautokonvooien 1.200 ton levensmiddelen naar het westen van Nederland. De verspreiding van het beroemde Zweedse wittebrood gaat niet via de droppings door bommenwerpers. Dit is een onrechte bewering. Dit brood is in Nederland gebakken van meel dat per schip naar Nederland is gebracht.

4 mei 1945: Steenwijk: Opregte Steenwijker Courant

Zie artikel: Versierde etalages, en mannen van de wacht hielden de wacht bij de Ambachtschool en bij de zieke krijgsgevangen.

5 mei 1945: Capitulatie van de Duitse troepen in Nederland

Besprekingen voor de overgave van de Duitse troepen in Nederland zijn in hotel De Wereld in Wageningen. Generaal Johannes Blaskowitz accepteert de condities voor overgave aan de Canadese generaal Charles Foulkes. De tekening van de capitulatie is op 6 mei in de aula van de Landbouwhogeschool. Einde aan Duitse bezetting Door deze overgave komt voor Nederland een einde aan de Tweede Wereldoorlog in Europa. Nederland was 5 jaar door de Duitsers bezet. In Azië gaat de geallieerde strijd tegen Japan onverminderd voort.

8 mei 1945: Steenwijk: Bijvoegsel Oprechte Steenwijker Courant

Speciaal nummer voor Steenwijk, waarin opgenomen het feest van 5 mei.

8 mi 194: Steenijk: Julianastraat en Whilhelminastraat worden in ere hersteld en ook de naam Irene gebouw

aan de Goeman Borgesiusstraat

10 mei 1945: Steenwijk: Steenwijk helpt Amsterdam

7 tal auto’s met aardappelen naar Amsterdam en drie dagen later weer worden geladen met boter en kaas.

11 mei 1945: Steenwijk: Penning ,, Ontzet van Steenwijk “ is gereed

Voorzijde Grote kerk en toren en keer zijde Steenwijk ontzet door Canadezen.

11 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

15 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

18 mei 1945: Steenwijk: Intekening penning Ontzet Steenwijk

18 mei 1945: Steenwijk: Onze gerepatrieerden

Verzoek om lecteur en spelen.

19 mei 1945: Steenwijk: Familie P. v. Doornik vraagt inlichting

Zie artikel: Over hun zoon Henderik van Doornik onder gedoken te Steenwijk sept. 1944.

28 mei 1945: Zuiverings Commissie burgemeesters Overijssel

Zuivering van burgemeesters.

29 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

1 juni 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

15 augustus 1945: Japan Capituleert

Op 6 en 9 augustus 1945 zijn atoombommen op Hiroshima en Nagasaki geworpen. Hierna besluit keizer Hirohito tot overgave. Op 15 augustus maakt hij in een rede op de radio de overgave bekend. Voor het eerst in de geschiedenis hoort het Japanse volk de stem van hun keizer. In een radiotoespraak deelt de keizer mee dat het kabinet is afgetreden. Dat sommige hoge militairen seppuku (rituele zelfmoord) hebben gepleegd. En dat de oorlog nu voorbij is. Er is weer vrede op de wereld. Ook in Nederlands-Indië is de oorlog voorbij.

9 november 1945: Steenwijk: Bericht over de bewaarplaats van de klokkenn.

De klokken waren eerst naar Zwolle gegaan en toen naar Meppel en vandaar uit naar Hamburg en één naar Lünen. Na nader onderzoek naar de verblijf plaatsen van de klokken kwam men op. 2 van Sint Clemenskerk en 3 van de Kleine kerk. Klokje oude raadhuis en 2 klokken van R.K. Sint Clemenskerk zijn verloren gegaan.

Sportdemonstratie ten bate van oorlogsinvaliden

De schuilkleder Onnapoort, Gasthuispoort klaar.

Bouw ketelhuis, poederbergplaats en stalgebouw

Trein reed zonder bestuurder 22 dec 1940

20 Jarig bestaan van den Bond van Caféhouders

Laatse oorlogslachtoffers in steenwijk terug

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen.De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Het 1e Reiterregiment van de Kavalerie-Division stond op gesteld voor de inval op de Noordelijke provincies, en had zich op gesteld in de buurt van Emlichheim, vlak bij Coevorden en Nieuw Schonebeek. Daar vertrok men in de vroege morgen op de 10 mei 1940, met als Hoogeveen - Steenwijk - Heerenveen door te stoten naar het hoofdoel : de Afsluitdijk. De opmars stond onder bevel van de Duitse generaal Kurt Feldt. In loop van de middag 10 mei 1940 verschenen ook de eerste Duitse militairen in Steenwijk. Volgen ooggetuigen zou het een patrouille zijn geweest, bestaande uit drie Duitse militairen, de raadsnotulen van 11 juni 1940 van de gemeente Steenwijk spreken overigens van vier militairen. In de vroege ochtend van 10 mei 1940 had zich een aantal leden van de Luchtbeschermingsdienst gemeld bij de woning van de Inspecteur van Politie, de heer U. Bergsma. Zij vertelden hem dat het oorlog was, waarop deze zich meteen naar burgemeester Mr. A.H. Goeman Borgesius begaf. De laatste vertelde hem dat er inmiddels een Duits bevel was binnen gekomen en dat Bergsma zich naar de gemeentegrens moest begeven bij Havelterberg. Daar aangekomen kreeg hij van de Duitse patrouille te horen dat hij deze veilig door de stad Steenwijk moest leiden. De tocht ging toen via de Meppelerweg, Goeman Borgesiusstraat en de Tukseweg naar Willemsoord. In Willemsoord aangekomen mocht Bergsma naar Steenwijk terugkeren. Zo doen er nog altijd de nodige verhalen de ronde over het hoe en waar de inspecteur is ontwapend. Volgens de ene ooggetuige zou dat zijn gebeurd in het politiebureau aan de Koningstraat, volgens de andere ooggetuige bij de Dolderbrug aan de Tukseweg. Als de inspecteur al bewapend is geweest lijkt het het meest waarschijnlijk dat dat dan in Havelterberg moet zijn gebeurd. Wel is het duidelijk dat zich op een van de fietsen der militairen een mitrailleur bevond. Inmiddels waren ook de eerste Duitse cavaleristen Steenwijk genaderd. In afwachting van de komst van de hoofdmacht sloegen zij hun tenten op aan de Meppelerweg ter hoogte van de Kallenkoterallee, op de "Tippe van Spijkervet", Diezelfde avond om ongeveer 22.15 uur galoppeerde een afdeling cavaleristen vanaf de Oosterpoort door de Oosterstraat naar de Markt. De volgende dag, 11 mei 1940, trok vanaf Havelterberg, voorafgegaan door de eerste Afdeling van het 22. Reiter Regiment, een onafzienbare rij cavaleristen door de Goeman Borgesius-straat en over de Tukseweg in de richting van Wolvega.

10 mei 1940: Steenwijk: Oprechte Steenwijker

Courant

Beperkte berichtgeving in de Oprechte Steenwijker Courant.

15 mei 1940: Capitulatie van de hele Nederlandse

strijdmacht

Door het bombardement op Rotterdam besluit het opperbevel tot overgave. Generaal Winkelman maakt de capitulatie van Nederland op 14 mei om 19.00 uur via de radio bekend. De overgave gold niet voor de provincie Zeeland. Hier bieden vooral Franse troepen nog tot 19 mei verzet. Tijdens de strijd in de meidagen komen 2.200 Nederlandse militairen om en raken er 2.700 gewond. Het aantal omgekomen burgers bedraagt 2.000.Materiële verliezen zeemacht De Nederlandse zeemacht moet tijdens de meidagen door bombardementen zware materiële verliezen incasseren. Vooral op de derde oorlogsdag krijgt de marine het vanuit de lucht zwaar te verduren. Alleen al op die dag gaan 10 vliegtuigen van de Marine Luchtvaartdienst verloren. En vernietigt een zwaar bombardement in Vlissingen 4 schepen. Daarnaast raken nog 3 schepen zwaar beschadigd. Op de vijfde dag vallen ook enkele vaartuigen ongeschonden in Duitse handen. Deze schepen zijn vaak nog in aanbouw. Of de marine heeft ze recent opgeëist voor bewakingsdiensten. Op die dag en de dag daarna worden ook 15 schepen door marinepersoneel zelf tot zinken gebracht. Uitwijken naar Groot-Brittannië In de loop van de meidagen wijken meer dan 30 marineschepen uit naar Groot-Brittannië. Hierbij zijn enkele beschadigde of nog niet afgebouwde schepen. Ook een aantal koopvaardijschepen weet nog weg te komen. Een behoorlijke hoeveelheid marinepersoneel evacueert op 14 mei naar Groot-Brittannië. De chef van de Marinestaf, viceadmiraal Johannes Furstner vangt het personeel op. Daarnaast wijken meer dan 20 watervliegtuigen uit naar Frankrijk en daarna naar Zuid-Engeland. Nederlands leger ontbonden Na de nederlaag wordt het leger ontbonden. 14 juli 1940 krijgen de beroepsmilitairen de erewoordverklaring ter ondertekening voorgelegd. Hierin moeten zij beloven geen verzetsactiviteiten tegen de Duitse bezetter te ondernemen. Een enkeling ondertekent de verklaring niet en wordt in krijgsgevangenschap afgevoerd. Op 15 mei 1942 worden de beroepsofficieren alsnog krijgsgevangen gemaakt; de erewoordverklaring vervalt. Op 29 april 1943 kwam ten slotte het bevel alle Nederlandse militairen terug te voeren in krijgsgevangenschap; dus zowel het beroeps-, reserve- als dienstplichtig personeel.

17 mei 1940: De wapens gestrekt

De proclamatie van den operbevelhebber generaal H.G. Winckelman.

Steenwijk: Moeilijke eerst dagen ook in Steenwijk.

Zie artikel Oprechte Steenwijker Courant.

8 mei 1940: Steenwijk: Eerste Steenwijker die

gesneuveld is.

Cornelis Huberts Zevenhoven.

20 mei 1940: Steenwijk: Kwam er een groep van

dertien Duitsers naar Steenwijk

Die als definitieve bezetting van de stad moest gaan optreden. Zij verbleven onder andere in de pas nieuwe Johan van den Kornputkazerne. maar ook elders in de stad. Zo was ook voor Steenwijk oorlog.

21 mei 1940: Steenwijk: Oprechte Steenwijker

Courant

Zie artikel in Oprechte Steenwijker Courant.

21-05-1940: Steenwijk:

Motorschip ,,Piet Hein

Deze gaat weer varen naar Amsterdam.

23 mei 1940: Steenwijk:

Bekendmaking burgemeester

Benzine verstrekking.

Steenwijk: Bekendmaking

burgemeester

Melden militairen.

24 mei 1940: Steenwijk: Burgelijkestand

Zie artikel:17 t/m 23 mei.

Steenwijk: Waarschuwing inzake de verduistering

Steenwijk: Uitrijking distributie en broodboekjes

Uitrijking distributie broodboekjes..

24 mei 1940: Steenwijk: De

Steenwijker militairen

Van een 60 tal nog geen bericht.

28 mei 1940: Steenwijk: Nieuws uit Steenwijk

Zie artikel: Nieuws uit Steenwijk.

Meppel Steenwijk: Hoe de soldaten naar huis

kwamen

Afgeladen treinen en de soldaten wilden graag naar huis.

Oprechte Steenwijker Courant

Zie krant editie.

13 juni 1940: Steenwijk:

Raadsvergadering

Raadsvergadering.

21 juni 1940: Steenwijk:

Schuilkelder klaar

De schuilkelder Onnapoort, Gasthuispoort klaar.

25 juni 1940: Steenwijk: De

oorlogsslachtoffers in Steenwijk

Nu de laatste krijgsgevangen uit Duitsland terug zijn kan de balans worden op gemaakt.

Willemsoord: Oorlogsvliegers begraven

Zie artikel: Oorlogsvliegers begraven.

26 juni 1940: Steenwijk: Prot Chr. Mil. Tehuis,

Meppelerweg 53 wordt gevorderd door Duitsers

Dit is beschreven in de notulen van de bestuursvergadering. Dit alles is zonder voorkennis van het bestuur gebeurt. Er werden regelmatig Duitse militairen in gekwartierd in het gebouw, waar de tehuisvader dan een conciergefunctie had.

2 juli 1940: Joden uitgesloten van

tewerkstelling in Duitsland

18 juli 1940: Steenwijk:

Sportdemonstratie ten bate van

oorlogsinvaliden

19 juli 1940: Steenwijk: Steenwijk nieuws

Zie artikel: Nieuws uit Steenwijk.

22 juli 1940: Steenwijk: Diploma

zwemmen

24 juli1940: Ging De Nederlandse Unie van Start

Na een oproep in de Nederlandse dagbladen om zich bij de beweging aan te sluiten. De organisatie wist binnen een week na de oproep meer dan honderdduizend leden te werven en dat aantal steeg daarna tot ruim negenhonderduizend. De Nederlandse Unie werd gezien als een 'antwoord' op de NSB en was in die zin voor velen een uiting van verzet. Ook G. Pit Jr. Upke Koenen, Herman Faber en vele anderen zetten hun in om gestalte te geven aan de uitbouw van de Unie.

26 juli 1940: Steenwijk:

Burgerlijke stand

Geboren- ondertrouw-overleden.

26 juli 1940: Steenwijk:

Vergoeding voor inkwartieringen

Duitsche weermacht.

30 juli 1940: Steenwijk:

Uitrijking Broodkaarten

30 juli 1940: Steenwijk: Nat Soc

Beweging in Nederland

Zie artikel: Bekendmaking lidmaatschap N.S.B.

31 juli 1940: Verbod op ritueel slachten (vo

80/1940).

Van kracht vanaf 5 augustus

2 augustus 1940: Steenwijk:

Burgelijke stand

Geboren-ondertrouw-overleden.

2 augustus 1940: Steenwijk:

Aanbesteding Coop zuivelfabriek

Tuk

Bouw ketelhuis, poederbergplaats en stalgebouw.

2 augustus 1940: Steenwijk: Rede inspecteur

Bergsma voor radiocentrale

Zie artikel: Rede inspecteur Bergsma.

2 augustus 1940: Steenwijk: Uitreiking

textielkaarten

Zie artikel: De leider van den distributiedienst Steenwijk maakt bekend dat de uitreiking van textielkaarten zal gaan plaats vinden.

20 augustus 1940: Steenwijk: Auto tegen boom

Auto tegen boom met fruit op Meppelerweg.

28 augustus 1940: College van secretarissen-generaal krijgt

informeel de opdracht geen persoon van 'Joodschen bloede' in

overheidsdienst te benoemen, te kiezen of te benoemen.

6 september 1940: Secretarissen-generaal krijgen de opdracht

geen joden meer in het ambtelijk apparaat te benoemen

13 september 1940: Verordeningen betreffende het werk van

joden en anderen in overheidsdienst (vo 137/40).

14 september 1940: Joden geweerd van markten in Amsterdam

30 september 1940: Steenwijk: Gewone werk gaat door nieuwe

weg

Circulaire aan plaatselijke overheden waarin een jood wordt

gedefinieerd als iemand met een joodse grootouder die lid is

geweest van de joodse gemeensch

5 oktober 1940: Ambtenaren moeten een 'ariërverklaring'

tekenen

22 oktober 1940: Bevel tot aanmelding van joodse

ondernemingen bij de Wirtschaftsprüfstelle

(vo189/1940)

25 oktober 1940: Steenwijk: Burgelijke stand

Geboren overleden.

27 oktober 1940: Kanselboodschap tegen de ariërverklaring

voorgelezen in de Nederlandse Hervormde kerken

12 november 1940: Steenwijk: Gebouw Prot Chr. Mil. Tehuis,

Meppelerweg 53 verhuurd Opbouwdienst

De opbouwers kregen hun spelen en werden buffetten gehouden in ‘t voormalig Tehuis.

21 november 1940: Circulaire uitgevaardigd waarin alle joden

uit overheidsdienst worden ontslag

December 1940: Vorming van de Joodse

Coördinatie Commissie

6 december 1940: Steenwijk: Burgelijke

stand

Geboorten - getrouwd - overleden.

19 december 1940: Steenwijk: Burgelijke

stand

Overleden.

19 december 1940: Verbod op de arbeid van Duitsers in joodse

huishoudens (vo 231/1940

22 december 1940: Steenwijk: Trein reed

zonder bestuurder

Hevige bosting van twee treinen nabij Steenwijk vrijdagavond, bestuur van de ene trein was er afgevallen en ging verder zonder besturing. Januari 1941:

Steenwijk: Er lopen geruchten dat er van NSB-zijde gepoogd

werd om burgemeester Mr. A.H. Goeman Borgesius aan de kant

te schuiven.

Er worden handtekeningactie gehouden. Bedoeling gemeenteraad te verzoeken om belangrijke verkeersader naar deze burgemeester te vernoemen. Avond aan avond op pad de actie werd met succes bekroond. De gemeenteraad kwam tot besluit de weg, die wij nu kennen als de “Goeman Borgesiusstraat” die naam te geven.

7 januari 1941: De Nederlandse bioscoopbond bepaalt dat

joden niet meer tot bioscopen mogen worden toegelaten, wat

op 12 januari in dagbladen wordt bekend gemaakt

10 januari 1941: Aanmeldingsplicht van alle personen 'van

geheel of gedeeltelijk Joodschen

bloede' (vo 6/1941)

11 januari 1941: Prinses Irenebrigade

opgericht

De regering in Londen wil dat Nederland aan de geallieerde oorlogsinspanning kan meedoen met een eigen nationale strijdmacht. Daarvoor wordt op 11 januari de Koninklijke Nederlandse Brigade opgericht. Deze bestaat uit vrijwilligers en dienstplichtigen die zich in Groot-Brittannië en andere vrije landen hebben gemeld en zijn goedgekeurd. De brigade wordt na enige omzwervingen in Wolverhampton (bij Birmingham) gelegerd. Bezoek koningin Wilhelmina Op 27 augustus 1941 bezoekt koningin Wilhelmina, in gezelschap van prins Bernhard, de brigade en geeft haar de naam Koninklijke Nederlandse Brigade Prinses Irene.

20 januari 1941: Bevolkings aantal van Steenwijk op 31 dec.

1940 was

1 februari 1941: Invoering van een numerus clausus in het

onderwijs

5 februari 1941: Artsen moeten verklaren of ze van joodsen

bloede zijn

8 februari 1941: WA provoceert vechtpartijen op het

Rembrandtplein in Amsterdam

9 februari 1941: Intimidatie van Joden door WA (NSB):

bestorming van café Alcazar

11 februari 1941: Beperkende maatregelen voor joodse

studenten (vo 27/1941)

11 februari 1941: Wa'ers gaan tegen Duitse bevelen in, de

Jodenhoek van Amsterdam in en worden aangevallen door een

joodse knokploeg. Een nazi, Hendrik Koot bezwijkt aan zijn

verwondingen

12 februari 1941: De Duitsers sluiten de Jodenhoek af en eisen

de instelling van een Joodse Raad. De afsluiting wordt na enkele

dagen al goeddeels opgeheven. Enige tijd later worden bij de

voornaamste toegangswegen en hier en daar in de Jodenhoek

borden geplaatst met 'Judenviertel, Joodse wijk'

13 februari 1941: Instelling van de Amsterdamse Joodse Raad

15 februari 1941: Verdere demonstraties in Amsterdam

19 februari 1941: Inval van de Grüne Polizei in de

verzamelplaats van joodse knokploegen, een ijssalon in de in de

Jodenhoek van Amsterdam. De politie wordt aangevallen

22-23 februari 1941: Als represaille pakken de Duitsers in de

Jodenhoek 425 jonge mannen op. Het brute geweld van deze

razzia leidt tot verdere publieke verontwaardiging

25 februari 1941: Proteststaking (Februaristaking) legt

Amsterdam lam

26 februari 1941: De staking breidt zich uit buiten Amsterdam,

maar ambtenaren worden gedwongen weer aan het werk te

gaan. De staking wordt door Duits geweld en door het uitroepen

van de noodtoestand de kop ingedrukt

27 februari 1941: Opdracht aan de secretaris-generaal van het

departement van Sociale Zaken om joodse bloeddonoren te

schrappen

28 februari 1941: Maatregelen tegen joodse organisaties

zonder economisch doel (vo 41/1941

3 maart 1941: Steenwijk: Raadsvergadering

10 maart 1941: Steenwijk: Burgelijke stand

12 maart 1941: Maatregelen betreffende de aanmelding van

joodse bedrijven en de aanstelling van Verwalter

(bewindvoerders) (vo 48/1941)

25 maart 1941: Steenwijk: Huur gebouw Prot Chr. Mil. Tehuis,

Meppelerweg 53 weer opgezegd door de Opbouwdienst

Men probeerde het gebouw opnieuw te verhuren.

31 maart 1941: Instelling van de Zentralstelle für jüdische

Auswanderung

Einde maart: Algemene registratie van Joden waarvoor men een

aanmeldingsplicht heeft. En op het persoonsbewijs wordt naast

de foto van een grote ‘J ‘ voorzien.

2 april 1941: Reeks plaatselijke verbodsbepalingen voor joden

in Haarlem

April 1941: Steenwijk: Het gebouw Prot Chr. Mil. Tehuis,

Meppelerweg 53 werd verhuurd aan Departement van Sociale

Zaken

In het gebouw werd een arbeidsbureau gevestigd.

15 april 1941: Bevel van Generaal kommissar

Rauter aan alle joden om hun radiotoestellen

in te leveren op grond van een verordening

(vo26/1941) van 11 februari

26 april 1941: Steenwijk: Vader red zijn kind

1 mei 1941: Joodse artsen, apothekers en vertalers mogen niet meer voor niet joden werken

1 mei 1941: Joden wordt de toegang tot effecten- en

handelsbeurzen verboden

6 mei 1941: Bepaalde straten in Amsterdam worden

aangemerkt als 'joodse straten'

15 mei 1941: Synagoge in Den Haag wordt door brand

verwoest. Arisering van orkesten

27 mei 1941: Verordening betreffende de aangifte en

verzorging van landbouwgronden in joodse handen (vo

102/1941)

31 mei 1941: Joden mogen geen gebruik meer maken van

zwembaden en openbare parken, en geen kamers meer huren in

bepaalde toeristen- en badplaatsen

4 juni 1941: Bewegingsvrijheid voor joden wordt beperkt

11 juni 1941: Razzia's tegen joden in Amsterdam

13 juni 1941: Joden geweerd uit openbare

zwembaden

Half juni: Joodse advocaten mogen niet meer

voor niet- joodse cliënten werken

28 juni 1941: Steenwijk: 20 Jarig bestaan van den Bond van

Caféhouders enz. te Steenwijk

1 augustus 1941: joodse makelaars mogen niet meer voor niet-

joden werken

8-11 augustus 1941: Bepalingen betreffende de behandeling

van joodse bezittingen en vermogens Registratie van

bezittingen bij de bank Lippmann-Rosenthal &Co.

1 september 1941: Joodse kinderen moeten naar aparte

scholen (in Amsterdam op 1 oktober)

14 september 1941: Razzia’s in Twente

15 september 1941: Er verschijnen borden 'Voor joden

verboden'. Joden mogen geen parken, dierentuinen

schouwburgen, cabarets, bioscopen, concerten, bibliotheken en

leeszalen meer bezoeken.(vo 138/1941) Registratie van joods

grondbezit bij Lippman-Rosenthal

16 september 1941: Invoering van reisvergunningen

22 september 1941: Joden geweerd uit alle verenigingen en

stichtingen zonder economisch doel

24 september 1941: Vergunningen verplicht voor het

uitoefenen van bepaalde ambachten en beroepen

25 september 1941: Seyss-Inquart ontmoet Hitler in Berlijn

7-8 oktober 1941: Jodenrazzia's in de Achterhoek, Arnhem,

Apeldoorn en Zwolle

8 oktober 1941: Plenaire vergadering van Seyss-Inquart,

Generalkommissare en leidende nazi-

functionarissen

20 oktober 1941: Verdere verordeningen betreffende het

uitoefenen van beroepen van joden (vo 198/1941). Joodse Raad

gaat akkoord met de samenstelling van een cartotheek van

joden in Nederland

22 oktober 1941: Joden moeten niet-joodse verenigingen

verlaten (vo 199/1941) en worde vanaf 7 november geweerd uit

bridge-, dans- en tennisclubs

28 oktober 1941: Duitsers erkennen nog slechts de Joodse

Raad; Joodse Coördinatie-Commissie ontbonden

3 november 1941: Joodse markten ingesteld in Amsterdam

7 november 1941: Joden mogen niet meer reizen of verhuizen

zonder vergunning

10 november 1941: Opheffing van de Joodse

Coördinatiecommissie

Einde 1941 Steenwijk: Deed zich een rel voor in Steenwijk

Namelijk op zondagavond kwamen bussen vol met werklozen uit de grote steden aan op de Markt, om te pauzeren voor een sanitaire stop en iets te drinken. Waren op doorreis naar de Noordoostpolder. Op die bewuste zondagavond kwam juist een grote groep Duitse militairen langs marcheren. Sommige mensen konden het niet laten enkele anti-Duitse slogans ten beste te geven. Een heftige knok partij volgende op de markt.

5 december 1941: Alle niet Nederlandse joden krijgen de

opdracht zich aan te melden voor 'vrijwillige emigratie'

8 december 1941: Oorlogsverklaring aan Japan

Nederland verklaart op 8 december 1941 Japan de oorlog. Dit doet Nederland na berichten over de Japanse aanvallen op de Amerikaanse basis Pearl Harbor op Hawaï, in Hongkong, Singapore en Thailand. De gouveneur-generaal van Nederlands-Indië maakt dit om 6.30 uur over de radio aan de bevolking bekend. Japanse inval De algemene mobilisatie wordt direct na de oorlogsverklaring aangekondigd. Kort na de jaarwisseling vallen Japanse strijdkrachten Noord-Celebes en Noord-Borneo binnen. Begin februari 1942 begint de aanval op Sumatra. Java raakt geïsoleerd.

9 december 1941 Steenwijk: Oprechte

Steenwijker Courant Oprechte Steenwijker

13 december 1941: De Nederlandse Unie

verboden

1 januari 1942: Joden mogen geen niet

-joods huishoudelijk personeel meer in

dienst hebben.

9 januari 1942: Joden geweerd uit het openbaar

onderwijs

Begin 1942: Steenwijk: Hoofd van onze gemeente Goe-

man Borgesius ontslagen

Hij wilde niet wat de Duitsche autoriteiten hem voor schreven meer doen.

10 januari 1942: Eerste joden vertrekken naar werkkampen in

Noord en Oost-Nederland.

17 januari 1942: Begin van de concentratie van joden in

Amsterdam door overbrenging van de joodse gemeenschap uit

Zaandam

20 januari 1942: Op de Wannsee-conferentie in Berlijn wordt

de praktische uitvoering van de uitroeiing van de Europese

joden besproken

23 januari 1942: Joden mogen geen auto meer rijden. Op

persoonsbewijs van joden moet de letter 'J' staan

17 februari 1942: Vertegenwoordigers van kerkgenootschappen

protesteren bij Seyss-Inquart tegen de behandeling van joden

20 maart 1942: Joden mogen geen meubels of huisraad van de

hand doen

25 maart 1942: Verbod op huwelijken tussen joden en niet-

joden. Buitenechtelijke relaties aan strenge straffen

onderworpen

1 april 1942: Joden mogen niet meer trouwen in het stadshuis

van Amsterdam

19 april 1942: In katholieke en protestantse kerkdiensten wordt

een protestverklaring tegen het Duitse beleid voorgelezen

24 april 1942: Meeste joodse slagerijen gesloten

3 mei 1942: Invoering van de jodenster voor personen en

woningen

3 mei 1942: Joden mogen geen rekening meer hebben bij de

postgiro

21 mei 1942: Joden moeten voor 30 juni 1942 al hun bezit en

vermogen boven de waarde van f 250 inleveren bij Lippmann-

Rosenthal. Ze mogen geen bankkluizen meer huren (vo 58/1942)

29 mei 1942: Joden verboden te vissen

5 juni 1942: Steenwijk: Afscheid van 300 arbeidsmannen op

landgoed de Eese

Zie artikel: Afscheid van 500 arbeidsmannen.

5 juni 1942: Joden mogen niet meer reizen zonder toestemming

vooraf

11 juni 1942: Joden geweerd van de vismarkt

12 juni 1942: Joden mogen geen groente en fruit meer kopen in

niet joodse winkels. Fietsen en andere vervoersmiddelen

moeten worden ingeleverd. Alle vormen van sport worden voor

joden verboden

18 juni 1942: Steenwijk: 7000 ha Nederlandserimboe wordt

akkerland

Zie artikel:7000 H.A. Nederlandsche „rimboe" wordt akkerland. Een grootsch werk in Overijssel Bezoek aan den polder Vollenhove.

26 juni 1942: Joodse Raad krijgt aanzegging van begin

deportaties

30 juni 1942: Avondklok voor joden vanaf 8 uur 's avonds. Joden

mogen niet meer fietsen. Joden mogen geen gebruik meer

maken van het openbaar vervoer

4 juli 1942: Eerste oproepen voor 'arbeitsinzet in Duitsland'

Zie artikel: Ook Henk Smit kreeg zijn oproep voor de Arbeitsinzet.

5 juli 1942: Steenwijk: In Steenwijk werden levensmiddelen

verzameld om pakketten te kunnen sturen naar joden, die naar

Westerbork waren gedeporteerd en daar onder kommervolle

omstandigheden moesten verblijven in afwachting van erger

6 juli 1942: Joden mogen niet meer telefoneren of niet-joden

bezoeken

11 juli 1942: Kerken protesteren tegen de plannen van het

deporteren van joden

12 juli 1942: Steenwijk: Arrestatie aan de Meppelerweg van G.

Pit. Jr. door de Sicherheitsdienst (SD) uit Arnhem.

Via de gevangenis in Arnhem en het kamp Amersfoort naar het Duitse concentratiekamp Sachsenhau en zou voeren, nadat ik, zonder dat er een proces was gevoerd, tot zeven jaar Dauerschutzhaft was veroordeeld.

14 juli 1942: Razzia in Amsterdam-Zuid en -Centrum

15 juli 1942: Vertrek met de eerste trein met joden uit

Amsterdam. Begin van de deportaties vanuit Westerbork naar

Auschwitz

17 juli 1942: Joden mogen alleen nog boodschappen doen

tussen 3 en 5 uur 's middag en worden geweerd uit vele straten

uit Den Haag en Scheveningen

25 juli 1942: Minister-president Gerbrandy roept via een

uitzending van radio Oranje vanuit Londen op tot hulp aan

joden

26 juli 1942: Protest tegen de vervolging van joden wordt

voorgelezen in kerken (met uitzondering van de hervormde)

Augustus 1942: Reeks van razzia's door heel Nederland. Alle

joodse straatnamen gewijzigd

2 augustus 1942: Aanhouding van katholieke joden, behalve

gemengd gehuwden

3 augustus 1942: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

6 augustus 1942: Jodenrazzia in Amsterdam-Zuid

9 augustus 1942: Weer razzia in Amsterdam-Zuid

11 september 1942: Registratie van 'gemengd gehuwden'

15 september 1942: Joodse studenten uitgesloten van

onderwijs

Oktober: 1942: Steenwijk/Havelte: Aanvang aanleg vliegveld

Havelte

Een heuvelachtig gebied in het midden van de gemeente, en aanvankelijk 600 hectare groot, was voorbestemd om de Luftwaffe de gelegenheid te bieden aanvalsvluchten op Engeland uit te voeren. Hier werden veel Steenwijkers te werk gesteld.

2-3 oktober 1942: Joodse werkkampen ontruimd. De bewoners

(circa 5000 mannen) afgevoerd naar Kamp Westerbork.

Tegelijkertijd zijn hun - in de woonplaatsen achtergebleven -

vrouwen en kinderen opgepakt en naar Westerbork gebracht. In

totaal circa 12.000 mensen

16 januari 1943: Eerste joden komen aan in het

concentratiekamp Vught

21 januari 1943: Razzia op joods krankzinnigengesticht Het

Apeldoornse Bos

5 februari 1943: Joden mogen geen verzoekschriften of brieven

naar de Duitse autoriteiten sturen. Deze moeten aan de Joodse

Raad worden gericht

13 februari 1943: Kallenkote/Steenwijk:

Gelderse geheimagent Trix Terwindt gedropt

bij Steenwijk Kallenkote

Zie artikel: Gelderse geheimagent Trix Terwindt gedropt bij Steenwijk Kallenkote.

2 maart 1943: Begin deportaties naar Sobibor.

April 1943: Alle joden moeten de provincies verlaten en worden

ondergebracht in Vught

20 april 1943: Steenwijk: Vordering 7 klokken

Er werden in totaal 7 klokken gevorderd, 2 uit Grote of St. Clemenskerk, 3 uit de Kleine Kerk en 2 uit de R.K. Sint Clemenskerk.

23 april 1943: Nederlandse provincies judenrein verklaard

4 mei 1943: Steenwijk: Kwam men terug om nog een klok op

te halen.

De klok uit het torentje van het toenmalige gemeentehuis “Rams Woerthe” een kleine klok op wonderbaarlijke wijze steeds aan registratie was ontsnapt werd nu toch opgehaald.

5 mei 1943: Gemengd gehuwde joden krijgen de keus:

deportatie of sterilisatie

9 mei 1943: Kerken protesteren tegen sterilisatie van gemengd

gehuwde joden

21 mei 1943: Joodse Raad krijgt de opdracht 7000

'vrijgestelde' stafleden te selecteren voor deportatie

26 mei 1943: Uitgebreide razzia's in Amsterdam om de

overgebleven joden op te pakken

20 juni 1943: Weer grootscheepse razzia's in Amsterdam-Zuid

en -Oost

Juli 1943: Steenwijk: Ook onze politie

inspecteur Bergsma duikt onder

15 juli 1943: Rauter geeft opdracht tot razzia's op het

platteland

29 september 1943: Laatste grote razzia in Amsterdam. Liquidatie Joodse Raad

5 oktober 1943: Seyss-Inquart geeft instructies voor de

behandeling van de legaal overgebleven joden in Nederland

December 1943: Gemend gehuwden opgeroepen voor

werkkampen

1 februari 1944: Bij een razzia worden alle Portugees-

israëlitische joden die als 'Portugezen' op de beschermende

'Lijst-Calmeyer' stonden alsnog uit hun huis gehaald en naar

Kamp Westerbork overgebracht. Op 25 februari 1944 wordt deze

groep van 308 personen eerst naar Theresienstadt

gedeporteerd; enkele maanden later volgt deportatie naar

vernietigingskamp Auschwitz. Op dat moment zijn al zeer veel

Nederlandse joden vermoord, waaronder ook vele Portugees-

israëlitische joden

11en 23 april 1944: Vliegveld Havelte werd met boordgeschut

goed onderhanden genomen

14 april 1944: Acht doodvonnisen voltrokken

te Wassenaar, Waalsdorpervlakte

Jan Daniël Rijkmans was van beroep autohandelaar in Steenwijk. Hij was zeer actief betrokken bij diverse verzetsactiviteiten in geheel Drenthe. Op 8 oktober 1943 werd hij gearresteerd door de Duitse bezetter omdat men er achter was gekomen dat hij betrokken was bij een overval op het gemeentehuis waarbij distributiebonnen en stamkaarten waren buitgemaakt. Hij werd eind oktober 1943 overgebracht naar de gevangenis van Scheveningen (Oranjehotel), waar hij tot zijn executie vastzat. Samen met zijn medeveroordeelden Wiepke Harm Timersma, Gerard Jansen, Jacob Kraal, Gerrit Jan van den Berg, Hendrik Drogt, Fokke Jagersma en Johannes Kippers zong hij regelmatig psalmen wat door een medegevangene beschreven werd aan diens verloofde. Hij werd in de ochtend van 14 april gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Was 24 jaar jong.

16 mei 1944: Razzia op zigeuners en asocialen

28 mei 1944: Steenwijk: Treinbeschieting

Onna

De trein werd beschoten door vier geallieerde vliegtuigen,waarbij de locomotief en de eerste wagen zwaar werden beschadigd.

6 juni 1944: D-Day, start invasie van Normandië door

geallieerde troepen.

Deze ongekend grote amfibische operatie heeft de codenaam ‘operatie Overlord’. Het vormt het startsein voor de bevrijding van West-Europa door de geallieerden. Een vloot van 1.000 schepen brengt vanuit Groot-Brittannië een enorme invasiemacht naar de overzijde van Het Kanaal. Zij landen daar in de vroege morgen van 6 juni op de Franse stranden die door de Duitsers worden verdedigd. De invasie over zee wordt vanuit de lucht ondersteund met bombardementen en luchtlandingstroepen. Het merendeel van de oorlogsschepen behoort tot de Britse en de Amerikaanse zeemacht. De Brits-Amerikaanse invasievloot is aangevuld met schepen van de Canadese, Franse, Griekse, Nederlandse, Noorse en Poolse marine. Inzet Nederlandse kanonneerboten De Nederlandse marine zet 2 kanonneerboten in voor de invasie. Namelijk Hr. Ms. Flores en Hr. Ms. Soemba, bijgenaamd de terrible twins. Deze 2 marineschepen nemen Duitse stellingen onder vuur. Bij derde geallieerde landingen in 1943 in Italië zijn ze ook ingezet. Inzet kruiser Hr. Ms. Sumatra. Behalve dit duo levert ook Hr. Ms. Sumatra een bijdrage aan de invasie van Normandië. Deze oude kruiser krijgt een waardig einde. Het schip wordt bij Arromanches tot zinken gebracht als onderdeel van een dam om een kunstmatige haven te beveiligen. Inzet 320 Squadron. De marine is ook in de lucht vertegenwoordigd. Het 320 Squadron van de Marine Luchtvaartdienst voert rond D-Day verschillende bombardementsvluchten uit. Ook bij Britse eenheden ingedeelde Nederlandse oorlogsvliegers voeren gevechtsaanvallen uit boven het invasiegebied.

24 juli 1944: Steenwijk: Mislukte overval op postkantoor

De heer Mulder was niet ingelicht hier over, en dat was niet in overeenstemming met de afspraken, hij zou namelijk een tip krijgen als er overvallers zouden komen. Dus de deur bleef dicht.

26 juli 1944: Steenwijk: Overval op postkantoor

Deze overval lukte wel op postkantoor er werden pakket bestanden voor distributiekantoren in Steenwijk en Steenwijkerwold mee genomen. Nu bleef de deur niet gesloten.

8 augustus 1944: Prinses Irenebrigade gaat in Normandië aan

land

15 augustus 1944: Steenwijk omgeving: Luchtslag boven

Steenwijk

Het was een schitterende zomerdag ,blauwe luchten en je zag overal groepen vliegtuigen gaan toen op eens plots in de lucht ratelende salvo’s hoorden van mitrailleurs. Een gigantisch luchtgevecht dat zich begon af tespelen van eskaders bommenwerpers die uit Duitsland terug keerden naar Engeland en Duitse jachtvliegtuigen die de aanval inzetten. Even later zagen we een toestel exploderen in de lucht en zagen vleugel en romp losscheurden van elkaar en naar beneden storten. Was een echte chaos in de lucht. Het gehuil van vliegtuigen in duikvlucht en ratelen van boordgeschut was enorm. Toen alles voorbij was gingen mannen van verzet op pad om te trachten veilig gelande bemanningsleden uit handen van de Duitsers te houden. Maar een aantal werd opgepakt door de spoedig toegestroomde Duitse soldaten. Een een aantal had zich goed kunnen verstoppen maar deze kon men nu even niet benaderen. De volgende morgen werd men getipt waar nog bemanningsleden zich bevonden. Zijn naam was Bob Borst was een navigator op een Amerikaanse bommenwerper van het type ‘Liberator’. Bob werd later met nog drie bemanningsleden onder gebracht op adressen in Steenwijk. Allen hebben de oorlog overleeft en in 1984 is Robert (BoB) terug geweest in Nederland.

5-6 september 1944: Twee grote transporten van gevangenen

uit concentratiekamp Vught naar Duitsland

11en 12 september 1944: Vliegveld

Steenwijk/Havelte werd met bommen

aangevallen

Later bleek dat men het niet goed genoeg gedaan had.

15 september 1944: Steenwijk: Inval woning

van Schrale

‘Smorgens 11.00 vallen twee leden van de SD huis binnen van Schrale op de Stationsstraat, verhoren hem en er werd huiszoeking gedaan, er was weinig gevonden alleen een opgerolde Nederlandse vlag met oranje wimpel een oranjespeldje en een speldje dat gemaakt was van een zilveren dubbeltje. Men ging weg, maar kwam later terug omstreeks 14.30 en werd weer gehele huis door zocht. Om 15.45 werd de heer Schrale afgevoerd in auto richting Frederiksoord. Ter hoogte van het oude tolhuis bij Wapse in Drenthe was stuk hei daar werd gestopt en moest hij de hei op lopen en werd daar doodgeschoten na ondervraging.

16 en 17 september 1944: Nieuwe lucht aanval op vliegveld

Steenwijk/Havelte

Nieuwe aanval door RAF, maar nu werd het grondiger gedaan.

17 september 1944: Nationale spoorwegstaking

De Nederlandse regering in Londen riep via Radio Oranje op tot een algehele spoorwegstaking op 17 september 1944. Dertigduizend medewerkers van de Nederlandse Spoorwegen gaven gehoor aan deze oproep, waardoor het Nederlandse treinverkeer stil kwam te liggen.

17 september 1944: Start operatie Market Garden

Geallieerde troepen beginnen aan een groot opgezet en gewaagd offensief om snel te kunnen doorstoten naar Duitsland. Over land rukken troepen op via Eindhoven in de richting van Nijmegen en Arnhem. 3 luchtlandingsdivisies proberen de bruggen bij Arnhem, Grave en Nijmegen in handen te krijgen. Het geallieerde offensief mislukte en Nederland bleef grotendeels door de Duitsers bezet. De bevrijding liet nog maanden op zich wachten.

4 oktober 1944: Steenwijk: Razzia in Steenwijk met doel jonge

mannen oppakken en te werk stellen in Havelte voor vliegveld

Om dat te omzeilen duiken Johannes de Vries en zijn aanstaande zwager Frits ten Berge onder bij de familie Bos aan de Wolterholten in Steenwijkerwold. Een week later krijgt Pier Schipper, die in Steenwijk woont, 's avonds bezoek van twee mannen. Ze doen zich voor als 'ondergrondsen' en komen vragen om voedsel bestemd voor onderduikers (Pier is slager van beroep). Daar ontmoeten ze ook Uilke de Jong, de zwager van Pier, die er ondergedoken was. Als ze horen dat Uilke geen persoonsbewijs of stamkaart heeft, haalt de een een blanco stamkaart te voorschijn en vult die in op naam van Uilke; het persoonsbewijs krijgt hij zo snel mogelijk. Daarna vertrekken de twee, met brood, vlees en worst. De volgende dag valt de Sicherheitsdienst binnen. Als Uilke zijn stamkaart laat zien, blijkt deze vals te zijn. Daarop doorzoeken de Duitsers het huis en worden Pier, zijn vrouw Dirkje en Uilke meegenomen naar de Johan van de Kornputkazerne. Op diezelfde avond, 11 oktober, kloppen de Duitsers ook aan bij de familie Bos in Steenwijkerwold. Ze zijn op zoek naar de knecht van Bos, Jannes de Vries, die daar inwoont. Deze is op dat moment echter niet thuis. Scharführer Johannes Jürgensen gelast daarop een huiszoeking waarbij Johannes de Vries en Frits ten Berge worden gevonden en meegenomen worden naar de Johan van de Kornputkazerne. Een dag later meldt Jannes de Vries, met alle risico's voor hemzelf, zich bij de kazerne; hij wil niet dat Hendrik Bos slachtoffer wordt van de ontstane situatie. Maar deze wordt in de loop van de dag alsnog opgepakt. Jannes, die in de loop van de middag weer bij de boerderij van de familie Bos terugkomt, vertelt dat hij Hendrik in de kazerne nog had gezien. In de kazerne zit ook Emanuel Verveer gevangen. Hij is technisch ingenieur, en werkte bij een Nederlands bedrijf dat werk deed voor de Wehrmacht. Bij zijn arrestatie in Zwartsluis, had hij geheime notities bij zich van de IJssel-stelling. Maar ook al was hij niet meer dan een ondergedoken jood, dan was dat al aanleiding genoeg om hem vast te zetten. Wat er verder gebeurd is, weten we alleen door de procesverslagen van na de oorlog. Zie 13 oktober.

18 oktober 1944: Alle zes worden gefusilleerd

Wat er verder gebeurd is, weten we alleen door de procesverslagen van na de oorlog. Op 13 oktober worden zes celnummers willekeurig gekozen en die zes mannen worden naar de schietbaan van Kallenkote overgebracht. Ze worden op een rij gezet en Hauptscharführer Fritz Habener, de leider van het executiepeloton, leest het Niedermachungsbefehl van Hans Albin Rauter, de Höhere SS- und Polizeiführer in Nederland |info|, voor. Als reden voor executie wordt ‘verboden wapenbezit’ genoemd. Een paar minuten later worden de mannen gefusilleerd. Kort daarna krijgt Jan Hendrik van Dalen, een boer die op een naburig land aan het werk is, opdracht om de zes lichamen van de schietbaan te halen en naar de begraafplaats in Kallenkote te vervoeren.

31 oktober 1944: Oprichting van de Marine vrouwen Afdeling

(MARVA)

De oprichting van de Marine Vrouwen Afdeling (MARVA) is bij Koninklijk Besluit. En wel onder het motto `Maak een man vrij voor de vloot en help Indië bevrijden’. Het is de bedoeling de afdeling te bemensen met vrouwen die de bezetting in Nederland hebben meegemaakt. De Britse WRNS en de Amerikaanse WAVES staan model voor de afdeling. Sinds 25 april 1944 hebben leden van het Vrouwen Hulp Korps (VHK) al een militaire verbintenis bij de landmacht getekend.

27 Januari 1945: Sovjet-troepen bevrijden het

Duits vernietigingskamp Auschwitz

Bij de Poolse stad Auschwitz (Pools: Oświęcim). Het is gelegen in Zuid-Polen, enkele tientallen kilometers westelijk van Kraków. Er werden 1,1 miljoen vermoord.

4 februari 1945: Begin van de Conferentie

van Jalta. Churchill, Stalin en Roosevelt

bespreken de situatie in Europa na het einde

van de Tweede Wereldoorlog

22 maart 1945: Nijverdal zwaar werd gebombardeerd door de

geallieerden

Het bombardement op doelen van de Duitse Luftwaffe kwam 73 inwoners om het leven.

24 maart 1945: Weer grote Luchtaanval op vliegveld

Steenwijk/Havelte door Amerikaanse luchtmacht

Dan vallen vier Squadrons van de 390-ste Bombardement Group van de achtste Amerikaanse luchtmacht aan, opererend met B-17 Vliegende Forten om het vliegveld Steenwijk/Havelte totaal te vernietigen. Er werden 1384 General Purposebommen van 100 pond geworpen, die allen bijna op de startbanen kwamen. Zo kon het vliegveld dus van de vliegveldenlijst af gevoerd worden.

7 april 1945: Eesveen: Beschieting van Duitse Wehrmachtauto

Deze morgen om omstreeks 10.30 is een Duitse personenauto waarin waren gezeten vermoedelijk twee Duitse officieren, door een Engelisch vliegtuig beschoten. Deze beschieting had plaats op den Eesveenseweg te Eesveen, tegen over de woning bewoond door Gerrit Groen. De beide inzttenden konden tijdig dekking zoeken. De auto werd totaal vernield, eveneens de staande telefoondraden die langs deze weg staan.

9 april 1945: Verschenen eerste Canadezen in hun

verkenningswagens bij de grens van de gemeente Havelte

12 april 1945: Steenwijk: Steenwijk bevrijd

Bevrijdingsnummer Steenwijker Courant.

15 april 1945: Vrij Nederland bulletin

Bulletin VRIJ NEDERLAND OP RADIO.

29 april 1945: Bevrijding van Dachau

Op 26 april 1945 startte vanuit Dachau een beruchte dodenmars. Groepsgewijs werden rond de zevenduizend gevangenen meegenomen uit het hoofdkamp en de buitencommando's op een lange voettocht. Onderweg werden velen doodgeschoten door SS'ers; daarnaast Stevena talloze gevangenen door ondervoeding, kou of uitputting. Op 29 april 1945 bereikten de geallieerden het kampterrein. Daar stuitten zij op een goederentrein met een evacuatietransport uit Buchenwald. In de open wagons lagen tweeduizend lijken. Bij het crematorium troffen de soldaten nog eens drieduizend lijken aan.

29 april 1945: Operatie Manna

In de winter van 1944 op 1945 breekt de hongerwinter uit. Voedsel en levensmiddelen bereiken nauwelijks het dichtbevolkte westen van Nederland. Duizenden mensen sterven als gevolg van de honger. Kort voor en na de Duitse capitulatie voert de Royal Air Force operatie Manna uit. Zo willen zij het door honger getroffen West-Nederland van voedsel voorzien. Bommenwerpers droppen boven Nederland grote hoeveelheden meel, ei- en melkpoeder, groente en vlees in blik en legerrantsoenen.

1 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Strijdend Nederland: Terug blik.

1 mei 1945: Operatie Chowhound

De Amerikaanse luchtmacht een duit in het zakje, onder de naam operatie Chowhound. Tonnen voedsel. In totaal wordt vanuit de lucht 11.000 ton voedsel gedropt. Er komt ook veel voedsel per schip en vanaf 2 mei ook over de weg (operatie Faust). Dagelijks brengen vrachtautokonvooien 1.200 ton levensmiddelen naar het westen van Nederland. De verspreiding van het beroemde Zweedse wittebrood gaat niet via de droppings door bommenwerpers. Dit is een onrechte bewering. Dit brood is in Nederland gebakken van meel dat per schip naar Nederland is gebracht.

4 mei 1945: Steenwijk: Opregte Steenwijker Courant

Zie artikel: Versierde etalages, en mannen van de wacht hielden de wacht bij de Ambachtschool en bij de zieke krijgsgevangen.

5 mei 1945: Capitulatie van de Duitse

troepen in Nederland

Besprekingen voor de overgave van de Duitse troepen in Nederland zijn in hotel De Wereld in Wageningen. Generaal Johannes Blaskowitz accepteert de condities voor overgave aan de Canadese generaal Charles Foulkes. De tekening van de capitulatie is op 6 mei in de aula van de Landbouwhogeschool. Einde aan Duitse bezetting Door deze overgave komt voor Nederland een einde aan de Tweede Wereldoorlog in Europa. Nederland was 5 jaar door de Duitsers bezet. In Azië gaat de geallieerde strijd tegen Japan onverminderd voort.

8 mei 1945: Steenwijk: Bijvoegsel Oprechte Steenwijker

Courant

Speciaal nummer voor Steenwijk, waarin opgenomen het feest van 5 mei.

8 mi 194: Steenijk: Julianastraat en Whilhelminastraat worden

in ere hersteld en ook de naam Irene gebouw aan de Goeman

Borgesiusstraat

10 mei 1945: Steenwijk: Steenwijk helpt Amsterdam

7 tal auto’s met aardappelen naar Amsterdam en drie dagen later weer worden geladen met boter en kaas.

11 mei 1945: Steenwijk: Penning ,, Ontzet

van Steenwijk “ is gereed

Voorzijde Grote kerk en toren en keer zijde Steenwijk ontzet door Canadezen.

11 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

15 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

18 mei 1945: Steenwijk: Intekening penning Ontzet Steenwijk

18 mei 1945: Steenwijk: Onze gerepatrieerden

Verzoek om lecteur en spelen.

19 mei 1945: Steenwijk: Familie P. v. Doornik vraagt inlichting

Zie artikel: Over hun zoon Henderik van Doornik onder gedoken te Steenwijk sept. 1944.

28 mei 1945: Zuiverings Commissie burgemeesters Overijssel

Zuivering van burgemeesters.

29 mei 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker

Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

1 juni 1945: Steenwijk: Oprechte Steenwijker Courant

Oprechte Steenwijker Courant.

15 augustus 1945: Japan Capituleert

Op 6 en 9 augustus 1945 zijn atoombommen op Hiroshima en Nagasaki geworpen. Hierna besluit keizer Hirohito tot overgave. Op 15 augustus maakt hij in een rede op de radio de overgave bekend. Voor het eerst in de geschiedenis hoort het Japanse volk de stem van hun keizer. In een radiotoespraak deelt de keizer mee dat het kabinet is afgetreden. Dat sommige hoge militairen seppuku (rituele zelfmoord) hebben gepleegd. En dat de oorlog nu voorbij is. Er is weer vrede op de wereld. Ook in Nederlands-Indië is de oorlog voorbij.

9 november 1945: Steenwijk: Bericht over de bewaarplaats van

de klokkenn.

De klokken waren eerst naar Zwolle gegaan en toen naar Meppel en vandaar uit naar Hamburg en één naar Lünen. Na nader onderzoek naar de verblijf plaatsen van de klokken kwam men op. 2 van Sint Clemenskerk en 3 van de Kleine kerk. Klokje oude raadhuis en 2 klokken van R.K. Sint Clemenskerk zijn verloren gegaan.

Willem van Engenstraat.

Willem van Engen (Steenwijkerwold 1867 - Steenwijk 1945), bakker te Steenwijk. Hij was lid van de raad der gemeente Steenwijk van 3 september 1907 tot 28 juli 1931 en bekleedde gedurende de periode 2 juli 1912 - 24 maart 1914 en 22 maart 1918 - 2 september 1919 de functie van wethouder. Hij vertegenwoordigde de Anti- Revolutionaire partij.

Willem van Engenstraat.

Willem van Engen (Steenwijkerwold 1867 - Steenwijk 1945), bakker te Steenwijk. Hij was lid van de raad der gemeente Steenwijk van 3 september 1907 tot 28 juli 1931 en bekleedde gedurende de periode 2 juli 1912 - 24 maart 1914 en 22 maart 1918 - 2 september 1919 de functie van wethouder. Hij vertegenwoordigde de Anti-Revolutionaire partij.

Dialect Steenwieks

Parallelweg.

Evenwijdig liggend of zich uitstrekkend evenwijd met iets anders. De Parallelweg ligt evenwijdig aan de spoorlijn te Steenwijk aan de noordzijde tussen de Eesveenseweg en de Gagelsweg . Zowel de spoorlijn als de Parallelweg werden in de jaren 1866 / 1867 aangelegd. In het begin hete deze weg Spoorlaan. De naam Parallelweg in de volksmond ontstaan, werd niet bij raadsbesluit bekrachtigd.

A Aardappel Aarbeien Allemaal Altijd Arm Azen B Bank Baard Bel Bezem Bijl Bijten Blijven Bladeren Blind Bloed Bloeien Boom Boord Borstel Borstzak Bramen Brandnetel Brief Broekzak Broer Brood Brug Buigen Buik C Chocola D Daar Daarginds Dagen Dansen Deur Doek Dorst Draaien Drijft Droog Drop Druif Drukken Duim Duister Duitsers Duivel Duizelig E Eend Eg Elkaar Eikel Even F Fijt Fles G Ga Gaar Gegeten Geloven Geluid Geveltjes Gevraagd Glijden Gras Grijpen Grijpt Groeien Groente Gracht Gulzig iemand H Haast Hals Hand Heeft Helemaal Hemd Hij Hitte Hoed Hoekig stuk Hoofd Horloge Huilde Huizen I Ijzer J jaar jas Jeuken Jij K Kaart Kam Kamp,bouwlan d Kar Kast Kat Kerel Kerk

Jaargetijden. veurjaor lente aaest herfst somer zomer winter winter

Feestdagen. Karsdaegen Kerstdagen Paosen/Paozen Pasen Óldejaorsaovend Oudejaarsavond Pinksteren Pinksteren Ni’jjaor Nieuwjaar

Eerdappel Erebesen Allemaole Altied Aarm Aozen Baank Board Belle Bessem Biele Bieten Blie;ven Blaeden Bliend Blood Bleuien Bome Boorde Bóssel Fikkien Brummels Braandnettel Breef Buuse Breur Stoete Brógge Bu:gen Boek Sukelao Doar Daorgunder Daegen Daansen Deure Dook Dust Draeien Dreef Dreuge Drup Droe:ve Drókken Doeme Duuster Duutsers Du:vel Dwiel Ente Egge Mekaander Ekkel Eem Fiet Flezze Gao Gaer E’geten Gleuven Geluud Gevelties Ervrögen Glieden Grös Griepen Gribt Greuien Greunte Grachte Groaperd Aost Aals Aand Hef Elemaole EmpIngst Hi’j Itte Ontien Ood Tippe Heufd Allosien Lipte U:zen Ie;zer Jaor Jazze Jokken Ie Kaorte Kaome Kaampe Karre Kaaste Katte Kaerel Kaarke

Karse Karsedaegen Verskiet Kiele Kooze Kiend Tie:zerd Kiepe Klaegen Kloete Knuppen KoKoke Kold Kreie Kraante Krulewaegen - Krooie Kru:zen Maank Krie:gen Kuken Smókken Kwaod Kwiet Laedem Laete Lae ledder Slie:rte Lellijk Leugen Lócht ‘Litien Lie:fste Lieste Lop Luden Luken Maege Maechies Mid Misskien Meu Mood Meuilijk Meuite Meule Mótten Mógge Moes Musse Nao Naor Naolde Naost Neve Nekke Naargens Neet Nóchter Eulie Ópeseupen Boezeroen Old Paole Pééëd Panne Paere Peinze Piene Piepe Plaeze Plaanke Plumpen Pliesie Poorte Praoten Praoties Proeme Puun Putte Raosel Raem Raer Reize Rieme Reet U:verig Rolle Root Rógge Rute Róu Schere Skaop Schaede Skeef Skeel Skippien Skepen Skaarp Skeure Skie:ten Skoe

School Schoorsteen Schop Schotel Schouder Schijterd Schrijven Schuilen Schuld Schutter Slijpen Sinkerklaas Slijten Soldaat Sneeuwen Snuiven Snijden Sok Steunen kermen Stijf Stoel Storen Straat Stropen Strijken Struik Sparen Speler Spijker Spijt Strijken Stuiver Stuurs T Taai Taal Taart Tafel Terug Tijd Tuin U Ui Uil Uit Uitnodigen V Vaart - kanaal Vakantie Varken Veel Veranderen Verdriet Verf Vinden Veulen Vinden Vlees Vloeken Vod Voel Vogel Voelen Vragen Vroeg Vrijen Vuist Vuur W Waaien Waar Waarom Waarschuwen Water Werk Wesp Wieg Wijf Wijn Wijzer (Van Klok) Wilg Wol Worst Wortel Z Zakdoek Zeep Zeventien Ziek Zijn Zilveren Zoeken Zon Zoon Zonder Zou Zouden Zout Zuigen Zuinig Zuipen Zulke Zuiden Zuiver Zuinig Zonde Zuur Zwaan Zwaar Zwijn

Kers Kerstdagen Keuze Kiel Kies Kind Kieskouwer Kip Klagen Kludger Knopen KoeKoek Koud Kraai Krant Kruiwagen Kruisen Kreupel Krijgen Kuiken Kussen Kwaad Kwijt L Laden Laat Laa Ladder Langer rij Lelijk Leugen Licht Liedje Liefste Lijst Loopt Luiden Luiken M Maag Meisjes Met Misschien Moe Moed Moeilijk Moeite Molen Morsen Mug Muis Muts N Na Naar Naald Naast Neef Nek Nergens Niet Nuchter O Olie Opgezopen Overhemd Oud P Paal Paard Pan Peer Pens Pijn Pijp Plaats Plank Plonsen Politie Poort Praten Praatjes Pruim Puin Put R Raadsel Raam Raar Reis Riem Riet Rillerig Rol Roet Rug Ruit Ruw S Schaar Schaap Schade Scheef Scheel Scheepje Schepen Scherp Scheur Schieten Schoen

Skole Skorsteen Skuppe Sköttel Skólder Skieterd Skrie:ven Skoelen Skuld Skutter Sliepen Sunterklaas Slieten Soldaot Sni’jen Snoe:ven Snieden Sokke Stennen Stief Stool Steuren Straote Streupen Srieken Struke Spaeren Speuler Spieker Spiet Strieken Stufer Stoe:rs Taoi Tael Taorte Taofel Terógge Tied Tuun Siepel Oele Uut Uutneudigen Vaort Vekaansie Swien Veule Veraanderen Verdreet Vaarve Vienen Vullem Vienen Vleis Vleuken Tónte Vu:le Veuëgel Veulen Vraogen Vróg Vri’jen Voeste Vuu:r Waeien Waor Waorumme Waorskouwen Waeter Waark Wespe Wie:ge Wief Wien Wie:zer Wilge Wólle Wórst Wóttel Snotlappe Zepe Zeuventiene Siek Sien Sulveren Zeuken Sunne Zeune Zunder Zol Zollen Zolt Zoe:ëgen Zunig Soepen Sókke Zuden Zu:ver Zunig Zunde Zoe:r Zwaene Zwaor Swien

Steenwieker woordjes.

Dialect Steenwieks

Parallelweg.

Evenwijdig liggend of zich uitstrekkend evenwijd met iets anders. De Parallelweg ligt evenwijdig aan de spoorlijn te Steenwijk aan de noordzijde tussen de Eesveenseweg en de Gagelsweg . Zowel de spoorlijn als de Parallelweg werden in de jaren 1866 / 1867 aangelegd. In het begin hete deze weg Spoorlaan. De naam Parallelweg in de volksmond ontstaan, werd niet bij raadsbesluit bekrachtigd.

A Aarda ppel Aarbe ien Allem aal Altijd Arm Azen B Bank Baard Bel Beze m Bijl Bijten Blijve n Blade ren Blind Bloed Bloei en Boom Boord Borst el Borst zak Bram en Brand netel Brief Broek zak Broer Brood Brug Buige n Buik C Choc ola D Daar Daarg inds Dage n Dans en Deur Doek Dorst Draai en Drijft Droog Drop Druif Drukk en Duim Duist er Duits ers Duive l Duize lig E Eend Eg Elkaa r Eikel Even F Fijt Fles G Ga Gaar Geget en Gelov en Gelui d Gevel tjes Gevra agd Glijde n Gras Grijpe n Grijpt Groei en Groen te Grach t Gulzi g iema nd H Haast Hals Hand Heeft Hele maal Hemd Hij Hitte Hoed Hoeki g stuk Hoof d Horlo ge Huild e Huize n I Ijzer J jaar jas Jeuke n Jij K Kaart Kam Kamp ,bouw land Kar Kast Kat Kerel Kerk

Jaarg etijde n. veurj aor lente aaest herfst some r zome r winte r winte r

Feest dagen . Karsd aegen Kerst dagen Paose n/Pao zen Pasen Óldej aorsa ovend Oudej aarsa vond Pinkst eren Pinkst eren Ni’jjao r Nieuw jaar

Eerda ppel Erebe sen Allem aole Altied Aarm Aoze n Baan k Board Belle Besse m Biele Biete n Blie;v en Blaed en Bliend Blood Bleuie n Bome Boord e Bósse l Fikkie n Brum mels Braan dnett el Breef Buus e Breur Stoet e Brógg e Bu:ge n Boek Sukel ao Doar Daorg under Daeg en Daan sen Deure Dook Dust Draei en Dreef Dreug e Drup Droe: ve Drókk en Doem e Duust er Duuts ers Du:vel Dwiel Ente Egge Meka ander Ekkel Eem Fiet Flezz e Gao Gaer E’gete n Gleuv en Geluu d Gevel ties Ervrö gen Glied en Grös Griep en Gribt Greui en Greun te Grach te Groap erd Aost Aals Aand Hef Elema ole EmpI ngst Hi’j Itte Ontie n Ood Tippe Heufd Allosi en Lipte U:zen Ie;zer Jaor Jazze Jokke n Ie Kaort e Kaom e Kaam pe Karre Kaast e Katte Kaere l Kaark e

Karse Karsed aegen Verskie t Kiele Kooze Kiend Tie:zer d Kiepe Klaege n Kloete Knupp en KoKok e Kold Kreie Kraant e Krulew aegen - Krooie Kru:ze n Maank Krie:ge n Kuken Smókk en Kwaod Kwiet Laede m Laete Lae ledder Slie:rte Lellijk Leugen Lócht ‘Litien Lie:fste Lieste Lop Luden Luken Maege Maechi es Mid Misski en Meu Mood Meuilij k Meuite Meule Mótten Mógge Moes Musse Nao Naor Naolde Naost Neve Nekke Naarge ns Neet Nóchte r Eulie Ópese upen Boezer oen Old Paole Pééëd Panne Paere Peinze Piene Piepe Plaeze Plaank e Plump en Pliesie Poorte Praote n Praotie s Proem e Puun Putte Raosel Raem Raer Reize Rieme Reet U:verig Rolle Root Rógge Rute Róu Schere Skaop Schaed e Skeef Skeel Skippie n Skepen Skaarp Skeure Skie:te n Skoe

School Schoorst een Schop Schotel Schouder Schijterd Schrijven Schuilen Schuld Schutter Slijpen Sinkerkla as Slijten Soldaat Sneeuwe n Snuiven Snijden Sok Steunen kermen Stijf Stoel Storen Straat Stropen Strijken Struik Sparen Speler Spijker Spijt Strijken Stuiver Stuurs T Taai Taal Taart Tafel Terug Tijd Tuin U Ui Uil Uit Uitnodige n V Vaart - kanaal Vakantie Varken Veel Verander en Verdriet Verf Vinden Veulen Vinden Vlees Vloeken Vod Voel Vogel Voelen Vragen Vroeg Vrijen Vuist Vuur W Waaien Waar Waarom Waarsch uwen Water Werk Wesp Wieg Wijf Wijn Wijzer (Van Klok) Wilg Wol Worst Wortel Z Zakdoek Zeep Zeventie n Ziek Zijn Zilveren Zoeken Zon Zoon Zonder Zou Zouden Zout Zuigen Zuinig Zuipen Zulke Zuiden Zuiver Zuinig Zonde Zuur Zwaan Zwaar Zwijn

Kers Kerstda gen Keuze Kiel Kies Kind Kieskou wer Kip Klagen Kludger Knopen KoeKoe k Koud Kraai Krant Kruiwag en Kruisen Kreupel Krijgen Kuiken Kussen Kwaad Kwijt L Laden Laat Laa Ladder Langer rij Lelijk Leugen Licht Liedje Liefste Lijst Loopt Luiden Luiken M Maag Meisjes Met Misschi en Moe Moed Moeilijk Moeite Molen Morsen Mug Muis Muts N Na Naar Naald Naast Neef Nek Nergen s Niet Nuchter O Olie Opgezo pen Overhe md Oud P Paal Paard Pan Peer Pens Pijn Pijp Plaats Plank Plonsen Politie Poort Praten Praatjes Pruim Puin Put R Raadsel Raam Raar Reis Riem Riet Rillerig Rol Roet Rug Ruit Ruw S Schaar Schaap Schade Scheef Scheel Scheepj e Schepe n Scherp Scheur Schiete n Schoen

Skole Skors teen Skup pe Skött el Skóld er Skiet erd Skrie: ven Skoel en Skuld Skutt er Sliep en Sunte rklaa s Sliete n Solda ot Sni’je n Snoe: ven Snied en Sokk e Stenn en Stief Stool Steur en Strao te Streu pen Sriek en Struk e Spaer en Speul er Spiek er Spiet Striek en Stufe r Stoe:r s Taoi Tael Taort e Taofe l Teróg ge Tied Tuun Siepe l Oele Uut Uutne udige n Vaort Veka ansie Swie n Veule Veraa ndere n Verdr eet Vaarv e Viene n Vulle m Viene n Vleis Vleuk en Tónte Vu:le Veuë gel Veule n Vraog en Vróg Vri’je n Voest e Vuu:r Waei en Waor Waor umm e Waor skou wen Waet er Waar k Wesp e Wie:g e Wief Wien Wie:z er Wilge Wólle Wórst Wótte l Snotl appe Zepe Zeuv entie ne Siek Sien Sulve ren Zeuk en Sunn e Zeun e Zund er Zol Zolle n Zolt Zoe:ë gen Zunig Soep en Sókk e Zude n Zu:ve r Zunig Zund e Zoe:r Zwae ne Zwao r Swie n

Steenwieker woordjes.

Voormalige Vrijzinnige Doopsgezinde pastorie

Waagstraat.

Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw op een andere plaats. De Waag diende voor het wegen en keur-en van vee en producten die op de markten werden aangevoerd. In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd. Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.

Voormalige Doopsgezinde pastorie.

Adres: Onnastraat 10 8331 HM Steenwijk.

Voormalige Vrijzinnige Doopsgezinde pastorie

Waagstraat.

Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw op een andere plaats. De Waag diende voor het wegen en keur-en van vee en producten die op de markten werden aangevoerd. In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd. Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.

Voormalige Doopsgezinde pastorie.

Adres: Onnastraat 10 8331 HM Steenwijk.

Voormalige Vrijzinnige Doopsgezinde kerk

Vrijthof.

Naam die, behalve in Steenwijk, alleen nog voor komt in Ferwerd, Hilvarenbeek, Maastricht, Ommen en Vierlingsbeek. Deze komt van het Oudhoogduitse werkwoord ‘vriten’ in de betekenis van ‘begunstigen’. Een vrijthof was een omheinde plaats waarop een vervolgde niet mocht worden gegrepen, tenzij hij gewapend was. Het Vrijthof in Steenwijk lag aan de westzijde van de Grote Kerk en werd in 1376 voor het eerst genoemd. Eeuwenlang spraken de plaatselijke bewoners van “Fruithofsteeg”. Deze verbasterde naam werd in 1856 gewijzigd in Vrijthofsteeg. Het gebied werd in de jaren 1925-1930 gesaneerd. In 1950 werd de naam Vrijthof toegekend aan de verbinding tussen de Neerwoldstraat en de Noordersingel.

Voormalige Doopsgezinde Kerk.

Adres: Onnastraat 10 8331 HM Steenwijk.

Voormalige Vrijzinnige Doopsgezinde kerk

Vrijthof.

Naam die, behalve in Steenwijk, alleen nog voor komt in Ferwerd, Hilvarenbeek, Maastricht, Ommen en Vierlingsbeek. Deze komt van het Oudhoogduitse werkwoord ‘vriten’ in de betekenis van ‘begunstigen’. Een vrijthof was een omheinde plaats waarop een vervolgde niet mocht worden gegrepen, tenzij hij gewapend was. Het Vrijthof in Steenwijk lag aan de westzijde van de Grote Kerk en werd in 1376 voor het eerst genoemd. Eeuwenlang spraken de plaatselijke bewoners van “Fruithofsteeg”. Deze verbasterde naam werd in 1856 gewijzigd in Vrijthofsteeg. Het gebied werd in de jaren 1925-1930 gesaneerd. In 1950 werd de naam Vrijthof toegekend aan de verbinding tussen de Neerwoldstraat en de Noordersingel.

Voormalige Doopsgezinde Kerk.

Adres: Onnastraat 10 8331 HM Steenwijk.

De verwoesting van de historie. In de 20e eeuw en 21e eeuw in Steenwijk.

Vrijthof.

Naam die, behalve in Steenwijk, alleen nog voor komt in Ferwerd, Hilvarenbeek, Maastricht, Ommen en Vierlingsbeek. Deze komt van het Oudhoogduitse werkwoord ‘vriten’ in de betekenis van ‘begunstigen’. Een vrijthof was een omheinde plaats waarop een vervolgde niet mocht worden gegrepen, tenzij hij gewapend was. Het Vrijthof in Steenwijk lag aan de westzijde van de Grote Kerk en werd in 1376 voor het eerst genoemd. Eeuwenlang spraken de plaatselijke bewoners van “Fruithofsteeg”. Deze verbasterde naam werd in 1856 gewijzigd in Vrijthofsteeg. Het gebied werd in de jaren 1925-1930 gesaneerd. In 1950 werd de naam Vrijthof toegekend aan de verbinding tussen de Neerwoldstraat en de Noordersingel.

De verwoesting van de historie. In de 20e eeuw en 21e eeuw in Steenwijk.

Vrijthof.

Naam die, behalve in Steenwijk, alleen nog voor komt in Ferwerd, Hilvarenbeek, Maastricht, Ommen en Vierlingsbeek. Deze komt van het Oudhoogduitse werkwoord ‘vriten’ in de betekenis van ‘begunstigen’. Een vrijthof was een omheinde plaats waarop een vervolgde niet mocht worden gegrepen, tenzij hij gewapend was. Het Vrijthof in Steenwijk lag aan de westzijde van de Grote Kerk en werd in 1376 voor het eerst genoemd. Eeuwenlang spraken de plaatselijke bewoners van “Fruithofsteeg”. Deze verbasterde naam werd in 1856 gewijzigd in Vrijthofsteeg. Het gebied werd in de jaren 1925-1930 gesaneerd. In 1950 werd de naam Vrijthof toegekend aan de verbinding tussen de Neerwoldstraat en de Noordersingel.

ESKAF aardewerk 1919-1934

Dolderkanaal.

Afwaterings- en scheepvaartkanaal dat het Steenwijkerdiep verbond met de voormalige Spoorhaven. Het ruim 800 m lange kanaal werd in 1921-1922 gegraven door verbreding en verdieping van de oude Capelle¬sloot. In de jaren daarna vonden verschillende aanpassingen plaats. Toen de Steenwijker Aa in 1954 werd gekanaliseerd, werd deze door het Verbindingskanaal met het Dolderkanaal verbonden.

Bekende schilders waren … Albert van Dijk, Willem Evers, Adolf Nagel, Hendrik Sluiter en Herman de Vries. Alle voorwerpen werden aan de onderzijde voorzien van het anker- stempel of een scarabea-stempel, altijd omgeven door de woorden ESKAF-STEENWIJK, een modelnummer en dikwijls de initialen van de schilder. Produceerde men aanvankelijk voor de verkoop in diverse winkels in ons land, in latere jaren werd er vooral op bestelling gemaakt. Door de crisis waarin ons land verkeerde en waarbij men elk dubbeltje als het ware tien keer moest omdraaien voor het uit te geven, verliep de verkoop niet zoals men gedacht had. Bovendien werd er te weinig aan reclame gedaan en een catalogus ontbrak bijvoorbeeld. Het gevolg was dat de fabriek het steeds moeilijker kreeg en op 18 februari 1927 werd besloten tot liquidatie over te gaan. Na de opheffing bemiddelde ontwerper en verkoopagent Piet van Stam bij de overname van de inboedel. Samen met H. Hamming en met wat financiële steun van enkele sympathisanten kochten zij de gipsmodellen, gietmallen, glazuurrecepten en dergelijke op om de fabricage in Huizen weer op te starten. In Huizen produceerde men met een groot deel van de Steenwijker modellen in een oude bokkingrokerij gewoon weer verder. Eveneens onder de naam ESKAF, zij het dat er nu Huizen onder de voorwerpen werd gezet. Om toch wat kennis mee te nemen en om het bedrijf te kunnen opstarten verhuisden enkele Steenwijker werknemers mee naar Huizen. Maar ook hier kon men het niet bolwerken. Na een aanvankelijk gunstige start zakte de productie toch weer in en uiteindelijk besloot men in 1934 de fabriek op te heffen. Toch zijn er door beide fabrieken vele honderden voorwerpen vervaardigd en in de loop der jaren door velen verzameld. ESKAF heeft nog altijd een goede naam. G.M.Laar Literatuur: ESKAF, Eerste Steenwijker Kunst-Aardewerk Fabriek, 1919-1934. Spitsen, W. en Verschuuren, A. Amsterdam, 2000.

ESKAF aardewerk 1919-1934

Dolderkanaal.

Afwaterings- en scheepvaartkanaal dat het Steenwijkerdiep verbond met de voormalige Spoorhaven. Het ruim 800 m lange kanaal werd in 1921-1922 gegraven door verbreding en verdieping van de oude Capelle¬sloot. In de jaren daarna vonden verschillende aanpassingen plaats. Toen de Steenwijker Aa in 1954 werd gekanaliseerd, werd deze door het Verbindingskanaal met het Dolderkanaal verbonden.

Bekende schilders waren … Albert van Dijk, Willem Evers, Adolf Nagel, Hendrik Sluiter en Herman de Vries. Alle voorwerpen werden aan de onderzijde voorzien van het anker-stempel of een scarabea-stempel, altijd omgeven door de woorden ESKAF-STEENWIJK, een modelnummer en dikwijls de initialen van de schilder. Produceerde men aanvankelijk voor de verkoop in diverse winkels in ons land, in latere jaren werd er vooral op bestelling gemaakt. Door de crisis waarin ons land verkeerde en waarbij men elk dubbeltje als het ware tien keer moest omdraaien voor het uit te geven, verliep de verkoop niet zoals men gedacht had. Bovendien werd er te weinig aan reclame gedaan en een catalogus ontbrak bijvoorbeeld. Het gevolg was dat de fabriek het steeds moeilijker kreeg en op 18 februari 1927 werd besloten tot liquidatie over te gaan. Na de opheffing bemiddelde ontwerper en verkoopagent Piet van Stam bij de overname van de inboedel. Samen met H. Hamming en met wat financiële steun van enkele sympathisanten kochten zij de gipsmodellen, gietmallen, glazuurrecepten en dergelijke op om de fabricage in Huizen weer op te starten. In Huizen produceerde men met een groot deel van de Steenwijker modellen in een oude bokkingrokerij gewoon weer verder. Eveneens onder de naam ESKAF, zij het dat er nu Huizen onder de voorwerpen werd gezet. Om toch wat kennis mee te nemen en om het bedrijf te kunnen opstarten verhuisden enkele Steenwijker werknemers mee naar Huizen. Maar ook hier kon men het niet bolwerken. Na een aanvankelijk gunstige start zakte de productie toch weer in en uiteindelijk besloot men in 1934 de fabriek op te heffen. Toch zijn er door beide fabrieken vele honderden voorwerpen vervaardigd en in de loop der jaren door velen verzameld. ESKAF heeft nog altijd een goede naam. G.M.Laar Literatuur: ESKAF, Eerste Steenwijker Kunst-Aardewerk Fabriek, 1919-1934. Spitsen, W. en Verschuuren, A. Amsterdam, 2000.

Eten & Drinken

Rijstraat.

Thiman Rijssen was in 1577 huurder van het erve Bentinge, gelegen in de Oostwijk, een gebied dat behoorde tot de domeinen van de Bisschop van Utrecht. Rijssen was een hofhorige; hij genoot als St. Maartensman bijzondere voorrechten. Eind 1577 kocht hij in hoedanigheid van St Maartensman - alleen St. Maartenslieden waren gerechtigd dergelijke domeingoederen te kopen - het erve Bentinge.

Eten & Drinken

Rijstraat.

Thiman Rijssen was in 1577 huurder van het erve Bentinge, gelegen in de Oostwijk, een gebied dat behoorde tot de domeinen van de Bisschop van Utrecht. Rijssen was een hofhorige; hij genoot als St. Maartensman bijzondere voorrechten. Eind 1577 kocht hij in hoedanigheid van St Maartensman - alleen St. Maartenslieden waren gerechtigd dergelijke domeingoederen te kopen - het erve Bentinge.

Voormalig Fanfarekorps Tot Steun in de Strijd

Nieuwe Onnastraat.

Vroeger ook: Verlengde Onnastraat): in 1901 gegeven naam aan het buiten de stad gelegen verlengde van de Onnastraat, aansluitend op de Onnase Doodweg.

Er werden verschillende prijzen gewonnen. In 1927 behaalde Steun op het concours in Zwolle twee eerste prijzen. De voortvarende Van Kerkvoorde wist heel wat uit zijn mensen te halen. Speelde het korps in 1925 nog in de Vierde Afdeling Fanfare, in 1932 was het opgeklommen naar de Eerste Afdeling. In dat jaar behaalde het in Almelo twee eerste prijzen! Van Kerkvoorde was een zeer geziene dirigent. Hij was de zoon van J.J. van Kerkvoorde, die in 1890 het Steenwijker Fanfarekorps had opgericht. Van Kerkvoorde jr. heeft van 1922 tot 1945 de scepter over TSIDS gezwaaid. De jaren 1940 tot 1945 verliepen voor het korps minder voorspoedig omdat de bezetter tijdens deze periode het culturele leven nagenoeg monddood had gemaakt. Na de bevrijding nam de heer D. de Geele de muzikaleleiding van Steun over, maar niet voor lang: kort na zin aanstelling werd hij opgevolgd In 1953 bestond de vereniging 35 jaar. In hotel Centraal werd een receptie gehouden, waarbij drie van de vier oprichters aanwezig waren: de heren G. List, R, Scheenstra en oud- voorzitter H. De Vroome. Ook de ouddirigent. de heer J.C. Kerkvoorde, woonde de bijeenkomst bij. Er werden 31 bloemstukken en 26 enveloppen aangeboden. Een grote verrassing was dat de Christelijke Muziek Vereniging Crescendo, een zustervereniging waarmee niet altijd even warme contacten mee bestonden, het jubilerende muziekkorps een serenade bracht!. In datzelfde jubileumjaar werd Steun getroffen door een zware slag toen voorzitter Jan Jongendijk plotseling overleed. Zijn opvolger Het was grotendeels de voortzetting van het in 1916 ter ziele gegane Steenwijker Fanfarekorps, dat door tegenslagen als gevolg van de mobilisatie in 1914-1918, het hoofd niet boven water had kunnen houden. De initiatiefnemers van de oprichting van het nieuwe korps, dat de spreekbuis moest zijn van de moderne arbeidersbeweging, waren de heren G. List, R. Scheenstra, B. Soeten-horst en H. de Vroome. De oprichting van de arbeidersmuziekvereniging, waar-bij ook de Steenwijker Bestuurdersbond was betrokken, is geen sinecure geweest, want waar moest het bedrag van ƒ 400,= vandaan komen, waarmee de instrumenten van het ontbonden Steenwijker Fanfarecorps betaald moesten worden?. Toch is het uiteindelijk gelukt om een bloeiende muziekvereniging van de grond te krijgen. Vanaf 1925, toen het korps zich bij de Federatie van Harmonie- en Fanfarekorpsen aansloot, zijn de muzikale prestaties van het korps nauwkeurig bijgehouden. Toen na de dirigenten B. Soetenhorst en J. Groenendaal, de heer J.C. van Kerkvoorde vanaf 1922 de dirigeerstok hanteerde, heeft het korps in de periode van 1925 tot 1937 bijna jaarlijks een concours bezocht. de heer H. Posthumus. Onder zijn leiding heeft TSIDS eenmaal een concours (in Laag Soeren) bezocht, maar helaas moesten de muzikanten genoegen nemen met een tweede prijs en dat betekende: geen promotie. Dit zou tot 1960 op zich laten wachten. Tal van evenementen werden door Steun muzikaal omlijst: de opening van de weg Steenwijk-Blokzijl op 22 april 1950, de jaarlijkse intocht van Sint Nicolaas, de ontvangst van de ouderen na hun jaarlijkse uitstapje en de Avondvierdaagse die in Steenwijk een jaarlijks hoogtepunt vormde en de muzikale bijdrage aan de viering van Steenwijk 700 jaar stad in 1955 zijn enkele voorbeelden hiervan. In de jaren vijftig werden er twee jubilea gevierd.

In 1953 bestond de vereniging 35 jaar. In hotel Centraal werd een receptie gehouden, waarbij drie van de vier oprichters aanwezig waren: de heren G. List, R, Scheenstra en oud-voorzitter H. De Vroome. Ook de ouddirigent. de heer J.C. Kerkvoorde, woonde de bijeenkomst bij. Er werden 31 bloemstukken en 26 envelop-pen aangeboden. Een grote verrassing was dat de Christelijke Muziek Vereniniging Crescendo, een zustervereniging waarmee niet altijd even warme contacten mee bestonden, het jubilerende muziekkorps een serenade bracht!. In datzelfde jubileumjaar werd Steun getroffen door een zware slag toen voorzitter Jan Jongendijk plotseling overleed. Zijn opvolger werd de heer H. Pit. Inmiddels was er een nieuwe dirigent benoemd, omdat een aantal leden ontevreden was over de muzikale prestaties. De keuze viel op de heer L. Kramer uit Leeuwarden. In de Friese hoofdstad was hij dirigent van de Leeuwarder Politiekapel. Een man met kennis en een krachtige dirigeerstijl, niet altijd gemakkelijk, maar recht op het doel af. Onder zijn gezagvolle leiding groeiden de prestaties zienderogen. Deelname aan het concours in Coevorden leverde 103 punten op en dat betekende een eerste prijs!. In 1957 werden verschillende secties geheel of gedeeltelijk van gloednieuwe instrumenten voorzien. Hiervoor had de gemeente een renteloos voorschot van f 4000,= verstrekt. In datzelfde jaar ging Steun opnieuw de strijd aan tijdens een concours in Hees bij Nijmegen, maar helaas moest men zich tevreden stellen met 93 punten en daarmee was de hoop op een promotie vervlogen. In 1958 vierde men het veertigjarige jubileum. Ook nu werd de receptie in hotel Centraal gehouden. Van de oprichters was alleen nog de hoogbejaarde heer G. List aanwezig. Piet Jongendijk, Peter Leeuwerink en Cornelis Oost die van begin af aan lid waren van de vereniging, werden bij deze gelegenheid flink in het zonnetje gezet en Willem Bakker en Moos de Vroome vierden bij deze gelegenheid hun vijfendertigjarige lidmaatschap. Het concours in dit jubileumjaar dat in De Wijk werd gehouden, leverde wederom geen hoge ogen op. Één van de leden herinnert zich hiervan het volgende: “Wij waren erg gespannen. De dirigent gedecideerd en naar ik meen ook enigszins nerveus. Met zijn dirigeerstok probeerde hij goede prestaties af te dwingen, het wilde niet echt goed lukken. Wie het was of wie weer hij niet goed meer, maar opeens merkte ik dat er iets heel erg fout ging. Kramer keek vel en uite bittere klanken. Ook deze ogenschijnlijke zo rustige man, liet zich in het vuur van de strijd even flink gaan. ‘t Was ook maar een mens. Streng, resoluut ,maar ook emotioneel. “een promotie dus. In 1959 werd de heer Kramer vervangen door de heer J. Hogerheyde uit Meppel en overleed de heer Timmerman, de leider van de drumband tengevolge van een tragisch ongeval. De heer Brinkman, instructeur van de Militaire Drumband van de Johan van den Kornputkazerne, volgde hem op. Hogerheyde begon enthousiast en bouwde succesvol voort op de fundamenten van zijn voorganger, de heer Kramer. Hierdoor maakte hij goede sier tijdens het concours in Haarlo. Kramer had gezaaid en Hogerheyde oogstte. Steun behaalde met 101 punten de eerste prijs en bereikte met dit resultaat de Afdeling Uitmuntendheid. Grote vreugde alom. In 1961 brak er voor de Steenwijker korpsen een groot gebeuren aan: op 25 april van dat jaar werden nieuwe uniformen aan de bevolking van de stad Steenwijk gepresenteerd. Voor deze gelegenheid had Steun een ambitieuze show ingestudeerd en met succes uitgevoerd. Deze werd dan ook enthousiast door het publiek begroet. Het gevolg was dat het korps werd uitgenodigd in Blokzijl en Nijeveen om daar de show opnieuw te presenteren. Drumband en fanfare maakten hierdoor meer bij elkaar betrokken. In deze periode maakte Steun een bloeitijd door. Maar hoe vreemd kan het gaan niet lang daarna trad er een kentering op. De jaarlijkse uitvoering in het Roxy theater trok in de loop van de jaren zestig steeds minder bezoekers. De repetities werden steeds slechter bezocht, ook de dirigent was vaak afwezig en de instructeur van de drumband vertrok. In 1966 was de animo tot een nulpunt gedaald. “Een droevig verschijnsel, “met ons vijftigjarig bestaan in zicht” zo vermeldde secretaris Peter Leeuwerink de nog steeds betrokken muzikant en werker van het eerste uur in zijn notulen-boek. “Laten we echter de moed niet laten zakken en eendrachtig samenwerken, geregeld de repetities bezoeken, misschien schijnt dan de zon ook nog eens weer voor TSIDS”.

Maar de zon brak niet door Het bleef schemerig en later zou de duister-nis invallen. In 1967 maakte het korps een absoluut dieptepunt door. Tijdens de Avondvierdaagse was Steun niet meer in staat voldoende mensen op de been te brengen om aan dit traditionele gebeuren een bijdrage te leveren. Zou het korps zijn vijftigjarig jubileum nog meemaken? Velen twijfelden hieraan. Maar toen trad op initiatief van de heer Jan Bruinewoud een commissie naar voren die het tij trachtten te keren. Hij en een drietal andere, toen nog jeugdige mensen, te weten Piet Jongedijk jr., Jan de Vries en Henk Ymker, probeerden het korps nieuw leven in te blazen. Er werd een datum vastgesteld voor een uitvoering en receptie ter gelegenheid van het vijftigjarige bestaan van TSIDS. Het Vrije Volk melde naar aanleiding van de jubileum bijeenkomst in het Roxy theater: “Steenwijks Fanfarekorps Tot Steun in de Strijd is de inzinking weer te boven; het jubilerende korps speelt weer als vanouds. Henk Ymker, de nieuwe voorzitter, kon zich verheugen in een grote belangstelling voor het jarige korps. Waarderende woorden waren er voor de heren P. Leeuwerik en C. Oost, beiden 50 jaar- dus sinds de oprichting lid van Steun. De heren P. Bruinewoud en H.J. Meekhof werden eveneens in het zonnetje gezet vanwege hun veertigjarig lidmaat-schap. Vrolijk klonk tijdens de feestelijke uitvoering de Amboss Polka en de marsen die ten beste werden gegeven, ga-ven aan het geheel weer zijn oude glans. Was het dan toch gelukt? Helaas niet! Nog in dat zelfde jaar moest het idealistisch ingestelde bestuur (L. van Dalen, R. van Gaasteren, C. en P. Jongedijk, P. Leeuwerik, J de Vries en H. Ymker) tot zijn grote spijt vaststellen dat het korps niet meer levensvatbaar was. In 1971 waren alle formaliteiten afgewikkeld en werd de Steenwijker fanfare Tot Steun in de Strijd officieel opgeheven. “Waarom?”, zo vragen velen zich anno 2010 nog steeds af. De films op tv zouden een geduchte concurrent voor de repetitieavonden zijn geweest, de aantrekkingskracht van het moderne, populaire genre zou de animo voor de traditionele fanfaremuziek doen afnemen, er gingen minder krachtige impulsen van de dirigent uit, de ontzuiling eiste zijn tol…. Allemaal verklaringen. Maar wel was het voor velen betreurenswaardig dat Steenwijk een belangrijke cultuurdrager had verloren en wel één met een markante signatuur met een ‘stem’ die niet meer muzikaal omlijst kon worden door een eigen klank. Op 17 april 2010 hebben ruim vijfendertig oud leden de reünie van TSIDS, deels met hub partner in de Meenthe te Steenwijk bijgewoond om herinneringen op te halen aan die tijd dat dit korps een rol van betekenis in de Steenwijker samenleving speelde en om te kijken naar een tentoonstelling met beelden uit vervlogen tijden. Piet Jongedijk, zoon van de oudvoorzitter is de initiatiefnemer van deze bijeenkomst. Hij heeft een reüniecommissie samengesteld bestaande uit twee mensen die een kleinzoon zijn van de man die één van oprichters van TSIDS was, namelijk Ruud Scheenstra en Henk Ymker. De andere commissieleden zijn de oud bestuursleden Lebbert van Dalen en Jan de Vries en Jur Tiesnitsch, oud lid.

Voormalig Fanfarekorps Tot Steun in de Strijd

Nieuwe Onnastraat.

Vroeger ook: Verlengde Onnastraat): in 1901 gegeven naam aan het buiten de stad gelegen verlengde van de Onnastraat, aansluitend op de Onnase Doodweg.

Er werden verschillende prijzen gewonnen. In 1927 behaalde Steun op het concours in Zwolle twee eerste prijzen. De voortvarende Van Kerkvoorde wist heel wat uit zijn mensen te halen. Speelde het korps in 1925 nog in de Vierde Afdeling Fanfare, in 1932 was het opgeklommen naar de Eerste Afdeling. In dat jaar behaalde het in Almelo twee eerste prijzen! Van Kerkvoorde was een zeer geziene dirigent. Hij was de zoon van J.J. van Kerkvoorde, die in 1890 het Steenwijker Fanfarekorps had opgericht. Van Kerkvoorde jr. heeft van 1922 tot 1945 de scepter over TSIDS gezwaaid. De jaren 1940 tot 1945 verliepen voor het korps minder voorspoedig omdat de bezetter tijdens deze periode het culturele leven nagenoeg monddood had gemaakt. Na de bevrijding nam de heer D. de Geele de muzikaleleiding van Steun over, maar niet voor lang: kort na zin aanstelling werd hij opgevolgd In 1953 bestond de vereniging 35 jaar. In hotel Centraal werd een receptie gehouden, waarbij drie van de vier oprichters aanwezig waren: de heren G. List, R, Scheenstra en oud-voorzitter H. De Vroome. Ook de ouddirigent. de heer J.C. Kerkvoorde, woonde de bijeenkomst bij. Er werden 31 bloemstukken en 26 enveloppen aangeboden. Een grote verrassing was dat de Christelijke Muziek Vereniging Crescendo, een zustervereniging waarmee niet altijd even warme contacten mee bestonden, het jubilerende muziekkorps een serenade bracht!. In datzelfde jubileumjaar werd Steun getroffen door een zware slag toen voorzitter Jan Jongendijk plotseling overleed. Zijn opvolger Het was grotendeels de voortzetting van het in 1916 ter ziele gegane Steenwijker Fanfarekorps, dat door tegenslagen als gevolg van de mobilisatie in 1914-1918, het hoofd niet boven water had kunnen houden. De initiatiefnemers van de oprichting van het nieuwe korps, dat de spreekbuis moest zijn van de moderne arbeidersbeweging, waren de heren G. List, R. Scheenstra, B. Soeten-horst en H. de Vroome. De oprichting van de arbeidersmuziekvereniging, waar-bij ook de Steenwijker Bestuurdersbond was betrokken, is geen sinecure geweest, want waar moest het bedrag van ƒ 400,= vandaan komen, waarmee de instrumenten van het ontbonden Steenwijker Fanfarecorps betaald moesten worden?. Toch is het uiteindelijk gelukt om een bloeiende muziekvereniging van de grond te krijgen. Vanaf 1925, toen het korps zich bij de Federatie van Harmonie- en Fanfarekorpsen aansloot, zijn de muzikale prestaties van het korps nauwkeurig bijgehouden. Toen na de dirigenten B. Soetenhorst en J. Groenendaal, de heer J.C. van Kerkvoorde vanaf 1922 de dirigeerstok hanteerde, heeft het korps in de periode van 1925 tot 1937 bijna jaarlijks een concours bezocht. de heer H. Posthumus. Onder zijn leiding heeft TSIDS eenmaal een concours (in Laag Soeren) bezocht, maar helaas moesten de muzikanten genoegen nemen met een tweede prijs en dat betekende: geen promotie. Dit zou tot 1960 op zich laten wachten. Tal van evenementen werden door Steun muzikaal omlijst: de opening van de weg Steenwijk-Blokzijl op 22 april 1950, de jaarlijkse intocht van Sint Nicolaas, de ontvangst van de ouderen na hun jaarlijkse uitstapje en de Avondvierdaagse die in Steenwijk een jaarlijks hoogtepunt vormde en de muzikale bijdrage aan de viering van Steenwijk 700 jaar stad in 1955 zijn enkele voorbeelden hiervan. In de jaren vijftig werden er twee jubilea gevierd.

In 1953 bestond de vereniging 35 jaar. In hotel Centraal werd een receptie gehouden, waarbij drie van de vier oprichters aanwezig waren: de heren G. List, R, Scheenstra en oud- voorzitter H. De Vroome. Ook de ouddirigent. de heer J.C. Kerkvoorde, woonde de bijeenkomst bij. Er werden 31 bloemstukken en 26 envelop-pen aangeboden. Een grote verrassing was dat de Christelijke Muziek Vereniniging Crescendo, een zustervereniging waarmee niet altijd even warme contacten mee bestonden, het jubilerende muziekkorps een serenade bracht!. In datzelfde jubileumjaar werd Steun getroffen door een zware slag toen voorzitter Jan Jongendijk plotseling overleed. Zijn opvolger werd de heer H. Pit. Inmiddels was er een nieuwe dirigent benoemd, omdat een aantal leden ontevreden was over de muzikale prestaties. De keuze viel op de heer L. Kramer uit Leeuwarden. In de Friese hoofdstad was hij dirigent van de Leeuwarder Politiekapel. Een man met kennis en een krachtige dirigeerstijl, niet altijd gemakkelijk, maar recht op het doel af. Onder zijn gezagvolle leiding groeiden de prestaties zienderogen. Deelname aan het concours in Coevorden leverde 103 punten op en dat betekende een eerste prijs!. In 1957 werden verschillende secties geheel of gedeeltelijk van gloednieuwe instrumenten voorzien. Hiervoor had de gemeente een renteloos voorschot van f 4000,= verstrekt. In datzelfde jaar ging Steun opnieuw de strijd aan tijdens een concours in Hees bij Nijmegen, maar helaas moest men zich tevreden stellen met 93 punten en daarmee was de hoop op een promotie vervlogen. In 1958 vierde men het veertigjarige jubileum. Ook nu werd de receptie in hotel Centraal gehouden. Van de oprichters was alleen nog de hoogbejaarde heer G. List aanwezig. Piet Jongendijk, Peter Leeuwerink en Cornelis Oost die van begin af aan lid waren van de vereniging, werden bij deze gelegenheid flink in het zonnetje gezet en Willem Bakker en Moos de Vroome vierden bij deze gelegenheid hun vijfendertigjarige lidmaatschap. Het concours in dit jubileumjaar dat in De Wijk werd gehouden, leverde wederom geen hoge ogen op. Één van de leden herinnert zich hiervan het volgende: “Wij waren erg gespannen. De dirigent gedecideerd en naar ik meen ook enigszins nerveus. Met zijn dirigeerstok probeerde hij goede prestaties af te dwingen, het wilde niet echt goed lukken. Wie het was of wie weer hij niet goed meer, maar opeens merkte ik dat er iets heel erg fout ging. Kramer keek vel en uite bittere klanken. Ook deze ogenschijnlijke zo rustige man, liet zich in het vuur van de strijd even flink gaan. ‘t Was ook maar een mens. Streng, resoluut ,maar ook emotioneel. “een promotie dus. In 1959 werd de heer Kramer vervangen door de heer J. Hogerheyde uit Meppel en overleed de heer Timmerman, de leider van de drumband tengevolge van een tragisch ongeval. De heer Brinkman, instructeur van de Militaire Drumband van de Johan van den Kornputkazerne, volgde hem op. Hogerheyde begon enthousiast en bouwde succesvol voort op de fundamenten van zijn voorganger, de heer Kramer. Hierdoor maakte hij goede sier tijdens het concours in Haarlo. Kramer had gezaaid en Hogerheyde oogstte. Steun behaalde met 101 punten de eerste prijs en bereikte met dit resultaat de Afdeling Uitmuntendheid. Grote vreugde alom. In 1961 brak er voor de Steenwijker korpsen een groot gebeuren aan: op 25 april van dat jaar werden nieuwe uniformen aan de bevolking van de stad Steenwijk gepresenteerd. Voor deze gelegenheid had Steun een ambitieuze show ingestudeerd en met succes uitgevoerd. Deze werd dan ook enthousiast door het publiek begroet. Het gevolg was dat het korps werd uitgenodigd in Blokzijl en Nijeveen om daar de show opnieuw te presenteren. Drumband en fanfare maakten hierdoor meer bij elkaar betrokken. In deze periode maakte Steun een bloeitijd door. Maar hoe vreemd kan het gaan niet lang daarna trad er een kentering op. De jaarlijkse uitvoering in het Roxy theater trok in de loop van de jaren zestig steeds minder bezoekers. De repetities werden steeds slechter bezocht, ook de dirigent was vaak afwezig en de instructeur van de drumband vertrok. In 1966 was de animo tot een nulpunt gedaald. “Een droevig verschijnsel, “met ons vijftigjarig bestaan in zicht” zo vermeldde secretaris Peter Leeuwerink de nog steeds betrokken muzikant en werker van het eerste uur in zijn notulen-boek. “Laten we echter de moed niet laten zakken en eendrachtig samenwerken, geregeld de repetities bezoeken, misschien schijnt dan de zon ook nog eens weer voor TSIDS”.

Maar de zon brak niet door Het bleef schemerig en later zou de duister-nis invallen. In 1967 maakte het korps een absoluut dieptepunt door. Tijdens de Avondvierdaagse was Steun niet meer in staat voldoende mensen op de been te brengen om aan dit traditionele gebeuren een bijdrage te leveren. Zou het korps zijn vijftigjarig jubileum nog meemaken? Velen twijfelden hieraan. Maar toen trad op initiatief van de heer Jan Bruinewoud een commissie naar voren die het tij trachtten te keren. Hij en een drietal andere, toen nog jeugdige mensen, te weten Piet Jongedijk jr., Jan de Vries en Henk Ymker, probeerden het korps nieuw leven in te blazen. Er werd een datum vastgesteld voor een uitvoering en receptie ter gelegenheid van het vijftigjarige bestaan van TSIDS. Het Vrije Volk melde naar aanleiding van de jubileum bijeenkomst in het Roxy theater: “Steenwijks Fanfarekorps Tot Steun in de Strijd is de inzinking weer te boven; het jubilerende korps speelt weer als vanouds. Henk Ymker, de nieuwe voorzitter, kon zich verheugen in een grote belangstelling voor het jarige korps. Waarderende woorden waren er voor de heren P. Leeuwerik en C. Oost, beiden 50 jaar- dus sinds de oprichting lid van Steun. De heren P. Bruinewoud en H.J. Meekhof werden eveneens in het zonnetje gezet vanwege hun veertigjarig lidmaat-schap. Vrolijk klonk tijdens de feestelijke uitvoering de Amboss Polka en de marsen die ten beste werden gegeven, ga-ven aan het geheel weer zijn oude glans. Was het dan toch gelukt? Helaas niet! Nog in dat zelfde jaar moest het idealistisch ingestelde bestuur (L. van Dalen, R. van Gaasteren, C. en P. Jongedijk, P. Leeuwerik, J de Vries en H. Ymker) tot zijn grote spijt vaststellen dat het korps niet meer levensvatbaar was. In 1971 waren alle formaliteiten afgewikkeld en werd de Steenwijker fanfare Tot Steun in de Strijd officieel opgeheven. “Waarom?”, zo vragen velen zich anno 2010 nog steeds af. De films op tv zouden een geduchte concurrent voor de repetitieavonden zijn geweest, de aantrekkingskracht van het moderne, populaire genre zou de animo voor de traditionele fanfaremuziek doen afnemen, er gingen minder krachtige impulsen van de dirigent uit, de ontzuiling eiste zijn tol…. Allemaal verklaringen. Maar wel was het voor velen betreurenswaardig dat Steenwijk een belangrijke cultuurdrager had verloren en wel één met een markante signatuur met een ‘stem’ die niet meer muzikaal omlijst kon worden door een eigen klank. Op 17 april 2010 hebben ruim vijfendertig oud leden de reünie van TSIDS, deels met hub partner in de Meenthe te Steenwijk bijgewoond om herinneringen op te halen aan die tijd dat dit korps een rol van betekenis in de Steenwijker samenleving speelde en om te kijken naar een tentoonstelling met beelden uit vervlogen tijden. Piet Jongedijk, zoon van de oudvoorzitter is de initiatiefnemer van deze bijeenkomst. Hij heeft een reüniecommissie samengesteld bestaande uit twee mensen die een kleinzoon zijn van de man die één van oprichters van TSIDS was, namelijk Ruud Scheenstra en Henk Ymker. De andere commissieleden zijn de oud bestuursleden Lebbert van Dalen en Jan de Vries en Jur Tiesnitsch, oud lid.

Voormalige gasfabriek

Tukseweg.

Steendijk (of Nieuwe Steendijck): oude benaming voor de tegenwoordige Tukseweg, noordwestelijk van Steenwijk, kort vóór 1395 aangelegd. De naam wijst erop dat de weg in ophoging is aangelegd (een dijkweg) en met stenen was geplaveid. In 1460 werd bepaald dat de onderhoudsplicht van de ruim 1.5 km lange dijkweg was opgelegd aan de bewoners van 65 hoeven in Steenwijkerwold, 5 op de Eese en 24 in Paasloo.

Voormalige gasfabriek

Tukseweg.

Steendijk (of Nieuwe Steendijck): oude benaming voor de tegenwoordige Tukseweg, noordwestelijk van Steenwijk, kort vóór 1395 aangelegd. De naam wijst erop dat de weg in ophoging is aangelegd (een dijkweg) en met stenen was geplaveid. In 1460 werd bepaald dat de onderhoudsplicht van de ruim 1.5 km lange dijkweg was opgelegd aan de bewoners van 65 hoeven in Steenwijkerwold, 5 op de Eese en 24 in Paasloo.

Jan Henderik Tromp Meestersstraat.

Zoon van Salco Meesters; Steenwijk 30 mei 1855 – Amsterdam 25 september 1908), industrieel, filantroop. Liet in 1899 de villa Rams Woerthe bouwen op de voormalige Paasweide, aan de westzijde van de stad. Heeft zich vooral ingezet voor de verbetering van het onderwijs, de huisvesting en gezondheidszorg in Steenwijk. Met zijn inzet en financiële bijdragen kwamen er een ambachtsschool, Rijks HBS en pompstation voor drinkwatervoorziening. Was van 1887-1896 lid van de gemeenteraad, van 1899-1908 voorzitter van de Steenwijker Kamer van Koophandel en van 1904-1908 lid van Provinciale Staten. Aan hem herinneren onder meer de Jan Hendrik Tromp Meestersstraat (1908) en een door Willem Bogtman.

In 1974-1981 is de kerk grondig gerestaureerd. Toen werd het tongewelf weer in al haar ere hersteld en werden resten gevonden van de fundamenten van de oude toren uit 1200. De schilderingen in de kerk dateren uit 1633. Blijkens een ingemetselde steen in de muur van het kerkgebouw heeft men in 1930-1932 het uitwendige van het gebouw gerestaureerd ,onder beheer van Kerkvoogden L. ten Wolde, president, B. Roeles, secretaris, H. Van Drosten, J. Scholten en A.J. Aberson. Sinds 1981 bevindt zich in het zuidkoor van de Grote Kerk een 74 cm hoog eikenhouten beeldje van de heilige Sint Adelbertus. Ooit, in 1570, werd dit beeld door pastoor J. Roberink uit Steen-wijk geschonken aan de eerste aartsbisschop van Utrecht, Frederik Schenck van Toutenburg. Dat gebeurde dus in de tijd dat nog de naweeën gevoeld werden van de Beeldenstorm. Mogelijk heeft pastoor Roberink door deze schenking het beeldje voor vernieling willen behoeden. Het is voor onbepaalde tijd in bruikleen afgestaan door het Rijksmuseum Het Catharijne Convent in Utrecht. De maker van het beeld is onbekend, maar wie was deze Adelbertus? Adel-bertus was een uit Northumberland (Engeland) afkomstige diaken die, samen met Willibrord, in 690 vanuit Ierland het Kanaal zou zijn overgestoken om in onze streken te prediken en wonde-ren te verrichten. Hij zou een zeer nederig persoon zijn geweest. Na zijn dood op 25 juni 740 werd hij door de dorpelingen van Egmond begraven en werd er boven zijn graf een kapelletje gebouwd. Na zijn dood gebeurden er vele wonderen, zodat er veel pelgrims naar zijn graf kwamen. Nog altijd wordt het gebeente van Adelbertus, de schutspatroon van Egmond, vereerd in de kapel van het benedictijner klooster in Egmond-Binnen. Daar onder het altaar, ligt sinds 1984 de zorgvuldig uit minuscule brokstukjes gereconstrueerde schedel van Adelbertus. Deze schedel, waarvan de exacte ouderdom is vastgesteld, werd toen op feestelijke wijze over-gebracht van de Adelbertusakker naar de abdijkerk. Adelbertus wordt in andere bronnen mees-tal afgebeeld als aartsdiaken met een geopend boek en een lelie in zijn hand. Omdat hij van koninklijke afkomst zou zijn, ziet men soms aan zijn voeten een kroon en een scepter. Het geheel werd officieel weer in gebruik genomen door Koningin Beatrix en prins Claus op 2 mei 1981,na een grondige restauratie van 1974 - 1981.

Grote of Sint Clemenskerk

Adres: Kerkstraat 22 8331 JC Steenwijk. Website: PKN Steenwijk

Jan Henderik Tromp Meestersstraat.

Zoon van Salco Meesters; Steenwijk 30 mei 1855 – Amsterdam 25 september 1908), industrieel, filantroop. Liet in 1899 de villa Rams Woerthe bouwen op de voormalige Paasweide, aan de westzijde van de stad. Heeft zich vooral ingezet voor de verbetering van het onderwijs, de huisvesting en gezondheidszorg in Steenwijk. Met zijn inzet en financiële bijdragen kwamen er een ambachtsschool, Rijks HBS en pompstation voor drinkwatervoorziening. Was van 1887-1896 lid van de gemeenteraad, van 1899-1908 voorzitter van de Steenwijker Kamer van Koophandel en van 1904-1908 lid van Provinciale Staten. Aan hem herinneren onder meer de Jan Hendrik Tromp Meestersstraat (1908) en een door Willem Bogtman.

In 1974-1981 is de kerk grondig gerestaureerd. Toen werd het tongewelf weer in al haar ere hersteld en werden resten gevonden van de fundamenten van de oude toren uit 1200. De schilderingen in de kerk dateren uit 1633. Blijkens een ingemetselde steen in de muur van het kerkgebouw heeft men in 1930-1932 het uitwendige van het gebouw gerestaureerd ,onder beheer van Kerkvoogden L. ten Wolde, president, B. Roeles, secretaris, H. Van Drosten, J. Scholten en A.J. Aberson. Sinds 1981 bevindt zich in het zuidkoor van de Grote Kerk een 74 cm hoog eikenhouten beeldje van de heilige Sint Adelbertus. Ooit, in 1570, werd dit beeld door pastoor J. Roberink uit Steen-wijk geschonken aan de eerste aartsbisschop van Utrecht, Frederik Schenck van Toutenburg. Dat gebeurde dus in de tijd dat nog de naweeën gevoeld werden van de Beeldenstorm. Mogelijk heeft pastoor Roberink door deze schenking het beeldje voor vernieling willen behoeden. Het is voor onbepaalde tijd in bruikleen afgestaan door het Rijksmuseum Het Catharijne Convent in Utrecht. De maker van het beeld is onbekend, maar wie was deze Adelbertus? Adel-bertus was een uit Northumberland (Engeland) afkomstige diaken die, samen met Willibrord, in 690 vanuit Ierland het Kanaal zou zijn overgestoken om in onze streken te prediken en wonde-ren te verrichten. Hij zou een zeer nederig persoon zijn geweest. Na zijn dood op 25 juni 740 werd hij door de dorpelingen van Egmond begraven en werd er boven zijn graf een kapelletje gebouwd. Na zijn dood gebeurden er vele wonderen, zodat er veel pelgrims naar zijn graf kwamen. Nog altijd wordt het gebeente van Adelbertus, de schutspatroon van Egmond, vereerd in de kapel van het benedictijner klooster in Egmond-Binnen. Daar onder het altaar, ligt sinds 1984 de zorgvuldig uit minuscule brokstukjes gereconstrueerde schedel van Adelbertus. Deze schedel, waarvan de exacte ouderdom is vastgesteld, werd toen op feestelijke wijze over- gebracht van de Adelbertusakker naar de abdijkerk. Adelbertus wordt in andere bronnen mees-tal afgebeeld als aartsdiaken met een geopend boek en een lelie in zijn hand. Omdat hij van koninklijke afkomst zou zijn, ziet men soms aan zijn voeten een kroon en een scepter. Het geheel werd officieel weer in gebruik genomen door Koningin Beatrix en prins Claus op 2 mei 1981,na een grondige restauratie van 1974 - 1981.

Grote of Sint Clemenskerk

Adres: Kerkstraat 22 8331 JC Steenwijk. Website: PKN Steenwijk

Eesveenseweg.

Aangelegd in de 14e eeuw als Eesvenigerdijk. Deze loopt van Steenwijk tot Eesveen en is ongeveer 3.5 km lang. Heette ook wel Kadijk, een vrij lage dijk die overliep in perioden van hoog-water op de Steenwijker Aa. De weg werd in 1855 tot Vledder voorzien van een Macadamverharding en heette sindsdien ook wel Grindweg. In Nijensleek en bij de stadsgrens werd van 1856-1930 tol geheven.

Eesveenseweg.

Aangelegd in de 14e eeuw als Eesvenigerdijk. Deze loopt van Steenwijk tot Eesveen en is ongeveer 3.5 km lang. Heette ook wel Kadijk, een vrij lage dijk die overliep in perioden van hoog-water op de Steenwijker Aa. De weg werd in 1855 tot Vledder voorzien van een Macadamverharding en heette sindsdien ook wel Grindweg. In Nijensleek en bij de stadsgrens werd van 1856-1930 tol geheven.

Historische gebeurtenissen en onderwerpen

Oosterpoort.

De oostelijke van de vier stadspoorten die Steenwijk gekend heeft. De Oosterpoort werd in 1448 voor het eerst vermeld en werd in 1627, wegens bouwvalligheid, herbouwd. Deze werd, evenals de Woldpoort, in 1829 afgebroken om ruimte te maken voor de toen in aanleg zijnde doorgaande weg van Leeuwarden naar Meppel. In 1950 en 2002 werd de verkeerssituatie ter plaatse ingrijpend veranderd.

Historische gebeurtenissen en onderwerpen

Oosterpoort.

De oostelijke van de vier stadspoorten die Steenwijk gekend heeft. De Oosterpoort werd in 1448 voor het eerst vermeld en werd in 1627, wegens bouwvalligheid, herbouwd. Deze werd, evenals de Woldpoort, in 1829 afgebroken om ruimte te maken voor de toen in aanleg zijnde doorgaande weg van Leeuwarden naar Meppel. In 1950 en 2002 werd de verkeerssituatie ter plaatse ingrijpend veranderd.

Markt.

Markt.(vroeger ook Grote Markt genoemd): marktplein in het centrum van Steenwijk, ontstaan op de middeleeuwse brink, aan de noordzijde van de oude heirweg (Gasthuisstraat-Scholestraat). Hoewel er eeuwenlang allerlei evenementen, festiviteiten en markten plaats hebben gevonden op de Markt, werd de naam pas in 1420 voor het eerst genoemd. Aanvankelijk strekte het plein zich uit tot aan de Kleine Kerk. In de eerste helft van de vijftiende eeuw werd de Markt verkleind tot het huidige nagenoeg vierkante plein van ongeveer 60 bij 60 m (tussen de voorgevels gemeten). De belangrijkste winkelstraten komen uit op de Markt, waardoor deze bijzonder in trek is als centrale ontmoetingsplaats.

Markt.

Markt.(vroeger ook Grote Markt genoemd): marktplein in het centrum van Steenwijk, ontstaan op de middeleeuwse brink, aan de noordzijde van de oude heirweg (Gasthuisstraat-Scholestraat). Hoewel er eeuwenlang allerlei evenementen, festiviteiten en markten plaats hebben gevonden op de Markt, werd de naam pas in 1420 voor het eerst genoemd. Aanvankelijk strekte het plein zich uit tot aan de Kleine Kerk. In de eerste helft van de vijftiende eeuw werd de Markt verkleind tot het huidige nagenoeg vierkante plein van ongeveer 60 bij 60 m (tussen de voorgevels gemeten). De belangrijkste winkelstraten komen uit op de Markt, waardoor deze bijzonder in trek is als centrale ontmoetingsplaats.

Hotel de Gouden Engel

Woldpoort.

De noordelijke van de vier stadspoorten die Steenwijk gekend heeft. Werd gebouwd kort vóór 1395 om, met de Woldbrug en de Steendijk, een nieuwe uitvalsweg naar het noorden te vormen en werd in 1419 voor het eerst genoemd. Er bestaat een ets van J. Bisschop, die de situatie weergeeft van kort vóór 1829, toen de poort gesloopt werd.

Hotel de Gouden Engel

Woldpoort.

De noordelijke van de vier stadspoorten die Steenwijk gekend heeft. Werd gebouwd kort vóór 1395 om, met de Woldbrug en de Steendijk, een nieuwe uitvalsweg naar het noorden te vormen en werd in 1419 voor het eerst genoemd. Er bestaat een ets van J. Bisschop, die de situatie weergeeft van kort vóór 1829, toen de poort gesloopt werd.

Hildebrand Lucien Hildo Krop

Hildo Kropstraat.

Krop, Hildebrand Lucien (zoon van voorgaande; roepnaam: Hildo; Steenwijk 26 februari 1884 – Amsterdam 20 augustus 1970), beeldhouwer. Woonde en werkte vanaf 1912 in Amsterdam, sinds 1956 als Stadsbeeldhouwer van Amsterdam. Behalve figuren, reliëfs en versieringen aan gevels, monumenten en bruggen in de hoofdstad, maakte hij onder meer de plaquette “Een volk dat leeft bouwt aan zijn toekomst” in het monument op de Afsluitdijk en het uit 1965 daterende Berlagemonument aan de Vrijheidslaan te Amsterdam. Belangrijk voor Steenwijk was zijn medewerking als ontwerper van fraaie producten van de Eerste Steenwijker Kunstaardewerkfabriek ESKAF.

Krop vestigt zich voorgoed in Amsterdam. In 1912 vestigt Krop zich voorgoed in Amster-dam en ontwerpt en maakt meubels. Vanwege het uitblijven van opdrachten werkt hij enige tijd bij de meubelfabriek van W. Gieben waar hij leert houtsnijden. De opdracht van de architect Piet Kramer voor het ontwerpen van een gevelsteen voor het gebouw van de Bond van Minder Marine Personeel is een keerpunt in zijn leven. Hij ontwerpt en maakt een gevelsteen met een anker (de titel van het bondsblad) dat niet losslaat ondanks de woeste golven. De gevelsteen is helaas verloren gegaan bij een bombardement in juni 1940. Eenheid van architectuur en beeldende kunst is in die Krop ontmoet Mien Sleef Krop ontmoet Mien Sleef op een liederenavond van een amateurzanggezelschap. Zij is de dochter van de vooraanstaande SDAP’er en typograaf J.W. Sleef, die als meesterknecht in dienst is bij de drukkerij van Het Volk. Sleef, afkomstig uit Franeker, staat bekend als een fatsoenlijk man, die zelden of nooit vloekt. Hij heeft een christelijke achtergrond, wat hem niet belet op de voorgrond te treden onder de parlementaire sociaaldemocraten. Hij is aanwezig op de oprichtingsvergadering van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in 1894 te Zwolle en als hij daarvan verslag doet aan de Amsterdamse Sociaal-democratische Vereniging (SDV), wordt ondermeer een voornaam streven in het socialistische symbolisme. Het individu moet dienstbaar zijn aan de gemeen-schap terwijl het vrijheidsstreven van de arbeiders uitgedrukt moet worden in algemeen herkenbare symbolen. Ook zijn tweede opdracht dankt Krop aan Kramer. Als assistent van architect H.A. van den Eynde, die met het beeld-houwwerk aan het Scheepvaarthuis is belast, mag hij een aantal portretten van grote zeevaarders uitbeitelen en verzorgt hij de emblemen van de scheepvaartmaatschappijen in ‘bakwerk’, een methode waarin aarde of een klei-mengsel in een vorm wordt gemodelleerd en daarna gebakken.

Krop ontmoet Mien Sleef . Krop ontmoet Mien Sleef op een liederenavond van een amateurzanggezelschap. Zij is de dochter van de vooraanstaande SDAP’er en typograaf J.W. Sleef, die als meesterknecht in dienst is bij de drukkerij van Het Volk. Sleef, afkomstig uit Franeker, staat bekend als een fatsoenlijk man, die zelden of nooit vloekt. Hij heeft een christelijke achtergrond, wat hem niet belet op de voorgrond te treden onder de parlementaire sociaaldemocraten. Hij is aanwezig op de oprich-tingsvergadering van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in 1894 te Zwolle en als hij daarvan verslag doet aan de Amsterdamse Sociaaldemo-cratische Vereniging (SDV), wordt onderjaren een voornaam streven in het socialistische symbolisme. Het individu moet dienstbaar zijn aan de gemeenschap terwijl het vrijheidsstreven van de arbeiders uitgedrukt moet worden in algemeen herkenbare symbolen. Ook zijn tweede opdracht dankt Krop aan Kramer. Als assistent van architect H.A. van den Eynde, die met het beeld-houwwerk aan het Scheepvaarthuis is belast, mag hij een aantal portretten van grote zeevaarders uitbeitelen en verzorgt hij de emblemen van de scheepvaartmaatschappijen in ‘bakwerk’, een methode waarin aarde of een klei-mengsel in een vorm wordt gemodelleerd en daarna gebakken. Met luid gejuich besloten zich aan te sluiten bij de nieuw opgerichte partij. Het kan niet anders dan dat de omgang met zijn schoonfamilie invloed heeft gehad op de politieke vorming van Krop, die zich in 1908 aansloot bij de SDAP. Mien Sleef is met haar felle natuur een tegenpool van de doorgaans goedaardige Krop. Ze treden op 24 december 1914 in het huwelijk. Vanaf 1920 woont het gezin naast het atelier aan de Plantage Muidergracht. Hun kinderen Heleen en Johan groeien voorspoedig op, maar Hein hun derde kind overlijdt op zeer jonge leeftijd. De woning ligt in de buurt van Artis, waar Krop graag komt om dieren te tekenen, die een inspiratiebron zijn voor zijn latere ornamenten en sculpturen aan bruggen en gebouwen. Nu hij de zorg voor een gezin heeft gaat hij op zoek naar een vaste bron van inkomen. Op advies van Kramer vraagt Krop de directeur van Publieke Werken A.W. Bos om een gesprek. Bos, voorstander van de nieuwe bouwstijl die met de bouw van het Scheepvaarthuis aanvangt, wordt door het gemeentebestuur in 1916 gemachtigd Krop voor een bescheiden salaris parttime in dienst te nemen. Voor de rest van zijn leven zal hij de stadsbeeldhouwer van Amsterdam zijn, al kreeg hij deze (ere)titel pas officieel in 1956. Zijn eerste opdracht als stads-beeldhouwer is het maken van een sluitsteen boven de ingang van een school in de Transvaalbuurt. De eerste grote opdracht van de gemeente zijn de ornamenten aan het hoofdgebouw van de gemeentelijke telefoon-dienst aan de Herengracht. Door de overeenkomst tussen Krop en de gemeente Amsterdam is een zeer groot aantal werken tot stand gekomen, veel meer dan je uit een parttime dienstverband zou mogen verwachten. Veel van de enorme werkkracht van Krop is terug te vinden aan scholen, bruggen en openbare gebouwen in de stadsuitbreidingswijken die tussen de beide wereldoorlogen tot stand zijn gekomen. De eerste echt grote opdracht van de gemeente is het ontwerpen van versieringen voor het gebouw van de gemeentelijke telefoondienst aan de Herengracht. Boeren, mijnwerkers en bouwvakkers staan model voor de moderne economie. Springende hertjes staan symbool voor de snelheid en figuren van een Afrikaan, een Aziaat, een Indiaan en een Eskimo voor het bereik van het wereldomspannende nieuwe medium. Krop is een veelzijdig kunstenaar die zich niet beperkt tot beeldhouwen. Hij ontwerpt en maakt boekbanden, tekent, lithografeert, schildert en maakt tientallen vaak politiek getinte houtsneden. Daarnaast ontwerpt hij meubels, vloerkleden voor de tapijtfabriek van zijn zwager in Rhenen en zelfs complete interieurs. Hij maakt toneelmaskers, onder meer voor Albert van Dalsum, en keramiek en kleine plastieken waarmee hij zijn fantasie de vrije loop kan laten. Hij maakt zich nieuwe technieken eigen. Voor een olifant die hij in 1925 voor zijn zoon Johan maakt leert hij bij de keramist Bert Nienhuis glazuren.

Hildebrand Lucien Hildo Krop

Hildo Kropstraat.

Krop, Hildebrand Lucien (zoon van voorgaande; roepnaam: Hildo; Steenwijk 26 februari 1884 – Amsterdam 20 augustus 1970), beeldhouwer. Woonde en werkte vanaf 1912 in Amsterdam, sinds 1956 als Stadsbeeldhouwer van Amsterdam. Behalve figuren, reliëfs en versieringen aan gevels, monumenten en bruggen in de hoofdstad, maakte hij onder meer de plaquette “Een volk dat leeft bouwt aan zijn toekomst” in het monument op de Afsluitdijk en het uit 1965 daterende Berlagemonument aan de Vrijheidslaan te Amsterdam. Belangrijk voor Steenwijk was zijn medewerking als ontwerper van fraaie producten van de Eerste Steenwijker Kunstaardewerkfabriek ESKAF.

Krop vestigt zich voorgoed in Amsterdam. In 1912 vestigt Krop zich voorgoed in Amster-dam en ontwerpt en maakt meubels. Vanwege het uitblijven van opdrachten werkt hij enige tijd bij de meubelfabriek van W. Gieben waar hij leert houtsnijden. De opdracht van de architect Piet Kramer voor het ontwerpen van een gevelsteen voor het gebouw van de Bond van Minder Marine Personeel is een keerpunt in zijn leven. Hij ontwerpt en maakt een gevelsteen met een anker (de titel van het bondsblad) dat niet losslaat ondanks de woeste golven. De gevelsteen is helaas verloren gegaan bij een bombardement in juni 1940. Eenheid van architectuur en beeldende kunst is in die Krop ontmoet Mien Sleef Krop ontmoet Mien Sleef op een liederenavond van een amateurzanggezelschap. Zij is de dochter van de vooraanstaande SDAP’er en typograaf J.W. Sleef, die als meesterknecht in dienst is bij de drukkerij van Het Volk. Sleef, afkomstig uit Franeker, staat bekend als een fatsoenlijk man, die zelden of nooit vloekt. Hij heeft een christelijke achtergrond, wat hem niet belet op de voorgrond te treden onder de parlementaire sociaaldemocraten. Hij is aanwezig op de oprichtingsvergadering van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in 1894 te Zwolle en als hij daarvan verslag doet aan de Amsterdamse Sociaal-democratische Vereniging (SDV), wordt ondermeer een voornaam streven in het socialistische symbolisme. Het individu moet dienstbaar zijn aan de gemeen- schap terwijl het vrijheidsstreven van de arbeiders uitgedrukt moet worden in algemeen herkenbare symbolen. Ook zijn tweede opdracht dankt Krop aan Kramer. Als assistent van architect H.A. van den Eynde, die met het beeld-houwwerk aan het Scheepvaarthuis is belast, mag hij een aantal portretten van grote zeevaarders uitbeitelen en verzorgt hij de emblemen van de scheepvaartmaatschappijen in ‘bakwerk’, een methode waarin aarde of een klei-mengsel in een vorm wordt gemodelleerd en daarna gebakken.

Krop ontmoet Mien Sleef . Krop ontmoet Mien Sleef op een liederenavond van een amateurzanggezelschap. Zij is de dochter van de vooraanstaande SDAP’er en typograaf J.W. Sleef, die als meesterknecht in dienst is bij de drukkerij van Het Volk. Sleef, afkomstig uit Franeker, staat bekend als een fatsoenlijk man, die zelden of nooit vloekt. Hij heeft een christelijke achtergrond, wat hem niet belet op de voorgrond te treden onder de parlementaire sociaaldemocraten. Hij is aanwezig op de oprich-tingsvergadering van de Sociaal- Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in 1894 te Zwolle en als hij daarvan verslag doet aan de Amsterdamse Sociaaldemo-cratische Vereniging (SDV), wordt onderjaren een voornaam streven in het socialistische symbolisme. Het individu moet dienstbaar zijn aan de gemeenschap terwijl het vrijheidsstreven van de arbeiders uitgedrukt moet worden in algemeen herkenbare symbolen. Ook zijn tweede opdracht dankt Krop aan Kramer. Als assistent van architect H.A. van den Eynde, die met het beeld-houwwerk aan het Scheepvaarthuis is belast, mag hij een aantal portretten van grote zeevaarders uitbeitelen en verzorgt hij de emblemen van de scheepvaartmaatschappijen in ‘bakwerk’, een methode waarin aarde of een klei-mengsel in een vorm wordt gemodelleerd en daarna gebakken. Met luid gejuich besloten zich aan te sluiten bij de nieuw opgerichte partij. Het kan niet anders dan dat de omgang met zijn schoonfamilie invloed heeft gehad op de politieke vorming van Krop, die zich in 1908 aansloot bij de SDAP. Mien Sleef is met haar felle natuur een tegenpool van de doorgaans goedaardige Krop. Ze treden op 24 december 1914 in het huwelijk. Vanaf 1920 woont het gezin naast het atelier aan de Plantage Muidergracht. Hun kinderen Heleen en Johan groeien voorspoedig op, maar Hein hun derde kind overlijdt op zeer jonge leeftijd. De woning ligt in de buurt van Artis, waar Krop graag komt om dieren te tekenen, die een inspiratiebron zijn voor zijn latere ornamenten en sculpturen aan bruggen en gebouwen. Nu hij de zorg voor een gezin heeft gaat hij op zoek naar een vaste bron van inkomen. Op advies van Kramer vraagt Krop de directeur van Publieke Werken A.W. Bos om een gesprek. Bos, voorstander van de nieuwe bouwstijl die met de bouw van het Scheepvaarthuis aanvangt, wordt door het gemeentebestuur in 1916 gemachtigd Krop voor een bescheiden salaris parttime in dienst te nemen. Voor de rest van zijn leven zal hij de stadsbeeldhouwer van Amsterdam zijn, al kreeg hij deze (ere)titel pas officieel in 1956. Zijn eerste opdracht als stads-beeldhouwer is het maken van een sluitsteen boven de ingang van een school in de Transvaalbuurt. De eerste grote opdracht van de gemeente zijn de ornamenten aan het hoofdgebouw van de gemeentelijke telefoon-dienst aan de Herengracht. Door de overeenkomst tussen Krop en de gemeente Amsterdam is een zeer groot aantal werken tot stand gekomen, veel meer dan je uit een parttime dienstverband zou mogen verwachten. Veel van de enorme werkkracht van Krop is terug te vinden aan scholen, bruggen en openbare gebouwen in de stadsuitbreidingswijken die tussen de beide wereldoorlogen tot stand zijn gekomen. De eerste echt grote opdracht van de gemeente is het ontwerpen van versieringen voor het gebouw van de gemeentelijke telefoondienst aan de Herengracht. Boeren, mijnwerkers en bouwvakkers staan model voor de moderne economie. Springende hertjes staan symbool voor de snelheid en figuren van een Afrikaan, een Aziaat, een Indiaan en een Eskimo voor het bereik van het wereldomspannende nieuwe medium. Krop is een veelzijdig kunstenaar die zich niet beperkt tot beeldhouwen. Hij ontwerpt en maakt boekbanden, tekent, lithografeert, schildert en maakt tientallen vaak politiek getinte houtsneden. Daarnaast ontwerpt hij meubels, vloerkleden voor de tapijtfabriek van zijn zwager in Rhenen en zelfs complete interieurs. Hij maakt toneelmaskers, onder meer voor Albert van Dalsum, en keramiek en kleine plastieken waarmee hij zijn fantasie de vrije loop kan laten. Hij maakt zich nieuwe technieken eigen. Voor een olifant die hij in 1925 voor zijn zoon Johan maakt leert hij bij de keramist Bert Nienhuis glazuren.

Historische bekende Steenwiekers

Koningstraat.

De Koningstraat werd vermoedelijk omstreeks het midden van de 16de eeuw -na de verwoesting van de stad door de Geldersen in 1523 aangelegd. Met de Koning koning zou Filips II bedoeld kunnen zijn. Filips II was Koning van Spanje en van 1555-1581 Heer der Nederlanden.De toenmalige stadsregering heeft wellicht deze naam gegeven aan een belangrijk geachte straat, de straat die op Markt uitloopt en waar in de nabijheid het stadhuis was gevestigd.

Historische bekende Steenwiekers

Koningstraat.

De Koningstraat werd vermoedelijk omstreeks het midden van de 16de eeuw -na de verwoesting van de stad door de Geldersen in 1523 aangelegd. Met de Koning koning zou Filips II bedoeld kunnen zijn. Filips II was Koning van Spanje en van 1555-1581 Heer der Nederlanden.De toenmalige stadsregering heeft wellicht deze naam gegeven aan een belangrijk geachte straat, de straat die op Markt uitloopt en waar in de nabijheid het stadhuis was gevestigd.

Historische voorwerpen

Molenstraat.

Op stadswal bij de Molenstraat stond een korenmolen (standaardmolen). In 18de eeuw werd deze molen de Middelste molen genoemd. Omstreeks 1770 waren A. Mursinge, Jan Mulder (die dus zijn naam eer aan deed) en Dirk Oosterink eigenaars van de Ooster- en Middelste molens op de stadswal. In een oorkonde uit 1477 is sprake van het huis en hof van Gheert Henricksèn. en diens vrouw Fye in de Molenstraat,

Brief van de Keizer. In de 14e eeuw is in en rond de vesting Steenwijk heel wat af gevochten. Door de Geldersen, de Friezen, de Zwollenaren. De Steenwijkers zelf waren ook niet mis. Steenwijk stond onder het toezicht van de bisschop van Utrecht, die zelf weer aangestuurd werd door keizer Karel V. Moedig. Omdat een aanval van de Friezen moedig was afgeslagen, kreeg Steenwijk in 1523 van de bis-schop van Utrecht het recht meer markten te organiseren. De omringende dorpen zagen hun inkomsten verdwijnen en namen drastische maatregelen. Steenwijk werd bijna totaal verwoest. Het gezag over Steenwijk werd toegewezen aan de Stadhouder van Fries-land en Overijssel. Georg Schenck De Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg (1480-1540) besliste in overleg met Karel V, dat Steenwijk door de inlijving bij Friesland het recht verloor op de Steenwijker Kamp en de helft van inkomsten uit de handel. Een soort belasting aan de Keizer en de Stadhouder. Brief In 1534 werd Steenwijk aan Overijssel overgedragen. Dat had gevolgen voor de stad. Oude schulden moesten betaald worden. De Keizer gaf Steenwijk daarom de Kamp en andere privileges weer terug. Dat staat in de akte uit 1534 van Karel V. Deze belangrijke akte is zorgvuldig bewaard gebleven en kan nog steeds bekeken worden. Een verkorte weergave uit de akte: 'Karel, keizer enz. geeft, daar de stad door hare hereniging met Overijssel wordt verplicht tot betaling van hare oude schulden aan dit landschap, aan Steenwijk, tot onderhoud harer vestingwerken, terug de inkomsten van de Zuidermeenthe en van de landerijen, de stadsweren en het Loo, welke inkomsten in 1523 waren bestemd ten behoeve van de keizer en tot onderhoud van het blokhuis binnen de stad, behoudende de keizer voor zich en zijne nakomelingen de eveneens in 1523 van de stadsinkomsten afgescheiden halve waag en de turfmanden en bovendien jaarlijks twintig wagens turf ten behoeve van onze officier van Steenwijk.

Stadsrechten document van Vollenhove.

Steenwijker Almanak. We zien hier drie verschillende uitvoeringen van de bekende Steenwijker Almanak. De almanak was één van de oudste middelen om de mens een beetje houvast te geven in de dagelijkse gang van zaken en in de jaarlijkse cyclus van gebeurtenissen in het leven op het platteland. Het was een boekje met een kalender van dagen, weken en maanden, aan-gevuld met diverse gegevens zoals de stand van zon en maan, de feest-, gedenk- en marktdagen, tijden van eb en vloed, soms ook weersvoorspellingen en astrologische gegevens. Het woord 'almanak' werd voor het eerst in 1266 door Roger Bacon gebruikt in zijn verhandeling Opus Maius. Het komt van het Arabische woord 'al manakh', waarmee het klimaat of de seizoenen worden bedoeld. De eerste gedrukte almanakken, goedkoper dan de geschreven exemplaren en dus voor een groter publiek bereikbaar, verschenen in 1460. De eerste Nederlandse almanak was de schaapherderskalender die in 1494 werd uitgebracht. De nog steeds uitgegeven Enkhuizer Almanak kwam voor het eerst in 1632 op de markt. In 1664 begon Obbe Spanjaard met het uitgeven van de Nieuwe Cronijk, de Steenwijker almanak. Hoe dit boekje er precies heeft uitgezien is niet bekend. Mogelijk heeft er op de voorzijde al een afbeelding gestaan van de stad Steenwijk. Op de laatste ons bekende Steenwijker Almanak uit 1938 staat dat het de 273ste jaargang is. Het uiterlijk is in de loop der jaren wel enigszins gewijzigd, zowel wat kleur als wat formaat betreft. In 1768 spreekt men van de Steenwijcker Schrijf-Almanach van Obbe Spanjaard, boekdrukker, met een privilege voor vijftien jaar. Het is een ingenaaid boekje van 13 bij 8 centimeter, met na elke halve maand één of twee blanco pagina's. Hierop konden dan allerlei aantekeningen worden gemaakt. Het schutblad was bedrukt met een rechthoekige afbeelding van de stad Steenwijk, maar nog zonder molens aan bei-de zijden; het omslag was onbedrukt. Het was een maandkalender met weersvoorspellingen, vakanties in Steenwijk en in de provincie Overijssel. We lezen onder meer: De besloten tijd van de Jagt 31 Januari tot den 17 September gedurende welke tijd de honden ten plat-tenlande moeten gaan met bungels. Even verder lezen we: Volle maen dingsdag den 2/3 ten 9 uren 51 min in de Leeuw / met donker weer. Hout en turf zal nog goede waar wesen / hij is gelukkig die er nog wel van voorzien is. En tenslotte: De Vacantie van den Bouw zal nu Jaarlijks beginnen op den 23 July en eindigen den 12 Septem. Beide incluis. Rond het jaar 1800 is er de Nieuwe Steenwijcker Schrijf-Calender / comptoir Almanach, eveneens uitgegeven door Obbe Spanjaard, boekdrukker aan de Markt te Steenwijk. Deze heeft, met een afbeelding van de stad in een geschulpt kader, een formaat van 15,5 bij 10 centimeter. Deze almanak kende na elke bedrukte pagina een blanco bladzijde voor aantekeningen. Vanaf 1801 bevatte de Almanak ook Chronyxken, een overzicht van geschiedkundige feiten beginnend met het jaar 1791. Verder vermelde hij onder meer de Order op het varen der Schepen en Schuiten van van Steenwijk en de Hoveniers-almanak. een overzicht voor het zaaien en planten. Omstreeks 1850 drukte J. Spanjaard de 10 bij 9 centimeter grote Steenwijker Almanak, zo'n tien jaar later voortgezet door H. Spanjaard, beide boekdrukkers te Steenwijk. Het waren kleine vrijwel vierkante ingenaaide dunne boek-jes zonder tekst op de voorpagina. Vanaf 1890 werd de voorpagina bedrukt met bijvoorbeeld de tekst: STEENWIJKER ALMANAK voor het jaar 1890. Ook werd het jaargangnummer op de voorzijde vermeld evenals de naam van de drukker. Deze uitvoering bleef tot omstreeks 1920 te koop. In 1899 nam R.H. Bijkerk de boekdrukkerij en binderij over van Spanjaard. Hij ging in het vervolg de Steenwijker Almanakken drukken in een pand in de Weemstraat. In de loop der jaren kwamen er steeds meer kleine verhaaltjes en vooral ook mopjes in voor. In de almanak van 1923 lezen we: Meester op school zegt tegen de kinderen: "Schrijven jullie allemaal een spreekwoord op de lei". De kinderen schrijven nu het een na het ander een spreekwoord op, behalve de kleine Wim die, goed kunnende tekenen, meesters portret zit na te tekenen in de hoek van de lei. De meester komt nu de verschillende spreekwoorden lezen, komt ook bij Wim en zegt: "Wim, heb jij geen spreekwoord opgeschreven?". Wim antwoordt: "Ja mees-ter". Meester vraagt: "Waar staat het dan Wim?". Zegt Wim, op het portret wijzend: "Hier, meester. Een ongeluk zit in een klein hoekje". Later werd het formaat van de Almanak wat groter en werden de omslagen ook in kleur uitgebracht. De voorzijde werd bedrukt met een afbeelding van een open stadsgezicht zonder wallen en grachten. De geschulpte kopergravure laat twee kerken zien met enkele wandelaars en een tweetal molens. De Steenwijker Almanak van 1923 had een formaat van 13,5 bij 10,5 centimeter. Ook bevatte de almanak steeds vaker reclameadvertenties, terwijl de weersvoorspellingen verdwenen. Verder treffen we een overzicht aan van vreemde munten, vlaktematen, inhoudsmaten (bijvoorbeeld: 1 schepel = 10 liter), gewichten (bijvoorbeeld: 1 centenaar = 100 kilogram), nationale kentekenplaten voor automobilisten, posttarieven en meer van dergelijke gegevens. Wist u trouwens dat alle autokentekens in Overijssel met de letter E begonnen? Aan het begin van de twintigste eeuw verscheen er, naast de Steenwijker Almanak, het jaar-boekje voor Steenwijk. uitgegeven door G. Hovens Gréve in de Onnastraat. Na de Tweede Wereldoorlog nam dit jaarboekje de functie van de Steenwijker Almanak over. Het verschijnt tot op heden, zij het na de gemeentelijke herindeling in 1973, onder de naam Kijk op Steenwijk. Na het samengaan van de drie gemeenten in de 'Kop' van Overijssel is het onder de titel: Kijk op de Kop als gemeentegids voor Steenwijkerland voortgezet.

De legaten van Van Swinderen en Tuttel. Een rijke Steenwijker laat (een deel van) zijn geld na aan behoeftige stadsgenoten. Twee ervan herinneren we ons nog steeds omdat naar allebei een straat vernoemd is. Harmen van Swinderen en Hillebrand Tuttel. Van Swinderen Kanunnik Van Swinderen stierf waarschijnlijk in 1560. Hij liet twee huizen na (bij de Kleine Kerk) en verschillende jaarlijkse rentes na. Aanvankelijk was het zijn doel financiële steun te bieden aan zijn eigen verarmde familieleden, maar ook andere burgers mochten mee profiteren. In de huizen die hij naliet mochten acht arme burgers gratis wonen en ze ontvingen een uitkering. Het moesten wel bejaarde, deugdzame geboren Steenwijkers zijn, die dagelijks God zoude danken voor de welvaart die hen ten deel was gevallen. Van Swinderen had de schepenen van de stad tot 'overste patronen' van zijn stichting gemaakt. Het legaat werd door hen niet alleen gebruikt om de burgers in de huizen van Van Swinderen te onderhouden, maar ook om de vroedvrouwen van de stad te betalen en het onderhoud van de in 1627 gestichte school te financieren. Nog lange tijd mochten burgers zich bij de gemeente opgeven voor een deel van het geldbedrag. Pas in 1979 waren er geen gegadigden meer en besloot de gemeenteraad ermee te stoppen. De burgers van Steenwijk hebben zo meer dan vier eeuwen kunnen profiteren van de nalaten-schap van Van Swinderen. Het Swindermannegien boven het poortje dat toegang gaf tot de inmiddels afgebroken huizen en de naar hem genoemde straat herinneren nog aan hem. Tuttel De advocaat, diaken en latere stadssecretaris Hillebrand Tuttel liet in 1774 40.000 gulden na in een 'eeuwigdurend legaat'. Het was bedoeld voor 'oude bouwlieden, boeren en voerlieden', geboren grootburgers van Steenwijk. Zij kregen ieder een deel van de rente van het bedrag, dat uitbetaald werd op de geboortedag van Tuttel (8 juli) en met de kerst. Tuttel wilde graag dat zijn broers Meinard en Arend het legaat zouden beheren onder toezicht van het stadsbestuur. Het legaat bestaat nog steeds en wordt nu beheerd door de diaconie van de Protestantse Gemeente Steenwijk. De rekeningen en uitgaven over 1804 van het Tuttelfonds zijn gelukkig nog steeds in het archief aanwezig en te bekijken. Ze zijn te vinden zoals ze oorspronkelijk werden bewaard: opgevouwen en voorzien van een strik, opgeborgen in een leeg sigarenkistje.

Lakstempel van Steenwijk Zoals elke stad in Nederland kende ook Steenwijk stadszegels die in het verleden gebruikt werden om oorkonden, contracten en akten vanwege het stadsbestuur te legitimeren. Een zegel werd gemaakt door boven de akte druppelsgewijs wat vaste zegellak te laten smelten en daarin tijdens de stolling het lakstempel te drukken. Het zegel van Steenwijk diende onder andere ter bekrachtiging van door het stadsbestuur opgestelde akten. De oudst bekende zegels van Steenwijk dateren uit 1417 en 1425, beide met een doorsnede van 43 mmo. Van veel oorkonden zijn de originelen verloren gegaan. Toch weet men soms van de inhoud, omdat men gelukkig nog in het bezit is van het concept of een afschrift. Op die manier is ook de brief van bisschop Johan van Diest, waarin in 1327 de stadsrechten van Steenwijk nog eens werden bevestigd, bewaard gebleven. Vaak bevinden die concepten of afschriften zich in cartularia, waarin de oorkonden van een kerk of klooster werden gekopieerd dat is ook het geval met het voor Steenwijk zeer belangrijke 'Cartularium van het kapittel van de Sint Clemens-kerk', dat in 1501 werd opgesteld door de kanunnik Herman ten Broecke. Steenwijk kende onder andere een grootzegel en een kleinzegel. We mogen ons gelukkig prijzen weer in het bezit te zijn van het originele lakstempel van het kleinzegel. Lang geleden verdween het hierbij afgebeelde lakstempel op minutieuze wijze uit het gemeentehuis. Maar gelukkig bevindt het zich nu in het Stadsmuseum aan de Markt. Het stempel is gemaakt van hout met een koperenring. Het lakzegel vertoont Sint Clemens als paus van Rome met een schild en een anker. In doorsnede is het 35 mmo. We zien hier een banderolle, waarop de tekst: 'S(igilum) OPPIDI STEENWIC', het zegel van de stad Steenwijk. Na de Bataafse Revolutie in 1795 en bij de invoering in 1798 van de Staatsregeling, de voorloper van onze grondwet, kwam het gebruik van het lakzegel nog uiterst zelden voor. Meer informatie over dit onderwerp vindt u in: Gevers, A. J. Het wapen van Steenwijk, te vinden in: Posterna, J. P. J. Tussen graaf en maire, Bijdragen tot de geschiedenis van Steenwijk en omstreken voornamelijk in de 16 e en 17e eeuw, Kampen, 1987, p. 70-8.

Historische voorwerpen

Molenstraat.

Op stadswal bij de Molenstraat stond een korenmolen (standaardmolen). In 18de eeuw werd deze molen de Middelste molen genoemd. Omstreeks 1770 waren A. Mursinge, Jan Mulder (die dus zijn naam eer aan deed) en Dirk Oosterink eigenaars van de Ooster- en Middelste molens op de stadswal. In een oorkonde uit 1477 is sprake van het huis en hof van Gheert Henricksèn. en diens vrouw Fye in de Molenstraat,

Brief van de Keizer. In de 14e eeuw is in en rond de vesting Steenwijk heel wat af gevochten. Door de Geldersen, de Friezen, de Zwollenaren. De Steenwijkers zelf waren ook niet mis. Steenwijk stond onder het toezicht van de bisschop van Utrecht, die zelf weer aangestuurd werd door keizer Karel V. Moedig. Omdat een aanval van de Friezen moedig was afgeslagen, kreeg Steenwijk in 1523 van de bis- schop van Utrecht het recht meer markten te organiseren. De omringende dorpen zagen hun inkomsten verdwijnen en namen drastische maatregelen. Steenwijk werd bijna totaal verwoest. Het gezag over Steenwijk werd toegewezen aan de Stadhouder van Fries-land en Overijssel. Georg Schenck De Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg (1480-1540) besliste in overleg met Karel V, dat Steenwijk door de inlijving bij Friesland het recht verloor op de Steenwijker Kamp en de helft van inkomsten uit de handel. Een soort belasting aan de Keizer en de Stadhouder. Brief In 1534 werd Steenwijk aan Overijssel overgedragen. Dat had gevolgen voor de stad. Oude schulden moesten betaald worden. De Keizer gaf Steenwijk daarom de Kamp en andere privileges weer terug. Dat staat in de akte uit 1534 van Karel V. Deze belangrijke akte is zorgvuldig bewaard gebleven en kan nog steeds bekeken worden. Een verkorte weergave uit de akte: 'Karel, keizer enz. geeft, daar de stad door hare hereniging met Overijssel wordt verplicht tot betaling van hare oude schulden aan dit landschap, aan Steenwijk, tot onderhoud harer vestingwerken, terug de inkomsten van de Zuidermeenthe en van de landerijen, de stadsweren en het Loo, welke inkomsten in 1523 waren bestemd ten behoeve van de keizer en tot onderhoud van het blokhuis binnen de stad, behoudende de keizer voor zich en zijne nakomelingen de eveneens in 1523 van de stadsinkomsten afgescheiden halve waag en de turfmanden en bovendien jaarlijks twintig wagens turf ten behoeve van onze officier van Steenwijk.

Stadsrechten document van Vollenhove.

Steenwijker Almanak. We zien hier drie verschillende uitvoeringen van de bekende Steenwijker Almanak. De almanak was één van de oudste middelen om de mens een beetje houvast te geven in de dagelijkse gang van zaken en in de jaarlijkse cyclus van gebeurtenissen in het leven op het platteland. Het was een boekje met een kalender van dagen, weken en maanden, aan-gevuld met diverse gegevens zoals de stand van zon en maan, de feest-, gedenk- en marktdagen, tijden van eb en vloed, soms ook weersvoorspellingen en astrologische gegevens. Het woord 'almanak' werd voor het eerst in 1266 door Roger Bacon gebruikt in zijn verhandeling Opus Maius. Het komt van het Arabische woord 'al manakh', waarmee het klimaat of de seizoenen worden bedoeld. De eerste gedrukte almanakken, goedkoper dan de geschreven exemplaren en dus voor een groter publiek bereikbaar, verschenen in 1460. De eerste Nederlandse almanak was de schaapherderskalender die in 1494 werd uitgebracht. De nog steeds uitgegeven Enkhuizer Almanak kwam voor het eerst in 1632 op de markt. In 1664 begon Obbe Spanjaard met het uitgeven van de Nieuwe Cronijk, de Steenwijker almanak. Hoe dit boekje er precies heeft uitgezien is niet bekend. Mogelijk heeft er op de voorzijde al een afbeelding gestaan van de stad Steenwijk. Op de laatste ons bekende Steenwijker Almanak uit 1938 staat dat het de 273ste jaargang is. Het uiterlijk is in de loop der jaren wel enigszins gewijzigd, zowel wat kleur als wat formaat betreft. In 1768 spreekt men van de Steenwijcker Schrijf- Almanach van Obbe Spanjaard, boekdrukker, met een privilege voor vijftien jaar. Het is een ingenaaid boekje van 13 bij 8 centimeter, met na elke halve maand één of twee blanco pagina's. Hierop konden dan allerlei aantekeningen worden gemaakt. Het schutblad was bedrukt met een rechthoekige afbeelding van de stad Steenwijk, maar nog zonder molens aan bei-de zijden; het omslag was onbedrukt. Het was een maandkalender met weersvoorspellingen, vakanties in Steenwijk en in de provincie Overijssel. We lezen onder meer: De besloten tijd van de Jagt 31 Januari tot den 17 September gedurende welke tijd de honden ten plat-tenlande moeten gaan met bungels. Even verder lezen we: Volle maen dingsdag den 2/3 ten 9 uren 51 min in de Leeuw / met donker weer. Hout en turf zal nog goede waar wesen / hij is gelukkig die er nog wel van voorzien is. En tenslotte: De Vacantie van den Bouw zal nu Jaarlijks beginnen op den 23 July en eindigen den 12 Septem. Beide incluis. Rond het jaar 1800 is er de Nieuwe Steenwijcker Schrijf-Calender / comptoir Almanach, eveneens uitgegeven door Obbe Spanjaard, boekdrukker aan de Markt te Steenwijk. Deze heeft, met een afbeelding van de stad in een geschulpt kader, een formaat van 15,5 bij 10 centimeter. Deze almanak kende na elke bedrukte pagina een blanco bladzijde voor aantekeningen. Vanaf 1801 bevatte de Almanak ook Chronyxken, een overzicht van geschiedkundige feiten beginnend met het jaar 1791. Verder vermelde hij onder meer de Order op het varen der Schepen en Schuiten van van Steenwijk en de Hoveniers-almanak. een overzicht voor het zaaien en planten. Omstreeks 1850 drukte J. Spanjaard de 10 bij 9 centimeter grote Steenwijker Almanak, zo'n tien jaar later voortgezet door H. Spanjaard, beide boekdrukkers te Steenwijk. Het waren kleine vrijwel vierkante ingenaaide dunne boek-jes zonder tekst op de voorpagina. Vanaf 1890 werd de voorpagina bedrukt met bijvoorbeeld de tekst: STEENWIJKER ALMANAK voor het jaar 1890. Ook werd het jaargangnummer op de voorzijde vermeld evenals de naam van de drukker. Deze uitvoering bleef tot omstreeks 1920 te koop. In 1899 nam R.H. Bijkerk de boekdrukkerij en binderij over van Spanjaard. Hij ging in het vervolg de Steenwijker Almanakken drukken in een pand in de Weemstraat. In de loop der jaren kwamen er steeds meer kleine verhaaltjes en vooral ook mopjes in voor. In de almanak van 1923 lezen we: Meester op school zegt tegen de kinderen: "Schrijven jullie allemaal een spreekwoord op de lei". De kinderen schrijven nu het een na het ander een spreekwoord op, behalve de kleine Wim die, goed kunnende tekenen, meesters portret zit na te tekenen in de hoek van de lei. De meester komt nu de verschillende spreekwoorden lezen, komt ook bij Wim en zegt: "Wim, heb jij geen spreekwoord opgeschreven?". Wim antwoordt: "Ja mees-ter". Meester vraagt: "Waar staat het dan Wim?". Zegt Wim, op het portret wijzend: "Hier, meester. Een ongeluk zit in een klein hoekje". Later werd het formaat van de Almanak wat groter en werden de omslagen ook in kleur uitgebracht. De voorzijde werd bedrukt met een afbeelding van een open stadsgezicht zonder wallen en grachten. De geschulpte kopergravure laat twee kerken zien met enkele wandelaars en een tweetal molens. De Steenwijker Almanak van 1923 had een formaat van 13,5 bij 10,5 centimeter. Ook bevatte de almanak steeds vaker reclameadvertenties, terwijl de weersvoorspellingen verdwenen. Verder treffen we een overzicht aan van vreemde munten, vlaktematen, inhoudsmaten (bijvoorbeeld: 1 schepel = 10 liter), gewichten (bijvoorbeeld: 1 centenaar = 100 kilogram), nationale kentekenplaten voor automobilisten, posttarieven en meer van dergelijke gegevens. Wist u trouwens dat alle autokentekens in Overijssel met de letter E begonnen? Aan het begin van de twintigste eeuw verscheen er, naast de Steenwijker Almanak, het jaar-boekje voor Steenwijk. uitgegeven door G. Hovens Gréve in de Onnastraat. Na de Tweede Wereldoorlog nam dit jaarboekje de functie van de Steenwijker Almanak over. Het verschijnt tot op heden, zij het na de gemeentelijke herindeling in 1973, onder de naam Kijk op Steenwijk. Na het samengaan van de drie gemeenten in de 'Kop' van Overijssel is het onder de titel: Kijk op de Kop als gemeentegids voor Steenwijkerland voortgezet.

Kanon en kogels van Steenwijk Bij binnenkomst in het Stadsmuseum wordt meteen de aandacht getrokken door enkele loodzware kanonskogels die langs de linkerplint liggen uitgestald. De meeste hiervan zijn in het recente verleden in de stadswallen aangetroffen; waar precies en op welke plaats is niet altijd bekend. Wel is bekend dat ze van buitenaf op de stad zijn afgevuurd, hetzij Georges de Lalaing, beter bekend als de graaf van Rennenberg, in 1581-1582. Of tijdens het beleg en de verovering van Steenwijk in 1592 door prins Maurits en de Friese stadhouder Willem Lodewijk. Deze kogels werden afgevuurd door kanonnen waarvan er vele soorten bestonden. Men onderscheide vier hoofdtypen: Het veldgeschut, het valkonet, de hele en de halve kartouw. De laatste twee werden ook wel kanon genoemd. De kanonskogels waren zware gietijzeren ballen in verschillende soorten en maten, waarvan er alleen al gedurende het beleg van Steenwijk in 1592 ongeveer 29.000 zijn afgevuurd. De zwaarste in het Stadsmuseum aanwezige kogels wegen maar liefst 17V2 kilogram! Bij een gevecht op korte afstand vulde men de kanonlopen meestal met musketkogels of malen schroot. Zo nu en dan maakte men de kogel gloeiend heet om het doel in brand te kunnen schieten. Zowel in 1581-1582 als in 1592 is dit ook bij de belegering van Steenwijk gebeurd. Bij het laden van het kanon bracht men in zulke gevallen een graszode aan tussen de afvuurlading en de gloeiende kogel om voortijdig afvuren te voor- komen. Bij een belegering werden de kanonnen op opgeworpen verhogingen van aarde, 'katten' genaamd, geplaatst. Een kanon werd bediend door twee konstabels of twee kanonniers die daarvoor een klein examen hadden afgelegd. Er was namelijk 'buskruit' en het was daarom noodzakelijk om enige kennis te hebben van de scheikundige samen-stelling er van. Uiteraard moest men vooral vaardig zijn in het richten, laden en vuren!.

De legaten van Van Swinderen en Tuttel. Een rijke Steenwijker laat (een deel van) zijn geld na aan behoeftige stadsgenoten. Twee ervan herinneren we ons nog steeds omdat naar allebei een straat vernoemd is. Harmen van Swinderen en Hillebrand Tuttel. Van Swinderen Kanunnik Van Swinderen stierf waarschijnlijk in 1560. Hij liet twee huizen na (bij de Kleine Kerk) en verschillende jaarlijkse rentes na. Aanvankelijk was het zijn doel financiële steun te bieden aan zijn eigen verarmde familieleden, maar ook andere burgers mochten mee profiteren. In de huizen die hij naliet mochten acht arme burgers gratis wonen en ze ontvingen een uitkering. Het moesten wel bejaarde, deugdzame geboren Steenwijkers zijn, die dagelijks God zoude danken voor de welvaart die hen ten deel was gevallen. Van Swinderen had de schepenen van de stad tot 'overste patronen' van zijn stichting gemaakt. Het legaat werd door hen niet alleen gebruikt om de burgers in de huizen van Van Swinderen te onderhouden, maar ook om de vroedvrouwen van de stad te betalen en het onderhoud van de in 1627 gestichte school te financieren. Nog lange tijd mochten burgers zich bij de gemeente opgeven voor een deel van het geldbedrag. Pas in 1979 waren er geen gegadigden meer en besloot de gemeenteraad ermee te stoppen. De burgers van Steenwijk hebben zo meer dan vier eeuwen kunnen profiteren van de nalaten- schap van Van Swinderen. Het Swindermannegien boven het poortje dat toegang gaf tot de inmiddels afgebroken huizen en de naar hem genoemde straat herinneren nog aan hem. Tuttel De advocaat, diaken en latere stadssecretaris Hillebrand Tuttel liet in 1774 40.000 gulden na in een 'eeuwigdurend legaat'. Het was bedoeld voor 'oude bouwlieden, boeren en voerlieden', geboren grootburgers van Steenwijk. Zij kregen ieder een deel van de rente van het bedrag, dat uitbetaald werd op de geboortedag van Tuttel (8 juli) en met de kerst. Tuttel wilde graag dat zijn broers Meinard en Arend het legaat zouden beheren onder toezicht van het stadsbestuur. Het legaat bestaat nog steeds en wordt nu beheerd door de diaconie van de Protestantse Gemeente Steenwijk. De rekeningen en uitgaven over 1804 van het Tuttelfonds zijn gelukkig nog steeds in het archief aanwezig en te bekijken. Ze zijn te vinden zoals ze oorspronkelijk werden bewaard: opgevouwen en voorzien van een strik, opgeborgen in een leeg sigarenkistje.

Lakstempel van Steenwijk Zoals elke stad in Nederland kende ook Steenwijk stadszegels die in het verleden gebruikt werden om oorkonden, contracten en akten vanwege het stadsbestuur te legitimeren. Een zegel werd gemaakt door boven de akte druppelsgewijs wat vaste zegellak te laten smelten en daarin tijdens de stolling het lakstempel te drukken. Het zegel van Steenwijk diende onder andere ter bekrachtiging van door het stadsbestuur opgestelde akten. De oudst bekende zegels van Steenwijk dateren uit 1417 en 1425, beide met een doorsnede van 43 mmo. Van veel oorkonden zijn de originelen verloren gegaan. Toch weet men soms van de inhoud, omdat men gelukkig nog in het bezit is van het concept of een afschrift. Op die manier is ook de brief van bisschop Johan van Diest, waarin in 1327 de stadsrechten van Steenwijk nog eens werden bevestigd, bewaard gebleven. Vaak bevinden die concepten of afschriften zich in cartularia, waarin de oorkonden van een kerk of klooster werden gekopieerd dat is ook het geval met het voor Steenwijk zeer belangrijke 'Cartularium van het kapittel van de Sint Clemens- kerk', dat in 1501 werd opgesteld door de kanunnik Herman ten Broecke. Steenwijk kende onder andere een grootzegel en een kleinzegel. We mogen ons gelukkig prijzen weer in het bezit te zijn van het originele lakstempel van het kleinzegel. Lang geleden verdween het hierbij afgebeelde lakstempel op minutieuze wijze uit het gemeentehuis. Maar gelukkig bevindt het zich nu in het Stadsmuseum aan de Markt. Het stempel is gemaakt van hout met een koperenring. Het lakzegel vertoont Sint Clemens als paus van Rome met een schild en een anker. In doorsnede is het 35 mmo. We zien hier een banderolle, waarop de tekst: 'S(igilum) OPPIDI STEENWIC', het zegel van de stad Steenwijk. Na de Bataafse Revolutie in 1795 en bij de invoering in 1798 van de Staatsregeling, de voorloper van onze grondwet, kwam het gebruik van het lakzegel nog uiterst zelden voor. Meer informatie over dit onderwerp vindt u in: Gevers, A. J. Het wapen van Steenwijk, te vinden in: Posterna, J. P. J. Tussen graaf en maire, Bijdragen tot de geschiedenis van Steenwijk en omstreken voornamelijk in de 16 e en 17e eeuw, Kampen, 1987, p. 70-8.

Historische gewoonten

Zuidveenseweg.

Oorspronkelijk de weg van Steenwijk naar Zuidveen, die in 1872 met veldkeien bestraat werd en in 1884 alsnog met klinkers. In 1900 werd het verlengde, de weg naar Giethoorn, met klinkers bestraat. In 1904 werd het weggedeelte in Steenwijk omgedoopt tot Gasthuislaan. Sinds 1952 is de Zuidveenseweg een zeer drukke verkeersweg door de kern van Zuidveen, onderdeel van de N333 tussen de Blokzijlseweg en de Schansweg.

Knijpertjes bakken.. De traditie van het knijpertjes bakken. De bevolking van Steen-wijk en omgeving houdt vast aan oude tradities tijdens de jaarwisseling. Reeds lang tevoren is men gewend om het knijpertjesijzer, dat in deze omgeving in de laatste maand van het jaar een belangrijke taak heeft te vervullen, weer van de zolder te halen. De bakvorm, die het jaar daarvoor zorgvuldig in kranten werd verpakt, wordt weer schoongemaakt en in bedrijf gesteld om in de eerste dagen van het nieuwe jaar een knijpertje te kunnen eten bij een kopje koffie of thee. Het is een zeer oude traditie; het knijpertjes bakken dateert al, zover bekend, van het midden der negentiende eeuw. In die tijd woonde in de Kalverstraat in Steenwijk Jan de Vos. Hij hield zich zo rond de jaarwisseling bezig met knijpertjes bakken en zover wij in de geschiedenis terug kunnen gaan was hij de man, die toen, als we het zo mogen zeggen, het alleenrecht had in d' Olde Veste. Jan de Vos had een ijzer, waarin twee knijpertjes tegelijk gebakken konden worden. Voor honderd stuks kreeg De Vos veertig cent. Dat was voor die dagen een heel bedrag. Men moet niet vergeten dat de gemiddelde burger van Steenwijk toen zo om en bij twee gulden per week verdiende, zodat er moeilijk veertig cent af kon om bij Jan de Vos honderd knijpertjes te halen. Later, toen de dochter Jantien van Jan de Vos in het huwelijk trad met de timmerman Egbert de Boer en een woning kreeg aan het eind van de Kerkstraat, nam dit jonge paar het knijpertjes bakken over. Daarna, toen hun kinderen groot waren geworden en we nemen een sprong van ongeveer vijftig jaar en zien we omstreeks de eeuwwisseling daar in de kleine woning aan de voet van de Sint Clemenstoren de gehele familie De Boer in actie om lichtbruin getinte knijpertjes uit de gloeiende ijzers te halen. Een van de zoons van Jantien de Vos en Egbert de Boer woont nog in de ouderlijke woning. Hij kan van deze traditie dan ook veel vertellen. Omstreeks het begin van deze eeuw bakte de familie De Boer knijpertjes voor een groot deel van de Steenwijker bevolking. De tijden waren toen iets beter dan in 1850, maar de knijpertjes waren ook tien cent per honderd duurder geworden. Drie weken voor het nieuwe jaar werd het ijzer op de kachel gelegd en het werd niet weer koud voordat het nieuwe jaar zijn intrede had gedaan. Broers en zusters werkten om beurten en het was zo te zeggen een continubedrijf, dat er voor zorgde, dat de burgers van Steenwijk op tijd hun knijpertjes in de trommel kregen. Dag en nacht, in drie ploegen, werden de knijpertjes gebakken en vele van deze lekkernijen gingen toen reeds met het schip naar de grote steden in Holland. Bijvoorbeeld in Amsterdam zat een zeer goede afnemer, voor wie duizenden knijpertjes werden gebakken. Aangezien men toen nog geen gas of elektriciteit kende, werd alles op de kachel gebakken. Jan de Boer haalde de brandstof en kleine bosjes geschild eikenhout bij Willem Keizer, die destijds achter de kerk woonde. Later veranderde er veel. De familie De Boer had niet meer het monopolie, maar dat hinderde ook niet, want er kwam meer geld in omloop, zodat de aftrek van knijpertjes steeds groter werd. Er kwamen er toen meer, die zich toelegden op het bakken van deze nieuwjaarslekkernij. Wij noemen de familie Ruiter, die het ook tientallen jaren heeft volgehouden. Tenslotte werd het door de aanleg van elektriciteit en gas voor velen mogelijk zelf aan de slag te gaan; daarbij is het elektrische knijpertjesijzer wel het meest gebruikte. Men heeft dan geen vuil of rook meer in huis zoals vroeger.

Muziek in de oudjaarsnacht van de Steenwiekertoorn, Het was stil in Steenwijks straten op oudejaarsavond 1914. Bijna iedereen zocht de huiselijke gezelligheid en alleen enkele jeugdige personen ver-maakten zich met het laten knallen van een donderbus, dat zo nu en dan de stilte even verstoorde. Een jongeman stapte tegen de wisseling van het jaar met een piston onder de arm door de straten. Hij klom in zijn eentje naar de trans van de toren. Niemand wist daar iets van, alleen de toenmalige klokkenluidster Hendrikje Oosterhof. Daar had de muzikant om de sleutel van de toren gevraagd, die nog maar voor kort het stadsbeeld weer be-heerste met zijn fraaie nieuwe spits. Toen de klok twaalf slagen over Steenwijk had laten dreunen, klonk in de duisternis van de nacht de melodie van: „Uren, dagen, maanden, jaren, vliegen als een schaduw heen". Het was een grote verrassing en een ieder sprak de volgende dag over de gewijde muziek, die in oudejaarsnacht 1914 voor het eerst van Steenwijks toren klonk en die ten gehore was gebracht door Andldes Boeïtze. Het is een traditie geworden die later door de christelijke muziekvereniging „Crescendo" is voortgezet. Er was nog iets, dat ook de aandacht trok tijdens de jaarwisseling. Wanneer we op oudejaarsavond naar de hoek van de Kornputsingel-Gasthuisstraat gaan, zo aan het begin van de twintigste eeuw, dan zien we daar een wel zeer vreemde traditie. Men had toen de gewoonte om dubbeltjes heet te maken en deze klokslag twaalf uur op straat te strooien. Het was een nogal gevaarlijk werk, want wie zich meester wist te maken van zo'n heet dubbeltje, kwam wel eens met een paar brandwondjes aan de vingers thuis. Op datzelfde punt van de stad woonde later de boekhandelaar Jan van Kerkvoorde en ook hij speelde bij de jaarwisseling enkele nummers op zijn blaasinstrument. Dan was het grote moment aangebroken, waarop de steeds groter wordende groep van belangstellenden wachtte. Met gulle hand werden de dubbeltjes uitgestrooid en menig gretige hand ontlokte dan het leedvermaak van de omstanders, want het viel niet mee om dit hete metaal van de straat te zoeken. Dit oudejaars gebruik is geheel verdwenen. Maar het initiatief van Andries Boetze is in ere gehouden en wij hebben ons afgevraagd hoe de heer Boetze wel op het idee is gekomen om daar middenin een duistere nacht in zijn eentje naar boven te klimmen. Nu dan, in 1914 werkte ook de heer Boetze aan de restauratie van de toren; door zijn werkzaamheden aan Steenwijks hoogste gebouw kwam hij op het idee om op oudejaarsavond een passende muzikale verrassing te geven. Hij hield dit plan voor zich en klom tegen twaalf uur naar boven. De heer Boetze was lid van het Steenwijker Fanfarekorps, dat later is opgeheven en waaruit in de jaren na de mobilisatie 1914- 1918 de vereniging „Tot Steun in de strijd" is voortgekomen. Het spelen op de toren in oudejaarsnacht was niet altijd even gemakkelijk. Het is wel eens gebeurd, dat het op de avond van de jaarwisseling zo koud was, dat Boetze het mondstuk van zijn instrument nauwelijks aan de mond kon zetten, want het vroor aan de lippen vast. Daar kwam nog bij dat ook de ventielen vastvroren. De sneeuw-achten, die daar op 45 meter hoogte werden meegemaakt, waren ook lang geen pretje, maar toch heeft de heer Boetze tal van jaren alleen dit nachtelijke concert verzorgd.

Oliebol of oliekoek De oorsprong is niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn ze voor het eerst in de middeleeuwen gebakken, volgens Ineke Strouken van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Ze meent tevens dat de oorsprong in wat nu Nederland is ligt of dat ze er vlakbij voor het eerst zijn gemaakt. Een andere, meer voor de hand liggende mogelijkheid is dat de oliebol (uiteindelijk) uit Portugal of Spanje stamt. Spaanse en Portugese Joden, de zgn. Sefardim, die tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten zouden hun recepten hebben mee-genomen. In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt: oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. Er zijn nog meer redenen om een Sefardisch-Joodse oorsprong voor de oliebol aan te nemen. Van oudsher worden er voor de viering van de Chanoeka, die in de winter is, zoete deegbollen, genaamd Sufganiyot (enkelv. Sufganiyah), gefrituurd en vaak koud geconsumeerd, wat sterk doet denken aan de Belgisch-Nederlandse oliebollentraditie rond de jaarwisseling. Alle benamingen die in het Nederlands bestaan voor in olie gebakken deegwaar dateren van de 16e eeuw en later, d.w.z. na de verdrijving van de Sefardische Joden uit het Iberisch schiereiland ten gevolge van het Verdrijvingsedict uitgevaardigd in 1492. Van oliekoek naar oliebol Jonge vrouw met een kookpot vol oliebollen (Cuyp, ca. 1652) Eeuwenlang was de term oliekoek in gebruik voor wat nu de oliebol heet. De oliekoeken op een schilderij van Aelbert Cuyp uit ca. 1652 lijken veel op de hedendaagse oliebol. In die tijd werden ze in raapolie gebakken. In de loop van negentiende eeuw kreeg het woord oliebol steeds meer aanhang. In 1868 nam de Van Dale 'oliebol' op. Dat het toen echter nog geen algemeen gebruikte term was, blijkt uit het Woordenboek der Nederlandsche taal (1896). Daarin wordt 'oliekoek' nog als meer gebruikelijke benaming genoemd. Vanaf begin twintigste eeuw wordt echter alleen nog over oliebollen gesproken.

Historische gewoonten

Zuidveenseweg.

Oorspronkelijk de weg van Steenwijk naar Zuidveen, die in 1872 met veldkeien bestraat werd en in 1884 alsnog met klinkers. In 1900 werd het verlengde, de weg naar Giethoorn, met klinkers bestraat. In 1904 werd het weggedeelte in Steenwijk omgedoopt tot Gasthuislaan. Sinds 1952 is de Zuidveenseweg een zeer drukke verkeersweg door de kern van Zuidveen, onderdeel van de N333 tussen de Blokzijlseweg en de Schansweg.

Knijpertjes bakken.. De traditie van het knijpertjes bakken. De bevolking van Steen-wijk en omgeving houdt vast aan oude tradities tijdens de jaarwisseling. Reeds lang tevoren is men gewend om het knijpertjesijzer, dat in deze omgeving in de laatste maand van het jaar een belangrijke taak heeft te vervullen, weer van de zolder te halen. De bakvorm, die het jaar daarvoor zorgvuldig in kranten werd verpakt, wordt weer schoongemaakt en in bedrijf gesteld om in de eerste dagen van het nieuwe jaar een knijpertje te kunnen eten bij een kopje koffie of thee. Het is een zeer oude traditie; het knijpertjes bakken dateert al, zover bekend, van het midden der negentiende eeuw. In die tijd woonde in de Kalverstraat in Steenwijk Jan de Vos. Hij hield zich zo rond de jaarwisseling bezig met knijpertjes bakken en zover wij in de geschiedenis terug kunnen gaan was hij de man, die toen, als we het zo mogen zeggen, het alleenrecht had in d' Olde Veste. Jan de Vos had een ijzer, waarin twee knijpertjes tegelijk gebakken konden worden. Voor honderd stuks kreeg De Vos veertig cent. Dat was voor die dagen een heel bedrag. Men moet niet vergeten dat de gemiddelde burger van Steenwijk toen zo om en bij twee gulden per week verdiende, zodat er moeilijk veertig cent af kon om bij Jan de Vos honderd knijpertjes te halen. Late r, toen de dochter Jantien van Jan de Vos in het huwelijk trad met de timmerman Egbert de Boer en een woning kreeg aan het eind van de Kerkstraat, nam dit jonge paar het knijpertjes bakken over. Daarna, toen hun kinderen groot waren geworden en we nemen een sprong van ongeveer vijftig jaar en zien we omstreeks de eeuwwisseling daar in de kleine woning aan de voet van de Sint Clemenstoren de gehele familie De Boer in actie om lichtbruin getinte knijpertjes uit de gloeiende ijzers te halen. Een van de zoons van Jantien de Vos en Egbert de Boer woont nog in de ouderlijke woning. Hij kan van deze traditie dan ook veel vertellen. Omstreeks het begin van deze eeuw bakte de familie De Boer knijpertjes voor een groot deel van de Steenwijker bevolking. De tijden waren toen iets beter dan in 1850, maar de knijpertjes waren ook tien cent per honderd duurder geworden. Drie weken voor het nieuwe jaar werd het ijzer op de kachel gelegd en het werd niet weer koud voordat het nieuwe jaar zijn intrede had gedaan. Broers en zusters werkten om beurten en het was zo te zeggen een continubedrijf, dat er voor zorgde, dat de burgers van Steenwijk op tijd hun knijpertjes in de trommel kregen. Dag en nacht, in drie ploegen, werden de knijpertjes gebakken en vele van deze lekkernijen gingen toen reeds met het schip naar de grote steden in Holland. Bijvoorbeeld in Amsterdam zat een zeer goede afnemer, voor wie duizenden knijpertjes werden gebakken. Aangezien men toen nog geen gas of elektriciteit kende, werd alles op de kachel gebakken. Jan de Boer haalde de brandstof en kleine bosjes geschild eikenhout bij Willem Keizer, die destijds achter de kerk woonde. Later veranderde er veel. De familie De Boer had niet meer het monopolie, maar dat hinderde ook niet, want er kwam meer geld in omloop, zodat de aftrek van knijpertjes steeds groter werd. Er kwamen er toen meer, die zich toelegden op het bakken van deze nieuwjaarslekkernij. Wij noemen de familie Ruiter, die het ook tientallen jaren heeft volgehouden. Tenslotte werd het door de aanleg van elektriciteit en gas voor velen mogelijk zelf aan de slag te gaan; daarbij is het elektrische knijpertjesijzer wel het meest gebruikte. Men heeft dan geen vuil of rook meer in huis zoals vroeger.

Muziek in de oudjaarsnacht van de Steenwiekertoorn, Het was stil in Steenwijks straten op oudejaarsavond 1914. Bijna iedereen zocht de huiselijke gezelligheid en alleen enkele jeugdige personen ver-maakten zich met het laten knallen van een donderbus, dat zo nu en dan de stilte even verstoorde. Een jongeman stapte tegen de wisseling van het jaar met een piston onder de arm door de straten. Hij klom in zijn eentje naar de trans van de toren. Niemand wist daar iets van, alleen de toenmalige klokkenluidster Hendrikje Oosterhof. Daar had de muzikant om de sleutel van de toren gevraagd, die nog maar voor kort het stadsbeeld weer be-heerste met zijn fraaie nieuwe spits. Toen de klok twaalf slagen over Steenwijk had laten dreunen, klonk in de duisternis van de nacht de melodie van: „Uren, dagen, maanden, jaren, vliegen als een schaduw heen". Het was een grote verrassing en een ieder sprak de volgende dag over de gewijde muziek, die in oudejaarsnacht 1914 voor het eerst van Steenwijks toren klonk en die ten gehore was gebracht door Andldes Boeïtze. Het is een traditie geworden die later door de christelijke muziekvereniging „Crescendo" is voortgezet. Er was nog iets, dat ook de aandacht trok tijdens de jaarwisseling. Wanneer we op oudejaarsavond naar de hoek van de Kornputsingel-Gasthuisstraat gaan, zo aan het begin van de twintigste eeuw, dan zien we daar een wel zeer vreemde traditie. Men had toen de gewoonte om dubbeltjes heet te maken en deze klokslag twaalf uur op straat te strooien. Het was een nogal gevaarlijk werk, want wie zich meester wist te maken van zo'n heet dubbeltje, kwam wel eens met een paar brandwondjes aan de vingers thuis. Op datzelfde punt van de stad woonde later de boekhandelaar Jan van Kerkvoorde en ook hij speelde bij de jaarwisseling enkele nummers op zijn blaasinstrument. Dan was het grote moment aangebroken, waarop de steeds groter wordende groep van belangstellenden wachtte. Met gulle hand werden de dubbeltjes uitgestrooid en menig gretige hand ontlokte dan het leedvermaak van de omstanders, want het viel niet mee om dit hete metaal van de straat te zoeken. Dit oudejaars gebruik is geheel verdwenen. Maar het initiatief van Andries Boetze is in ere gehouden en wij hebben ons afgevraagd hoe de heer Boetze wel op het idee is gekomen om daar middenin een duistere nacht in zijn eentje naar boven te klimmen. Nu dan, in 1914 werkte ook de heer Boetze aan de restauratie van de toren; door zijn werkzaamheden aan Steenwijks hoogste gebouw kwam hij op het idee om op oudejaarsavond een passende muzikale verrassing te geven. Hij hield dit plan voor zich en klom tegen twaalf uur naar boven. De heer Boetze was lid van het Steenwijker Fanfarekorps, dat later is opgeheven en waaruit in de jaren na de mobilisatie 1914- 1918 de vereniging „Tot Steun in de strijd" is voortgekomen. Het spelen op de toren in oudejaarsnacht was niet altijd even gemakkelijk. Het is wel eens gebeurd, dat het op de avond van de jaarwisseling zo koud was, dat Boetze het mondstuk van zijn instrument nauwelijks aan de mond kon zetten, want het vroor aan de lippen vast. Daar kwam nog bij dat ook de ventielen vastvroren. De sneeuw-achten, die daar op 45 meter hoogte werden meegemaakt, waren ook lang geen pretje, maar toch heeft de heer Boetze tal van jaren alleen dit nachtelijke concert verzorgd.

Oliebol of oliekoek De oorsprong is niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn ze voor het eerst in de middeleeuwen gebakken, volgens Ineke Strouken van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Ze meent tevens dat de oorsprong in wat nu Nederland is ligt of dat ze er vlakbij voor het eerst zijn gemaakt. Een andere, meer voor de hand liggende mogelijkheid is dat de oliebol (uiteindelijk) uit Portugal of Spanje stamt. Spaanse en Portugese Joden, de zgn. Sefardim, die tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten zouden hun recepten hebben mee-genomen. In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt: oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. Er zijn nog meer redenen om een Sefardisch-Joodse oorsprong voor de oliebol aan te nemen. Van oudsher worden er voor de viering van de Chanoeka, die in de winter is, zoete deegbollen, genaamd Sufganiyot (enkelv. Sufganiyah), gefrituurd en vaak koud geconsumeerd, wat sterk doet denken aan de Belgisch-Nederlandse oliebollentraditie rond de jaarwisseling. Alle benamingen die in het Nederlands bestaan voor in olie gebakken deegwaar dateren van de 16e eeuw en later, d.w.z. na de verdrijving van de Sefardische Joden uit het Iberisch schiereiland ten gevolge van het Verdrijvingsedict uitgevaardigd in 1492. Van oliekoek naar oliebol Jonge vrouw met een kookpot vol oliebollen (Cuyp, ca. 1652) Eeuwenlang was de term oliekoek in gebruik voor wat nu de oliebol heet. De oliekoeken op een schilderij van Aelbert Cuyp uit ca. 1652 lijken veel op de hedendaagse oliebol. In die tijd werden ze in raapolie gebakken. In de loop van negentiende eeuw kreeg het woord oliebol steeds meer aanhang. In 1868 nam de Van Dale 'oliebol' op. Dat het toen echter nog geen algemeen gebruikte term was, blijkt uit het Woordenboek der Nederlandsche taal (1896). Daarin wordt 'oliekoek' nog als meer gebruikelijke benaming genoemd. Vanaf begin twintigste eeuw wordt echter alleen nog over oliebollen gesproken.

Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog 1940-1945

Markt.

Markt.(vroeger ook Grote Markt genoemd): marktplein in het centrum van Steenwijk, ontstaan op de middeleeuwse brink, aan de noordzijde van de oude heirweg (Gasthuisstraat- Scholestraat). Hoewel er eeuwenlang allerlei evenementen, festiviteiten en markten plaats hebben gevonden op de Markt, werd de naam pas in 1420 voor het eerst genoemd. Aanvankelijk strekte het plein zich uit tot aan de Kleine Kerk. In de eerste helft van de vijftiende eeuw werd de Markt verkleind tot het huidige nagenoeg vierkante plein van ongeveer 60 bij 60 m (tussen de voorgevels gemeten). De belangrijkste winkelstraten komen uit op de Markt, waardoor deze bijzonder in trek is als centrale ontmoetingsplaats.

Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog 1940-1945

Markt.

Markt.(vroeger ook Grote Markt genoemd): marktplein in het centrum van Steenwijk, ontstaan op de middeleeuwse brink, aan de noordzijde van de oude heirweg (Gasthuisstraat-Scholestraat). Hoewel er eeuwenlang allerlei evenementen, festiviteiten en markten plaats hebben gevonden op de Markt, werd de naam pas in 1420 voor het eerst genoemd. Aanvankelijk strekte het plein zich uit tot aan de Kleine Kerk. In de eerste helft van de vijftiende eeuw werd de Markt verkleind tot het huidige nagenoeg vierkante plein van ongeveer 60 bij 60 m (tussen de voorgevels gemeten). De belangrijkste winkelstraten komen uit op de Markt, waardoor deze bijzonder in trek is als centrale ontmoetingsplaats.

Hildo Krop museum

Kalverstraat.

Een straatje dat de naam dankt aan de kalvermarkt, die hier - waarschijnlijk tot in de 18de eeuw - werd gehouden.

Hildo Krop museum

Kalverstraat.

Een straatje dat de naam dankt aan de kalvermarkt, die hier - waarschijnlijk tot in de 18de eeuw - werd gehouden.

Herdenkingsmonument voor de zes personen die hier werden gefusilleerd

Gagelsweg.

De naam van dit - oorspronkelijk veenachtige gebied werd ontleed aan het struikje Gagel (Myrica Gale). dat hier als struwelen voorkwam..

Vorm en materiaal. Het 'Herdenkingsmonument 1944' in Kallenkote (gemeente Steenwijkerland) is een grote zwerfkei, waarop een plaquette is aangebracht. Om de zwerfkei heen is een halve cirkel van kleinere keien geplaatst. Het gedenkteken is 1 meter 70 hoog, 1 meter 70 breed en 80 centimeter diep. Tekst. De tekst op de plaquette luidt: Op deze plek zijn op 13 oktober 1944 door de bezetters gefusilleerd. F.H. TEN BERGE 21 JR. H.G. BOS 36 JR. U. DE JONG 47 JR. P. SCHIPPER 43 JR. E. VERVEER 35 JR. J.A. DE VRIES 24 JR. “Zonder verzet zou er geen vrijheid zijn” Wijziging. Oorspronkelijk bestond het monument uit een grote zwerfkei waarop een groot kruis was ingekerfd. In de jaren negentig vond de heer J. Postema, oud-militair van de Johannes Postkazerne, dat de gedenksteen een waardige karakter verdiende. Hij wist de Gemeente Steenwijk te overtuigen. En zo werd er een marmeren plaquette met zes kruisjes op de kei geplaatst. Ook kwam er een halve cirkel van kleine keien, waarmee de omgeving van het monument een gedenkwaardiger uitstraling kreeg. De plaquette met tekst en namen is op 13 oktober 1999 aan het monument toegevoegd. Tevens is er een informatiepaneel geplaatst. De geschiedenis. Het 'Herdenkingsmonument 1944' in Kallenkote (gemeente Steenwijkerland) is opgericht ter nagedachtenis aan de zes medeburgers die actief of passief verzet pleegden tegen de bezetter. Ze werden hier op 13 oktober 1944 zonder enige vorm van proces door de bezetter gefusilleerd. De namen van de zes slachtoffers luiden: F.H. ten Berge, H.G. Bos, U. de Jong, P. Schipper, E. Verveer en J.A. de Vries. Nadat het zuiden van ons land begin september 1944 was bevrijd, concentreerde de bezetter zich op een hardnekkige verdediging van het nog bezette gebied ten noorden van de grote rivieren. Daartoe opereerden zogeheten Einsatzkommandos in Noord- en Oost-Nederland. Een van die Kommandos was gelegerd in de Johan van der Kornputkazerne in Steenwijk. Het oefende daar een waar schrikbewind uit. Er werden razzia's gehouden en mensen die verdacht werden van enige vorm van verzet, actief of passief, werden gevangen genomen en/of direct ter plaatse geëxecuteerd. De eersten die werden opgepakt en op verschillende plaatsen gedood, waren H.S. Schrale, R. de Ruiter en G. Aartsen. De zes mannen die op 13 oktober 1944 op de plek van het monument werden gefusilleerd, waren zogenaamde Todeskandidaten. Dit waren willekeurig aangewezen gevangenen die bij wijze van represaille, zonder enige vorm van proces werden geëxecuteerd. Op 4 oktober 1944 vindt in Steenwijk een razzia’s plaats met als doel jonge mannen op te pakken om die te werk te stellen op het vliegveld bij het Drentse dorp Havelte. Om dat te omzeilen duiken Johannes de Vries en zijn aanstaande zwager Frits ten Berge onder bij de familie Bos aan de Wolterholten in Steenwijkerwold. Een week later krijgt Pier Schipper, die in Steenwijk woont, 's avonds bezoek van twee mannen. Ze doen zich voor als 'ondergrondsen' en komen vragen om voedsel bestemd voor onderduikers (Pier is slager van beroep). Daar ontmoeten ze ook Uilke de Jong, de zwager van Pier, die er ondergedoken was. Als ze horen dat Uilke geen persoonsbewijs of stam-kaart heeft, haalt de een een blanco stamkaart tevoorschijn en vult die in op naam van Uilke; het persoonsbewijs krijgt hij zo snel mogelijk. Daarna vertrekken de twee, met brood, vlees en worst. De volgende dag valt de Sicherheitsdienst binnen. Als Uilke zijn stamkaart laat zien, blijkt deze vals te zijn. Daarop doorzoeken de Duitsers het huis en worden Pier, zijn vrouw Dirkje en Uilke meegenomen naar de Johan van de Kornputkazerne. Op diezelfde avond, 11 oktober, kloppen de Duitsers ook aan bij de familie Bos in Steenwijkerwold. Ze zijn op zoek naar de knecht van Bos, Jannes de Vries, die daar inwoont. Deze is op dat moment echter niet thuis. Scharführer Johannes Jürgensen gelast daarop een huiszoeking waarbij Johannes de Vries en Frits ten Berge worden gevonden en meegenomen worden naar de Johan van de Kornputkazerne. Een dag later meldt Jannes de Vries, met alle risico's voor hemzelf, zich bij de kazerne; hij wil niet dat Hendrik Bos slachtoffer wordt van de ontstane situatie. Maar deze wordt in de loop van de dag alsnog opgepakt. Jannes, die in de loop van de middag weer bij de boerderij van de familie Bos terugkomt, vertelt dat hij Hendrik in de kazerne nog had gezien. In de kazerne zit ook Emanuel Verveer gevangen. Hij is technisch ingenieur, en werkte bij een Nederlands bedrijf dat werk deed voor de Wehrmacht. Bij zijn arrestatie in Zwartsluis, had hij geheime notities bij zich van de IJsselstelling. Maar ook al was hij niet meer dan een ondergedoken jood, dan was dat al aanleiding genoeg om hem vast te zetten. Wat er verder gebeurd is, weten we alleen door de procesverslagen van na de oorlog. Op 13 oktober worden zes celnummers willekeurig gekozen en die zes mannen worden naar de schietbaan van Kallenkote overgebracht. Ze worden op een rij gezet en Hauptscharführer Habener, de leider van het executiepeloton, leest het Niedermachungsbefehl van Hans Albin Rauter, de Höhere SS- und Polizeiführer in Nederland, voor. Als reden voor executie wordt 'verboden wapenbezit' genoemd. Een paar minuten later worden de mannen gefusilleerd. Kort daarna krijgt Jan Hendrik van Dalen, een boer die op een naburig land aan het werk is, opdracht om de zes lichamen van de schietbaan te halen en naar de begraafplaats in Kallenkote te vervoeren. Oprichting. De heer Henk Kruiter heeft het initiatief tot de oprichting van het monument genomen. Onthulling. Het monument is onthuld in het najaar van 1978 door de heer Henk Kruiter (adjudant en terreinopzichter van het Militair Oefenterrein van de Johannes Postkazerne). Bij de plechtigheid was een deputatie van oud-verzetsstrijders aanwezig.

Herdenkingsmonument 1944

Locatie: Kallenkote 68 8345 HH Kallenkote Website: Monument Kallenkote 1944

Herdenkingsmonument voor de zes personen die hier werden gefusilleerd

Gagelsweg.

De naam van dit - oorspronkelijk veenachtige gebied werd ontleed aan het struikje Gagel (Myrica Gale). dat hier als struwelen voorkwam..

Vorm en materiaal. Het 'Herdenkingsmonument 1944' in Kallenkote (gemeente Steenwijkerland) is een grote zwerfkei, waarop een plaquette is aangebracht. Om de zwerfkei heen is een halve cirkel van kleinere keien geplaatst. Het gedenkteken is 1 meter 70 hoog, 1 meter 70 breed en 80 centimeter diep. Tekst. De tekst op de plaquette luidt: Op deze plek zijn op 13 oktober 1944 door de bezetters gefusilleerd. F.H. TEN BERGE 21 JR. H.G. BOS 36 JR. U. DE JONG 47 JR. P. SCHIPPER 43 JR. E. VERVEER 35 JR. J.A. DE VRIES 24 JR. “Zonder verzet zou er geen vrijheid zijn” Wijziging. Oorspronkelijk bestond het monument uit een grote zwerfkei waarop een groot kruis was ingekerfd. In de jaren negentig vond de heer J. Postema, oud-militair van de Johannes Postkazerne, dat de gedenksteen een waardige karakter verdiende. Hij wist de Gemeente Steenwijk te overtuigen. En zo werd er een marmeren plaquette met zes kruisjes op de kei geplaatst. Ook kwam er een halve cirkel van kleine keien, waarmee de omgeving van het monument een gedenkwaardiger uitstraling kreeg. De plaquette met tekst en namen is op 13 oktober 1999 aan het monument toegevoegd. Tevens is er een informatiepaneel geplaatst. De geschiedenis. Het 'Herdenkingsmonument 1944' in Kallenkote (gemeente Steenwijkerland) is opgericht ter nagedachtenis aan de zes medeburgers die actief of passief verzet pleegden tegen de bezetter. Ze werden hier op 13 oktober 1944 zonder enige vorm van proces door de bezetter gefusilleerd. De namen van de zes slachtoffers luiden: F.H. ten Berge, H.G. Bos, U. de Jong, P. Schipper, E. Verveer en J.A. de Vries. Nadat het zuiden van ons land begin september 1944 was bevrijd, concentreerde de bezetter zich op een hardnekkige verdediging van het nog bezette gebied ten noorden van de grote rivieren. Daartoe opereerden zogeheten Einsatzkommandos in Noord- en Oost- Nederland. Een van die Kommandos was gelegerd in de Johan van der Kornputkazerne in Steenwijk. Het oefende daar een waar schrikbewind uit. Er werden razzia's gehouden en mensen die verdacht werden van enige vorm van verzet, actief of passief, werden gevangen genomen en/of direct ter plaatse geëxecuteerd. De eersten die werden opgepakt en op verschillende plaatsen gedood, waren H.S. Schrale, R. de Ruiter en G. Aartsen. De zes mannen die op 13 oktober 1944 op de plek van het monument werden gefusilleerd, waren zogenaamde Todeskandidaten. Dit waren willekeurig aangewezen gevangenen die bij wijze van represaille, zonder enige vorm van proces werden geëxecuteerd. Op 4 oktober 1944 vindt in Steenwijk een razzia’s plaats met als doel jonge mannen op te pakken om die te werk te stellen op het vliegveld bij het Drentse dorp Havelte. Om dat te omzeilen duiken Johannes de Vries en zijn aanstaande zwager Frits ten Berge onder bij de familie Bos aan de Wolterholten in Steenwijkerwold. Een week later krijgt Pier Schipper, die in Steenwijk woont, 's avonds bezoek van twee mannen. Ze doen zich voor als 'ondergrondsen' en komen vragen om voedsel bestemd voor onderduikers (Pier is slager van beroep). Daar ontmoeten ze ook Uilke de Jong, de zwager van Pier, die er ondergedoken was. Als ze horen dat Uilke geen persoonsbewijs of stam-kaart heeft, haalt de een een blanco stamkaart tevoorschijn en vult die in op naam van Uilke; het persoonsbewijs krijgt hij zo snel mogelijk. Daarna vertrekken de twee, met brood, vlees en worst. De volgende dag valt de Sicherheitsdienst binnen. Als Uilke zijn stamkaart laat zien, blijkt deze vals te zijn. Daarop doorzoeken de Duitsers het huis en worden Pier, zijn vrouw Dirkje en Uilke meegenomen naar de Johan van de Kornputkazerne. Op diezelfde avond, 11 oktober, kloppen de Duitsers ook aan bij de familie Bos in Steenwijkerwold. Ze zijn op zoek naar de knecht van Bos, Jannes de Vries, die daar inwoont. Deze is op dat moment echter niet thuis. Scharführer Johannes Jürgensen gelast daarop een huiszoeking waarbij Johannes de Vries en Frits ten Berge worden gevonden en meegenomen worden naar de Johan van de Kornputkazerne. Een dag later meldt Jannes de Vries, met alle risico's voor hemzelf, zich bij de kazerne; hij wil niet dat Hendrik Bos slachtoffer wordt van de ontstane situatie. Maar deze wordt in de loop van de dag alsnog opgepakt. Jannes, die in de loop van de middag weer bij de boerderij van de familie Bos terugkomt, vertelt dat hij Hendrik in de kazerne nog had gezien. In de kazerne zit ook Emanuel Verveer gevangen. Hij is technisch ingenieur, en werkte bij een Nederlands bedrijf dat werk deed voor de Wehrmacht. Bij zijn arrestatie in Zwartsluis, had hij geheime notities bij zich van de IJsselstelling. Maar ook al was hij niet meer dan een ondergedoken jood, dan was dat al aanleiding genoeg om hem vast te zetten. Wat er verder gebeurd is, weten we alleen door de procesverslagen van na de oorlog. Op 13 oktober worden zes celnummers willekeurig gekozen en die zes mannen worden naar de schietbaan van Kallenkote overgebracht. Ze worden op een rij gezet en Hauptscharführer Habener, de leider van het executiepeloton, leest het Niedermachungsbefehl van Hans Albin Rauter, de Höhere SS- und Polizeiführer in Nederland, voor. Als reden voor executie wordt 'verboden wapenbezit' genoemd. Een paar minuten later worden de mannen gefusilleerd. Kort daarna krijgt Jan Hendrik van Dalen, een boer die op een naburig land aan het werk is, opdracht om de zes lichamen van de schietbaan te halen en naar de begraafplaats in Kallenkote te vervoeren. Oprichting. De heer Henk Kruiter heeft het initiatief tot de oprichting van het monument genomen. Onthulling. Het monument is onthuld in het najaar van 1978 door de heer Henk Kruiter (adjudant en terreinopzichter van het Militair Oefenterrein van de Johannes Postkazerne). Bij de plechtigheid was een deputatie van oud- verzetsstrijders aanwezig.

Herdenkingsmonument 1944

Locatie: Kallenkote 68 8345 HH Kallenkote Website: Monument Kallenkote 1944

Herdenkingsmonument voor verzetsstrijders die hier vast zaten in cellen 1940-1945

Gedempte Turfhaven.

Ook: Turfvaart: een in 1890 gegraven zijtak van de Steenwijker Aa, evenwijdig aan het Steenwijkerdiep en daarop aansluitend. Schepen van en naar Giethoorn hoefden hierdoor niet langer gebruik te maken van de Aa, die in 1898 werd opgenomen in de vijverpartijen van het Park Rams Woerthe. De Turfhaven, ongeveer 250 m lang, verloor gaandeweg haar betekenis en werd in 1936-1937 als werkverschaffingsobject gedempt. De Gedempte Turfhaven heeft als straat hieraan zijn naam ontleend.

Herdenkingsmonument verzetsstrijders die hier vast zaten (Voormalige Johan van den Kornputkazerne)

Locatie: Meppelerweg 8332 CV Steenwijk

Herdenkingsmonument voor verzetsstrijders die hier vast zaten in cellen 1940-1945

Gedempte Turfhaven.

Ook: Turfvaart: een in 1890 gegraven zijtak van de Steenwijker Aa, evenwijdig aan het Steenwijkerdiep en daarop aansluitend. Schepen van en naar Giethoorn hoefden hierdoor niet langer gebruik te maken van de Aa, die in 1898 werd opgenomen in de vijverpartijen van het Park Rams Woerthe. De Turfhaven, ongeveer 250 m lang, verloor gaandeweg haar betekenis en werd in 1936-1937 als werkverschaffingsobject gedempt. De Gedempte Turfhaven heeft als straat hieraan zijn naam ontleend.

Herdenkingsmonument verzetsstrijders die

hier vast zaten (Voormalige Johan van den

Kornputkazerne)

Locatie: Meppelerweg 8332 CV Steenwijk

Indisch monument Japanse bezetting 1941-1945

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939- 1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Leeszaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Indisch monument Japanse bezetting 1941-1945

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939-1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti- Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Leeszaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Joodsmonument 1940-1945

Looiersgracht.

Noordoostelijk deel van de Steenwijker stadsgracht dat in het begin van de 19e eeuw zo genoemd werd naar de hier aanwezige leerlooierijen. Daarvóór heette het De Krimp of Krim, wat duidt op het kronkelende verloop van de gracht. In 1912 werd het oude houten bruggetje over de gracht vervangen door een betonbruggetje. Dit werd in 1953 afgebroken toen de gracht ter plaatse gedempt werd. Nadat de gracht in 2002 weer werd uitgegraven kwam hier een stalen voetbrug van fraai eigentijds ontwerp.

.De Geschiedenis. Het ‘Joods monument’ in Steenwijk (gemeente Steenwijkerland) herinnert aan 51 joodse medeburgers die de Tweede Wereldoorlog niet hebben overleefd. De namen van de 51 slachtoffers luiden: Isaac Casoetto, Levie Drukker, Gersom Gosschalk, Heiman David Gosschalk, Saartje Gosschalk-Slager, David de Groot, Mannes Simon de Groot, Margarita Charlotta de Groot, Marianna de Groot, Mozes de Groot, Salomon de Groot, Betje de Groot-Slager, Betty van der Horst, Joseph van der Horst, Margreet van der Horst, Clara van der Horst-Nihom, Jacob Alexander Jacobs, Naatje Jacobs van der Horst, Salomon Jacob Jacobs, Ginette de Lange, Marcus de Lange, Salomon de Lange, Henriette de Lange-van Gelderen, Jette de Lange-de Leeuw, Abraham de Leeuw, Eduard de Leeuw, Elisabeth de Leeuw, Izak de Leeuw, Margot Jenny de Leeuw, Maurits de Leeuw, Mozes Marcus de Leeuw, Kaatje de Leeuw-Kan, Anna Bertha de Leeuw-de Leeuw, Betje de Leeuw-de Leeuw, Sebilla Johanna de Leeuw-Schaap, Abraham Reindorp, Emma C. Reindorp-Stokvis, Aron Slager, Bertha Slager, Izaak Slager, Jacob Slager, Johan Slager, Simon Slager, Veronika Slager, Judith Slager-Spier, Saartje Slager-Zeehandelaar, Julia van Dijk-de Vries, Daniel Immanoeël Vrieslander, Hijman Pines Vrieslander, Mirjam Sjelomieth Vrieslander en Carolina Vrieslander-Cohen. In de zomer van 1942 (waarschijnlijk eind juli begin augustus) werd een aantal Steenwijker joden in een werkkamp bij Staphorst ondergebracht en tewerkgesteld. Ongeveer de helft van de joodse inwoners van Steenwijk wist met hulp (die niet alleen uit Steenwijk afkomstig was) onder te duiken en zo de bezetting te overleven. De meeste anderen werden naar de kampen in het oosten gedeporteerd en aldaar vermoord. Twee personen pleegden zelfmoord en één persoon stierf in Kamp Westerbork; ook zij behoren tot de 51 Steenwijkse joden die met dit monument herdacht worden. Oprichting. De oprichting was een initiatief van de Stichting Gedenkteken Joodse Steenwijkers. Lid en ontwerper van het monument Jan van Rossum was van mening dat er in Steenwijk te weinig herinnerde aan de joodse inwoners van het dorp en is een onderzoek gestart. Naar aanleiding hiervan heeft Van Rossum een boek geschreven over de geschiedenis van de 51 Steenwijker joden die tijdens de bezettingsjaren door oorlogs-handelingen om het leven zijn gekomen. Het boek is verschenen in 2005, hetzelfde jaar waarin ook het monument werd onthuld. Onthulling. Het monument is onthuld op 18 september 2005.Ontwerper: Jan van Rossum.

Joods Monument

Locatie: Gasthuispoort Adres: Gasthuislaan 8331 JM Steenwijk.

Joodsmonument 1940-1945

Looiersgracht.

Noordoostelijk deel van de Steenwijker stadsgracht dat in het begin van de 19e eeuw zo genoemd werd naar de hier aanwezige leerlooierijen. Daarvóór heette het De Krimp of Krim, wat duidt op het kronkelende verloop van de gracht. In 1912 werd het oude houten bruggetje over de gracht vervangen door een betonbruggetje. Dit werd in 1953 afgebroken toen de gracht ter plaatse gedempt werd. Nadat de gracht in 2002 weer werd uitgegraven kwam hier een stalen voetbrug van fraai eigentijds ontwerp.

.De Geschiedenis. Het ‘Joods monument’ in Steenwijk (gemeente Steenwijkerland) herinnert aan 51 joodse medeburgers die de Tweede Wereldoorlog niet hebben overleefd. De namen van de 51 slachtoffers luiden: Isaac Casoetto, Levie Drukker, Gersom Gosschalk, Heiman David Gosschalk, Saartje Gosschalk-Slager, David de Groot, Mannes Simon de Groot, Margarita Charlotta de Groot, Marianna de Groot, Mozes de Groot, Salomon de Groot, Betje de Groot-Slager, Betty van der Horst, Joseph van der Horst, Margreet van der Horst, Clara van der Horst-Nihom, Jacob Alexander Jacobs, Naatje Jacobs van der Horst, Salomon Jacob Jacobs, Ginette de Lange, Marcus de Lange, Salomon de Lange, Henriette de Lange-van Gelderen, Jette de Lange-de Leeuw, Abraham de Leeuw, Eduard de Leeuw, Elisabeth de Leeuw, Izak de Leeuw, Margot Jenny de Leeuw, Maurits de Leeuw, Mozes Marcus de Leeuw, Kaatje de Leeuw-Kan, Anna Bertha de Leeuw-de Leeuw, Betje de Leeuw-de Leeuw, Sebilla Johanna de Leeuw- Schaap, Abraham Reindorp, Emma C. Reindorp-Stokvis, Aron Slager, Bertha Slager, Izaak Slager, Jacob Slager, Johan Slager, Simon Slager, Veronika Slager, Judith Slager-Spier, Saartje Slager-Zeehandelaar, Julia van Dijk-de Vries, Daniel Immanoeël Vrieslander, Hijman Pines Vrieslander, Mirjam Sjelomieth Vrieslander en Carolina Vrieslander-Cohen. In de zomer van 1942 (waarschijnlijk eind juli begin augustus) werd een aantal Steenwijker joden in een werkkamp bij Staphorst ondergebracht en tewerkgesteld. Ongeveer de helft van de joodse inwoners van Steenwijk wist met hulp (die niet alleen uit Steenwijk afkomstig was) onder te duiken en zo de bezetting te overleven. De meeste anderen werden naar de kampen in het oosten gedeporteerd en aldaar vermoord. Twee personen pleegden zelfmoord en één persoon stierf in Kamp Westerbork; ook zij behoren tot de 51 Steenwijkse joden die met dit monument herdacht worden. Oprichting. De oprichting was een initiatief van de Stichting Gedenkteken Joodse Steenwijkers. Lid en ontwerper van het monument Jan van Rossum was van mening dat er in Steenwijk te weinig herinnerde aan de joodse inwoners van het dorp en is een onderzoek gestart. Naar aanleiding hiervan heeft Van Rossum een boek geschreven over de geschiedenis van de 51 Steenwijker joden die tijdens de bezettingsjaren door oorlogs-handelingen om het leven zijn gekomen. Het boek is verschenen in 2005, hetzelfde jaar waarin ook het monument werd onthuld. Onthulling. Het monument is onthuld op 18 september 2005.Ontwerper: Jan van Rossum.

Joods Monument

Locatie: Gasthuispoort Adres: Gasthuislaan 8331 JM Steenwijk.

Joodse Synagoge 1813-1964

Onderduikersweg.

Binnenweg langs de oostzijde van de Woldberg, genoemd naar de onderduikers die hier tijdens de Tweede Wereldoorlog een schuilplaats in de bossen vonden.

De Tora "het heilige joodse boek. Het heiligste joodse boek is de Tora. Het is een perkamenten rol waarop de vijf boeken van Mozes zijn geschreven. De Tora is het eerste deel van de Tenach, de joodse bijbel. Het tweede deel is de Nevi'iem, dit zijn de boeken van de profeten. Het derde deel van de Tenach is de Chetoeviem, boeken met verhalen en gedichten. De Tora bestaat uit vijf boeken van Mozes en wordt ook wel pentateuch genoemd (penta=vijf): 1. Genesis (bereshiet) 2 . Exodus (sjemot ) 3. Leviticus (wajikra) 4. Numeri (bamidbar) 5. Deuteronium (devariem). God en Mozes De joden geloven dat ze door God uitgekozen zijn om de Tora te ontvangen. Zeven weken nadat Mozes de Israëlieten uit Egypte had gehaald, beklom hij de berg Sinaï. God heeft hem de Tora toen uitgelegd en Mozes opgedragen de geboden in de stenen tafelen uit te houwen. De stenen tafelen werden in een gouden kist, de Ark van het verbond bewaard. De Kist De Tora zit om twee houten rollers gewikkeld. om het schrift te beschermen bewaren de joden hem zorgvuldig. Oosterse joden gebruiken vaak een kist. andere joden bewaren de Tora in een geborduurde mantel. De Schrijver De Torarollen moeten volgens oud gebruik met de hand geschreven worden. Dit is een vak apart. De tekst wordt met en veren pen op speciaal perkament geschreven en er zijn strenge regels voor de schrijfwijze van de woorden. Het schrijven van een Torarol duurt ongeveer een jaar. De schrijver schrijft van rechts naar links. Het jatje Niemand mag de Torarollen aanraken. Daarom gebruiken de lezers een leeswijzer. Deze heeft vaak de vorm van een handje. Hij wordt ook wel een jad genoemd, dat betekend hand. De Tenach De Tora is het eerste deel van de Tenach. Tenach is de afkorting van de eerste letters van de boeken Tora, Nevi'iem en Chetoebiem. Eigenlijk is het dus T N Ch. In westerse talen kunnen we dit niet uitspreken en zijn er klinkers toegevoegd. De Tenach is ook een gedeelte van de christelijke bijbel en heet daar het Oude Testament. De Talmoed Mozes kreeg van God regels en wetten gedicteerd. De meeste zijn opgeschreven in de Tora. Maar Mozes schreef niet alles op. Sommige regels gaf hij mondeling door. Om deze regels niet te vergeten is het toch opgeschreven; in de Talmoed. De Talmoed bestaat ook uit een aantal boeken. Het Hebreeuws. De Tenach, en dus ook de Tora, is in het Hebreeuws opgeschreven. Het Hebreeuws is een oude taal. De taal die nu in Israël wordt gesproken, noemen wij Ivriet. Het is de moderne vorm van het Hebreeuws. De Talmoed is in een andere taal geschreven, namelijk in het Aramees. De lettertekens in het Aramees en het Hebreeuws zijn het zelfde. Zie ook eens de website: Stichting Stolpersteine Steenwijk

Voormalige locatie: Van de Joodse Synagoge

Locatie: Hoek Kornputsingel Gasthuisstraat Adres: Gasthuisstraat 54 8332 JR Steenwijk.

Joodse Synagoge 1813-1964

Onderduikersweg.

Binnenweg langs de oostzijde van de Woldberg, genoemd naar de onderduikers die hier tijdens de Tweede Wereldoorlog een schuilplaats in de bossen vonden.

De Tora "het heilige joodse boek. Het heiligste joodse boek is de Tora. Het is een perkamenten rol waarop de vijf boeken van Mozes zijn geschreven. De Tora is het eerste deel van de Tenach, de joodse bijbel. Het tweede deel is de Nevi'iem, dit zijn de boeken van de profeten. Het derde deel van de Tenach is de Chetoeviem, boeken met verhalen en gedichten. De Tora bestaat uit vijf boeken van Mozes en wordt ook wel pentateuch genoemd (penta=vijf): 1. Genesis (bereshiet) 2 . Exodus (sjemot ) 3. Leviticus (wajikra) 4. Numeri (bamidbar) 5. Deuteronium (devariem). God en Mozes De joden geloven dat ze door God uitgekozen zijn om de Tora te ontvangen. Zeven weken nadat Mozes de Israëlieten uit Egypte had gehaald, beklom hij de berg Sinaï. God heeft hem de Tora toen uitgelegd en Mozes opgedragen de geboden in de stenen tafelen uit te houwen. De stenen tafelen werden in een gouden kist, de Ark van het verbond bewaard. De Kist De Tora zit om twee houten rollers gewikkeld. om het schrift te beschermen bewaren de joden hem zorgvuldig. Oosterse joden gebruiken vaak een kist. andere joden bewaren de Tora in een geborduurde mantel. De Schrijver De Torarollen moeten volgens oud gebruik met de hand geschreven worden. Dit is een vak apart. De tekst wordt met en veren pen op speciaal perkament geschreven en er zijn strenge regels voor de schrijfwijze van de woorden. Het schrijven van een Torarol duurt ongeveer een jaar. De schrijver schrijft van rechts naar links. Het jatje Niemand mag de Torarollen aanraken. Daarom gebruiken de lezers een leeswijzer. Deze heeft vaak de vorm van een handje. Hij wordt ook wel een jad genoemd, dat betekend hand. De Tenach De Tora is het eerste deel van de Tenach. Tenach is de afkorting van de eerste letters van de boeken Tora, Nevi'iem en Chetoebiem. Eigenlijk is het dus T N Ch. In westerse talen kunnen we dit niet uitspreken en zijn er klinkers toegevoegd. De Tenach is ook een gedeelte van de christelijke bijbel en heet daar het Oude Testament. De Talmoed Mozes kreeg van God regels en wetten gedicteerd. De meeste zijn opgeschreven in de Tora. Maar Mozes schreef niet alles op. Sommige regels gaf hij mondeling door. Om deze regels niet te vergeten is het toch opgeschreven; in de Talmoed. De Talmoed bestaat ook uit een aantal boeken. Het Hebreeuws. De Tenach, en dus ook de Tora, is in het Hebreeuws opgeschreven. Het Hebreeuws is een oude taal. De taal die nu in Israël wordt gesproken, noemen wij Ivriet. Het is de moderne vorm van het Hebreeuws. De Talmoed is in een andere taal geschreven, namelijk in het Aramees. De lettertekens in het Aramees en het Hebreeuws zijn het zelfde. Zie ook eens de website: Stichting Stolpersteine Steenwijk

Voormalige locatie: Van de Joodse

Synagoge

Locatie: Hoek Kornputsingel Gasthuisstraat Adres: Gasthuisstraat 54 8332 JR Steenwijk.

Voormalige Johan van den Kornputkazerne

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melk- controleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939- 1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Lees- zaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Voormalige Johan van den Kornputkazerne

Locatie: Meppelerweg 8331 CV Steenwijk

Voormalige Johan van den Kornputkazerne

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melk-controleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939-1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Lees-zaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Voormalige Johan van den Kornputkazerne

Locatie: Meppelerweg 8331 CV Steenwijk

Joodse begraafplaats Eesveenseweg

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Joodse begraafplaats

Adres: Eesveenseweg Website: Beheerder Nerderlands Israëlisch Kerkgenootschap NIK

Joodse begraafplaats Eesveenseweg

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Joodse begraafplaats

Adres: Eesveenseweg Website: Beheerder Nerderlands Israëlisch Kerkgenootschap NIK

Kermis en Circusmuseum

Westwijkstraat.

Westwijk. naam van een vroegere nederzetting ten westen van Steenwijk. Het gebied behoorde - evenals de Oostwijk en Onna - reeds in de 13de eeuw tot de tafelgoederen (domeinen) van de Bisschop van Utrecht. Er stonden vier hoeven. Van deze Herenhoeven is sprake in een uitspraak van schiedslieden in een geschil tussen de Bisschop Gwijde van Avesnes en de Steelingwerfers en Schoterwerfers. In een oorkonde uit 1395 wordt de overdracht van een hofstede in de stadsvrijheid (hetrechtsgebied) van een vrije stad in de Westwijk geregeld.

Kermis & Circusmuseum Locatie: Onnastraat 3-7 8331 HI Steenwijk Telf. 0521-518687 Website: Kermiscircusmuseum

Kermis en Circusmuseum

Westwijkstraat.

Westwijk. naam van een vroegere nederzetting ten westen van Steenwijk. Het gebied behoorde - evenals de Oostwijk en Onna - reeds in de 13de eeuw tot de tafelgoederen (domeinen) van de Bisschop van Utrecht. Er stonden vier hoeven. Van deze Herenhoeven is sprake in een uitspraak van schiedslieden in een geschil tussen de Bisschop Gwijde van Avesnes en de Steelingwerfers en Schoterwerfers. In een oorkonde uit 1395 wordt de overdracht van een hofstede in de stadsvrijheid (hetrechtsgebied) van een vrije stad in de Westwijk geregeld.

Kermis & Circusmuseum Locatie: Onnastraat 3-7 8331 HI Steenwijk Telf. 0521-518687 Website: Kermiscircusmuseum

Kelderbarretje in voormalige Johan van den Kornputkazerne

Grachtstraat.

Naam in 1930 gegeven aan het verlengde van de tegenwoordige Tulpstraat, lopend tot aan de stadsgracht. Daarvóór heette dit het Gangetje (’t Gaankien). In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden de tientallen bouwvallige woningen gesloopt die hier tussen 1864 en 1900 waren gebouwd. In 1984 verrees hier het wooncomplex Grachtveste.

Kekderbarretje (Voormalige Johan van den Kornputkazerne) Loacatie: Meppelerweg 8332CV Steenwijk Website: Kelderbarretje

Kelderbarretje in voormalige Johan van den Kornputkazerne

Grachtstraat.

Naam in 1930 gegeven aan het verlengde van de tegenwoordige Tulpstraat, lopend tot aan de stadsgracht. Daarvóór heette dit het Gangetje (’t Gaankien). In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden de tientallen bouwvallige woningen gesloopt die hier tussen 1864 en 1900 waren gebouwd. In 1984 verrees hier het wooncomplex Grachtveste.

Kekderbarretje (Voormalige Johan van den Kornputkazerne) Loacatie: Meppelerweg 8332CV Steenwijk Website: Kelderbarretje

Kapel de Laatste Eer

Sangerland.

Veldnaam (1571) van land op de Steenwijkerkamp. Mogelijk genoemd naar de Steenwijker drukker en uitgever Harmen Sangers, ook geschreven als Herman ‘t Zangers.

Kapel de Laatste Eer Loacatie: Kornputsingel 40 8331 JV Steenwijk Website: Kapel de Laatste Eer

Kapel de Laatste Eer

Sangerland.

Veldnaam (1571) van land op de Steenwijkerkamp. Mogelijk genoemd naar de Steenwijker drukker en uitgever Harmen Sangers, ook geschreven als Herman ‘t Zangers.

Kapel de Laatste Eer Loacatie: Kornputsingel 40 8331 JV Steenwijk Website: Kapel de Laatste Eer

Kleine of Onze Lieve Vrouwekerk

Waagstraat

Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw op een andere plaats. De Waag diende voor het wegen en keuren van vee en producten die op de markten werden aangevoerd. In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd. Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.

De kerk werd gebouwd in opdracht van het stadsbestuur in verband met de Mariaverering in de Katholieke eredienst. Naast de Grote of St. Clemenskerk, gesticht door de kerkelijke autoriteiten, was er behoefte aan een aparte !!Maria Capelle", die later algemeen Onze Lieve Vrouwekerk of kortweg Vrouwenkerk genoemd werd. De Vrouwenstraat, voor de kerk, herinnert nog aan deze naam. Tegenwoordig wordt meestal de naam Kleine Kerk gebruikt. Wanneer de kerk gebouwd is, is niet bekend. Men vermoedt, dat reeds voor 1450 een kerkgebouw aanwezig was. De Kleine Kerk is een driebeukige kerk. De zijbeuken zijn recht en het vrij lange koor is door vijf zijden van een regelmatige achthoek afgesloten. In de bouwkunst spreekt men wel van een "pseudobasiliek". Het middenschip is nl. hoger op getrokken dan de zijbeuken. Het kenmerk van een basiliek. Maar de vensters die bij een basiliek boven in het middenschip aanwezig zijn ontbreken. Wel zijn aan de binnenzijde venstervormigenissen aangebracht. De kerk is gebouwd van rood-bruine bakstenen, met een formaat van 25 x 11,5 x 4,5 cm. Tufsteen is niet aanwezig, wat er op duidt, dat de kerk niet tot de aller oudste kerken behoort. Oorspronkelijk stond de kerk op een vrij open ruimte en was er tegen de westgevel een behoorlijke toren gebouwd. Deze is later afgebroken en de gevel werd daarna gewijzigd. Er werd een nieuwe hoofdingang gemaakt met een tweetal deuren in neogotische vorm. Boven de ingang is het stadswapen ingemetseld. Hierboven bevindt zich thans een groot raam, onderverdeeld door een vrij rijke Gotische tracering, die duidelijk anders is dan die van de overige ramen van de kerk. De andere, oorspronkelijke vensters kenmerken zich door een veel eenvoudiger tracering. In de loop der jaren werd de kerk meer en meer inge-bouwd en aan het begin van deze eeuw was ze totaal ingesloten door kleine woningen. Bij de restauratie gedurende de periode 1951-1959, werden vrijwel alle woningen aangekocht en afgebroken. Eén ervan werd aangepast om dienst te doen als Consistoriekamer. De toren. Uit verschillende historische kaarten is op te maken, dat tegen de voorgevel een toren heeft gestaan. Op een kaart van Jacob van Deventer, daterend uit het midden van de 16e eeuw, wordt de kerk afgebeeld met een toren. Ook Blaeu geeft op zijn bekende plattegrond van de stad Steenwijk de kerk met een toren aan. Om onbekende redenen is de toren dus verdwenen en verscheen op de top van de kerk een veel kleiner klokke torentje. De voorgevel werd daarna geheel gewijzigd en in 1656 werd in deze gevel een gebrandschilderd raam aangebracht waarin het Steenwijker wapen, het anker, voorkwam. De huidige kleine klokkentoren heeft een stenen onderbouw, rustende op de voorgevel. De houten stijlen en regels zijn aan de bovenzijde afgedekt met een met leien beklede spits. Bovenop staat een bal met een haan als windwijzer. In de toren bevindt zich thans een tweetal klokken. De derde klok is beschadigd en elders.

Een driebeukige Kerk. De driebeukige ruimte vertoont door het gebruik van de rode baksteen een warme aanblik. De beuken zijn gescheiden door ronde van rode baksteen gemetselde kolommen. Het basement van de kolommen is afgedekt met een geprofileerd stuk zandsteen en ook de zuil is aan de bovenzijde afgesloten door een eenvoudig ringvormig zandsteen kapiteel. De beide zijbeuken zijn, evenals het middenschip en het koor, overdekt met op ribben dragende kruisgewelven. De ribben van de gewelven over de zijbeuken rusten op zandstenen draagstenen, welke versierd zijn met gebeeldhouwde koppen. Ook in het koor zijn deze met koppen versierde draagsteen aanwezig. De middenbeuk is hoger opgetrokken dan de zijbeuken en heeft oorspronkelijk een houten tongewelf gehad, dat later vervangen is door het huidige stenen gewelf. De hele kerk is thans afgedekt met een sterke oud-Hollandse eikehouten kap,die van dakpannen is voorzien. Het muurwerk in het middenschip boven de scheibogen, dat zijn de bogen tussen de kolommen, is versierd met Gotische venstervormige nissen, verdeeld door traceringen. De zijbeuken worden verlicht door later gedeeltelijk dichtgemetselde vensters. In de ramen zijn eenvoudige bakstenen traceringen aangebracht. In de muurvoet heeft men zogenaamde spaarnissen aangebracht. Daardoor had men minder stenen nodig en was het bouwen goedkoper. Het koor had aanvankelijk grotere ramen. Deze zijn later vervangen door de huidige. Het schijnt dat tussen de aanwezige steenijzers, velden van gebrandschilderd glas in lood hebben gehangen. Ook hierin zou het Steenwijker wapen zijn afgebeeld. Helaas is hier niets van bewaard gebleven. Het interieur Wie de kerk binnentreedt, laat meteen het oog vallen op het grote gemetselde middenschip. Het koor en de zijwanden zijn echter van een gepleisterde witkalklaag voorzien. Of hierin in het verleden ook nog wandschilderingen zij geweest, is niet bekend. Bij de verschillende restauratie werkzaamheden is hiervan niets aangetroffen. De vloer in de kerk is thans afgewerkt met donkere plavuizen. Ongetwijfeld hebben er vroeger vele grafzerken gelegen, want ook in de Kleine Kerk werden de Steen-wijkers begraven en hun graf werd met fraaie en minder fraaie grafzerken afgedekt. In 1655 werd een geheel nieuwe vloer aangebracht. Door het vele graven was de vloer zo oneffen geworden dat het meubilair niet goed meer kon worden neergezet. Na de Hervorming heeft men het koor afgesloten met een eiken koorhek. Dit hek was aan de onderzijde voorzien van panelen en aan de bovenzijde versierd met gedraaide balusters. Hiertegen heeft men later een wand van stucwerk aangebracht, zodat het koor volledig werd afgesloten. De kerk was daardoor veel kleiner dan thans het geval is. Tegen het koorhek stond de preekstoel. In 1654 werd deze,ook nu nog aanwezige preekstoel gemaakt door Mr. Geert Jansen ten Polle. De kuip rust op een gedraaide eiken kolom en is via een wenteltrap bereikbaar. De bovenzijde wordt afgedekt door een eenvoudig klankbord. Tijdens de restauratie werkzaamheden in de periode 1951-1959 werd de preekstoel verplaatst en aangebracht tegen de kolom op de scheiding van koor en middenschip. Het huidige orgel dateert van 1880 en werd gebouwd door Petrus van Oechelen uit Haren. Reeds in 1656 werd gesproken over een nieuw orgel. Toen kreeg Antonie Abbing Stuit de opdracht om het toen aanwezige orgel te vervangen door een nieuw orgel, dat tot 1880 in gebruik is gebleven. Zoals reeds is vermeld, lagen er in de kerk diverse grafstenen. In de loop der jaren zijn ze vrijwel allemaal verdwenen. Slechts een drietal is thans nog in het koor aanwezig. Enkele restanten werden bij de ingang van het koor op de vloer ingepast. Begraven in de kerk, was een normale zaak. Hoe meer geld men had, hoe dichter men bij het koor of bij de preekstoel begraven kon worden. Een ordonnantie op het begraven van 9 maart 1594 bepaalde: "Wie in de Vrouwenkercke wil begraven op te koor of aan de oostzijde van den preekstoel betale tot reparatie en onderhoud 3 gulden voor een oude dode en 2 gulden voor een jonge dode (onder de 14 jaar)” Aan de westkant van de preekstoel was het goedkoper: 2 gulden voor een oude en 1 gulden voor een jonge dode. In de Franse tijd zijn de wapens van de grafstenen verwijderd. De drie overgebleven stenen dragen de volgende opschriften: "Ano 1588 de 19 August sterf de dierbare Frans Tiszo” Op de steen staat verder nog een wapenschild. Een andere steen geeft een stukje historie: "Jonker Willem van Dorp, in sijn leven collonnel mitsgaers Baillu en de dyckgraef van Delftland, wert geschoten den 3 July 1592 int aanvoeren van een storm op deze stat Steenwyck.” Willem van Dorp stierf bij een van de laatste aanvallen van het leger van Prins Maurits, waardoor de stad van de Spaanse bezetting werd bevrijd. De derde grafzerk vermeldt: "De Erb end Frow Marg. ter Barchhorst. D Ern Hopm. Crin. D. Blau huisf. is in den Heren ontsliep. D. XX Octob, An 1597.” In 1812 werd het begraven in de kerken verboden en moest er begraven worden op het kerkhof bij de Grote Kerk en later op het kerkhof aan de Meppelerweg. In de vorige eeuw werd nog een tochtportaal in neo Gotische stijl aangebracht, dat met fraai beeldhouwwerk is versierd. Een katholieke Kerk. De kerk was in het verleden: de katholieke kerk. Het koor nam een belangrijke plaats in, want hier stond het hoofdaltaar. Hier kregen de geestelijken gelegenheid om hun gods-dienstige plichten te vervullen. De burgerij zat in de kerk. Dikwijls waren aan de kerk verschillende geestelijken verbonden, die ieder soms ook nog een eigen altaar hadden. Het was in die tijd de gewoonte dat een aantal burgers een broederschap of gilde vormden, ter vermeerdering van Gods eer en die van de Heiligen. Ook de ambachtslieden kenden dergelijke gilden (smedengilde. brouwersgilde). Aan de Vrouwenkerk was reeds in 1475 de O~L. Vrouwenbroederschap, ook wel O.L. Vrouwememorie genoemd, verbonden. Dit was een geestelijke broederschap met een eigen altaar en met een door de broederschap bekostigde priester. De broederschap zorgde voor de ziels- missen van de overledenen en deed uitkeringen in voedsel en kleding en soms ook wel in geld. Elke vrijdag werd er voedsel uitgedeeld: een hoeveelheid rogge en een achtste boter. Men hield eenmaal per jaar een vergadering, een gezellige maaltijd zou men kunnen zeggen. In 1490 werd een eigen priester aangesteld. Voor die tijd deden de door het Stadsbestuur aangestelde geestelijken in opdracht van de broederschap het werk in de kerk. De inkomsten van de broederschap bestonden uit bijdragen van de broeders, legaten en andere schenkingen. Soms in geld of goederen, ook wel in stukken land. Deze werden dikwijls verpacht en de opbrengst werd voor het gilde gebruikt. In Steenwijk waren in totaal zes van dergelijke broederschappen. De eigen geestelijke kreeg bij zijn aanstelling een woning in de Doelenstraat met een hof, een tuin buiten de Oosterpoort. De priester moest op verschillende dagen in de week de mis opdragen. Op vrijdag las hij de namen van de "broeder en susteren" die gestorven waren en herdacht hij ze in gebed. Na de Hervorming konden deze zuiver Katholieke zaken als missen en de Mariaverering niet blijven bestaan. De uitkeringen aan armen en zieken bleef echter. Toen ook de jaarlijkse eet- en drinkpartij werd afgeschaft, had het weinig zin meer om de gilden in stand te houden. De gilden stierven uit. Maar de bezittingen bleven. Ieder jaar werd door het Stadsbestuur een Memoriemeester aangesteld die het beheer over de goederen moest voeren. In 1719 werden de bezittingen van de broederschap samengevoegd met die van de Swindermanstichting. Ook deze stichting zorgde namelijk voor armen en zieken en ouden van dagen. Na de Hervorming werden de bezittingen eigendom van het Stadsbestuur en een deel ging later naar de Protestantse gemeenschap. Een bijzonderheid is wel dat de uitkeringen tot op heden zijn blijven bestaan. Jaarlijks wordt nog een bedrag van f76,80 aan een zestal stadgenoten uitgekeerd, terwijl op dit moment één proeve" vakant is. De hervorming. In 1578 had ook in Steenwijk de hervorming haar intrede gedaan. Kwam men aanvankelijk bijeen in particuliere huizen, in 1580 mocht men de Gasthuiskerk gebruiken voor de protestantse erediensten. In 1579 werden de inkomsten van de pastorie van de Kleine Kerk door het Stadsbestuur aan de Hervormden toegewezen. Dominee Laan werd de eerste Steenwijker predikant. Toen de stad in 1582 echter in Spaanse handen viel, kwamen alle kerken weer in handen van de Katholieken en was er voor het protestantse geloof geen plaats meer. In 1592 veranderde de situatie geheel. Steenwijk werd door de troepen van Prins Maurits heroverd en de Katholieken verdwenen vrijwel geheel uit Steenwijk. Dominee Laan was inmiddels uit Steenwijk vertrokken en dominee Bogerman werd zijn opvolger. De Gasthuiskerk was door het beleg volkomen vernield en ook de Grote Kerk had ernstige schade opgelopen. De Kleine Kerk was derhalve de enige ruimte waar de gereformeerden hun godsdienstoefeningen konden houden. Alles wat aan de Katholieke eredienst herinnerde werd verwijderd en de Hervormden kregen tevens de beschikking over een deel van de inkomsten van de Kapittelgoederen van de Grote Kerk. Wel bleef de invloed van het Stadsbestuur groot. In 1810 werd het toezicht van het Stadsbestuur over gedragen aan de kerkeraad van de Hervormde Gemeente. Restauratie Net als alle gebouwen, heeft ook een kerk veel onderhoud nodig. Nu is dit in de meeste gevallen nogal kostbaar, vandaar dat dan ook de meest noodzakelijke voorzieningen worden getroffen. Op den duur gaat daardoor het bouwwerk steeds meer achteruit. Ook de Kleine Kerk werd in de loop der jaren gerepareerd en gerestaureerd. Vooral tijdens de verschillende belegeringen die Steenwijk moest door staan, werd de kerk nogal eens beschadigd. Soms diende ze als kazerne, wanneer soldaten er hun verblijfplaats van maakten en tijdens de overstromingsramp in 1825, waarbij vrijwel geheel Noordwest Overijssel onder water stond, werden zelfs 180 koeien en ander vee in de kerk ondergebracht. In de loop der jaren was de toestand van de kerk dermate verslechterd, dat een grondige restauratie dringend nodig was. Reeds voor 1940 had men het besluit genomen om tot restauratie over te gaan en er was zelfs al een fonds gevormd. Helaas zorgde de Tweede Wereld- oorlog voor een langdurig uitstel en het duurde tot 1951 voor men kon beginnen. Voor een totaalbedrag van ruim 350.000 gulden werd gedurende acht jaar aan de kerk gewerkt. De voorgevel werd van de pleisterlaag ontdaan. Deze was reeds veel eerder aangebracht om de slechte toestand van het gebouw te camoufleren. Grote delen van de muur moesten opnieuw worden ingemetseld, terwijl ook de overige muren en steunberen flink werden bijgewerkt. In één van de steunberen werd een pot met gegevens en foto's over Steenwijk ingemetseld. Ook de binnenzijde van de kerk werd totaal opgeknapt. Het stucwerk, dat het koor afsloot, werd verwijderd en de ruimte die tot dan toe als opslagplaats was gebruikt, werd aan de kerk toegevoegd. Dit bracht met zich mee, dat ook de preekstoel verplaatst moest worden, want deze stond tot 1951 midden tegen deze scheidingsmuur. Het orgel kreeg een grondige opknapbeurt en werd van een elektrische windinstallatie voorzien. De vloeren werden opnieuw ingelegd, de muren bijgewerkt en een geheel nieuw interieur werd aan-gebracht. Kortom het gehele gebouw kreeg een andere aanblik. Door de afbraak van een aantal woningen rondom de kerk, kreeg ze ook een geheel ander aanzien. Bij de officiële opening boden de kerkvoogden een nieuwe kanselbijbel aan en op donderdag 26 november 1959 werd de kerk in een plechtige bijeenkomst weer voor de Gemeente opengesteld. De zondag daaropvolgend vond de eerste kerkdienst plaats. De kerk, nam toen een belangrijke plaats in het Hervormde leven van vele Steenwijkers in. Vrijwel alle rouw en trouwdiensten vonden hier plaats en elke zondagavond vond er nog een gewone avonddienst plaats. De Nederlandse Hervormde Kerk besloot begin jaren negentig van de vorige eeuw het kerkgebouw af te stoten. In 1993 verkochten zij de Kleine Kerk aan de vrijgemaakt-Gereformeerden, die er op 30 mei 1993 hun eerste dienst hielden.

Kleine of Onze Lieve-Vrouwekerk

Adres: Vrouwenstraat 5 8331 HX Steenwijk

Kleine of Onze Lieve Vrouwekerk

Waagstraat

Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw op een andere plaats. De Waag diende voor het wegen en keuren van vee en producten die op de markten werden aangevoerd. In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd. Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.

De kerk werd gebouwd in opdracht van het stadsbestuur in verband met de Mariaverering in de Katholieke eredienst. Naast de Grote of St. Clemenskerk, gesticht door de kerkelijke autoriteiten, was er behoefte aan een aparte !!Maria Capelle", die later algemeen Onze Lieve Vrouwekerk of kortweg Vrouwenkerk genoemd werd. De Vrouwenstraat, voor de kerk, herinnert nog aan deze naam. Tegenwoordig wordt meestal de naam Kleine Kerk gebruikt. Wanneer de kerk gebouwd is, is niet bekend. Men vermoedt, dat reeds voor 1450 een kerkgebouw aanwezig was. De Kleine Kerk is een driebeukige kerk. De zijbeuken zijn recht en het vrij lange koor is door vijf zijden van een regelmatige achthoek afgesloten. In de bouwkunst spreekt men wel van een "pseudobasiliek". Het middenschip is nl. hoger op getrokken dan de zijbeuken. Het kenmerk van een basiliek. Maar de vensters die bij een basiliek boven in het middenschip aanwezig zijn ontbreken. Wel zijn aan de binnenzijde venstervormigenissen aangebracht. De kerk is gebouwd van rood-bruine bakstenen, met een formaat van 25 x 11,5 x 4,5 cm. Tufsteen is niet aanwezig, wat er op duidt, dat de kerk niet tot de aller oudste kerken behoort. Oorspronkelijk stond de kerk op een vrij open ruimte en was er tegen de westgevel een behoorlijke toren gebouwd. Deze is later afgebroken en de gevel werd daarna gewijzigd. Er werd een nieuwe hoofdingang gemaakt met een tweetal deuren in neogotische vorm. Boven de ingang is het stadswapen ingemetseld. Hierboven bevindt zich thans een groot raam, onderverdeeld door een vrij rijke Gotische tracering, die duidelijk anders is dan die van de overige ramen van de kerk. De andere, oorspronkelijke vensters kenmerken zich door een veel eenvoudiger tracering. In de loop der jaren werd de kerk meer en meer inge-bouwd en aan het begin van deze eeuw was ze totaal ingesloten door kleine woningen. Bij de restauratie gedurende de periode 1951-1959, werden vrijwel alle woningen aangekocht en afgebroken. Eén ervan werd aangepast om dienst te doen als Consistoriekamer. De toren. Uit verschillende historische kaarten is op te maken, dat tegen de voorgevel een toren heeft gestaan. Op een kaart van Jacob van Deventer, daterend uit het midden van de 16e eeuw, wordt de kerk afgebeeld met een toren. Ook Blaeu geeft op zijn bekende plattegrond van de stad Steenwijk de kerk met een toren aan. Om onbekende redenen is de toren dus verdwenen en verscheen op de top van de kerk een veel kleiner klokke torentje. De voorgevel werd daarna geheel gewijzigd en in 1656 werd in deze gevel een gebrandschilderd raam aangebracht waarin het Steenwijker wapen, het anker, voorkwam. De huidige kleine klokkentoren heeft een stenen onderbouw, rustende op de voorgevel. De houten stijlen en regels zijn aan de bovenzijde afgedekt met een met leien beklede spits. Bovenop staat een bal met een haan als windwijzer. In de toren bevindt zich thans een tweetal klokken. De derde klok is beschadigd en elders.

Een driebeukige Kerk. De driebeukige ruimte vertoont door het gebruik van de rode baksteen een warme aanblik. De beuken zijn gescheiden door ronde van rode baksteen gemetselde kolommen. Het basement van de kolommen is afgedekt met een geprofileerd stuk zandsteen en ook de zuil is aan de bovenzijde afgesloten door een eenvoudig ringvormig zandsteen kapiteel. De beide zijbeuken zijn, evenals het middenschip en het koor, overdekt met op ribben dragende kruisgewelven. De ribben van de gewelven over de zijbeuken rusten op zandstenen draagstenen, welke versierd zijn met gebeeldhouwde koppen. Ook in het koor zijn deze met koppen versierde draagsteen aanwezig. De middenbeuk is hoger opgetrokken dan de zijbeuken en heeft oorspronkelijk een houten tongewelf gehad, dat later vervangen is door het huidige stenen gewelf. De hele kerk is thans afgedekt met een sterke oud- Hollandse eikehouten kap,die van dakpannen is voorzien. Het muurwerk in het middenschip boven de scheibogen, dat zijn de bogen tussen de kolommen, is versierd met Gotische venstervormige nissen, verdeeld door traceringen. De zijbeuken worden verlicht door later gedeeltelijk dichtgemetselde vensters. In de ramen zijn eenvoudige bakstenen traceringen aangebracht. In de muurvoet heeft men zogenaamde spaarnissen aangebracht. Daardoor had men minder stenen nodig en was het bouwen goedkoper. Het koor had aanvankelijk grotere ramen. Deze zijn later vervangen door de huidige. Het schijnt dat tussen de aanwezige steenijzers, velden van gebrandschilderd glas in lood hebben gehangen. Ook hierin zou het Steenwijker wapen zijn afgebeeld. Helaas is hier niets van bewaard gebleven. Het interieur Wie de kerk binnentreedt, laat meteen het oog vallen op het grote gemetselde middenschip. Het koor en de zijwanden zijn echter van een gepleisterde witkalklaag voorzien. Of hierin in het verleden ook nog wandschilderingen zij geweest, is niet bekend. Bij de verschillende restauratie werkzaamheden is hiervan niets aangetroffen. De vloer in de kerk is thans afgewerkt met donkere plavuizen. Ongetwijfeld hebben er vroeger vele grafzerken gelegen, want ook in de Kleine Kerk werden de Steen- wijkers begraven en hun graf werd met fraaie en minder fraaie grafzerken afgedekt. In 1655 werd een geheel nieuwe vloer aangebracht. Door het vele graven was de vloer zo oneffen geworden dat het meubilair niet goed meer kon worden neergezet. Na de Hervorming heeft men het koor afgesloten met een eiken koorhek. Dit hek was aan de onderzijde voorzien van panelen en aan de bovenzijde versierd met gedraaide balusters. Hiertegen heeft men later een wand van stucwerk aangebracht, zodat het koor volledig werd afgesloten. De kerk was daardoor veel kleiner dan thans het geval is. Tegen het koorhek stond de preekstoel. In 1654 werd deze,ook nu nog aanwezige preekstoel gemaakt door Mr. Geert Jansen ten Polle. De kuip rust op een gedraaide eiken kolom en is via een wenteltrap bereikbaar. De bovenzijde wordt afgedekt door een eenvoudig klankbord. Tijdens de restauratie werkzaamheden in de periode 1951-1959 werd de preekstoel verplaatst en aangebracht tegen de kolom op de scheiding van koor en middenschip. Het huidige orgel dateert van 1880 en werd gebouwd door Petrus van Oechelen uit Haren. Reeds in 1656 werd gesproken over een nieuw orgel. Toen kreeg Antonie Abbing Stuit de opdracht om het toen aanwezige orgel te vervangen door een nieuw orgel, dat tot 1880 in gebruik is gebleven. Zoals reeds is vermeld, lagen er in de kerk diverse grafstenen. In de loop der jaren zijn ze vrijwel allemaal verdwenen. Slechts een drietal is thans nog in het koor aanwezig. Enkele restanten werden bij de ingang van het koor op de vloer ingepast. Begraven in de kerk, was een normale zaak. Hoe meer geld men had, hoe dichter men bij het koor of bij de preekstoel begraven kon worden. Een ordonnantie op het begraven van 9 maart 1594 bepaalde: "Wie in de Vrouwenkercke wil begraven op te koor of aan de oostzijde van den preekstoel betale tot reparatie en onderhoud 3 gulden voor een oude dode en 2 gulden voor een jonge dode (onder de 14 jaar)” Aan de westkant van de preekstoel was het goedkoper: 2 gulden voor een oude en 1 gulden voor een jonge dode. In de Franse tijd zijn de wapens van de grafstenen verwijderd. De drie overgebleven stenen dragen de volgende opschriften: "Ano 1588 de 19 August sterf de dierbare Frans Tiszo” Op de steen staat verder nog een wapenschild. Een andere steen geeft een stukje historie: "Jonker Willem van Dorp, in sijn leven collonnel mitsgaers Baillu en de dyckgraef van Delftland, wert geschoten den 3 July 1592 int aanvoeren van een storm op deze stat Steenwyck.” Willem van Dorp stierf bij een van de laatste aanvallen van het leger van Prins Maurits, waardoor de stad van de Spaanse bezetting werd bevrijd. De derde grafzerk vermeldt: "De Erb end Frow Marg. ter Barchhorst. D Ern Hopm. Crin. D. Blau huisf. is in den Heren ontsliep. D. XX Octob, An 1597.” In 1812 werd het begraven in de kerken verboden en moest er begraven worden op het kerkhof bij de Grote Kerk en later op het kerkhof aan de Meppelerweg. In de vorige eeuw werd nog een tochtportaal in neo Gotische stijl aangebracht, dat met fraai beeldhouwwerk is versierd. Een katholieke Kerk. De kerk was in het verleden: de katholieke kerk. Het koor nam een belangrijke plaats in, want hier stond het hoofdaltaar. Hier kregen de geestelijken gelegenheid om hun gods-dienstige plichten te vervullen. De burgerij zat in de kerk. Dikwijls waren aan de kerk verschillende geestelijken verbonden, die ieder soms ook nog een eigen altaar hadden. Het was in die tijd de gewoonte dat een aantal burgers een broederschap of gilde vormden, ter vermeerdering van Gods eer en die van de Heiligen. Ook de ambachtslieden kenden dergelijke gilden (smedengilde. brouwersgilde). Aan de Vrouwenkerk was reeds in 1475 de O~L. Vrouwenbroederschap, ook wel O.L. Vrouwememorie genoemd, verbonden. Dit was een geestelijke broederschap met een eigen altaar en met een door de broederschap bekostigde priester. De broederschap zorgde voor de ziels-missen van de overledenen en deed uitkeringen in voedsel en kleding en soms ook wel in geld. Elke vrijdag werd er voedsel uitgedeeld: een hoeveelheid rogge en een achtste boter. Men hield eenmaal per jaar een vergadering, een gezellige maaltijd zou men kunnen zeggen. In 1490 werd een eigen priester aangesteld. Voor die tijd deden de door het Stadsbestuur aangestelde geestelijken in opdracht van de broederschap het werk in de kerk. De inkomsten van de broederschap bestonden uit bijdragen van de broeders, legaten en andere schenkingen. Soms in geld of goederen, ook wel in stukken land. Deze werden dikwijls verpacht en de opbrengst werd voor het gilde gebruikt. In Steenwijk waren in totaal zes van dergelijke broederschappen. De eigen geestelijke kreeg bij zijn aanstelling een woning in de Doelenstraat met een hof, een tuin buiten de Oosterpoort. De priester moest op verschillende dagen in de week de mis opdragen. Op vrijdag las hij de namen van de "broeder en susteren" die gestorven waren en herdacht hij ze in gebed. Na de Hervorming konden deze zuiver Katholieke zaken als missen en de Mariaverering niet blijven bestaan. De uitkeringen aan armen en zieken bleef echter. Toen ook de jaarlijkse eet- en drinkpartij werd afgeschaft, had het weinig zin meer om de gilden in stand te houden. De gilden stierven uit. Maar de bezittingen bleven. Ieder jaar werd door het Stadsbestuur een Memoriemeester aangesteld die het beheer over de goederen moest voeren. In 1719 werden de bezittingen van de broederschap samengevoegd met die van de Swindermanstichting. Ook deze stichting zorgde namelijk voor armen en zieken en ouden van dagen. Na de Hervorming werden de bezittingen eigendom van het Stadsbestuur en een deel ging later naar de Protestantse gemeenschap. Een bijzonderheid is wel dat de uitkeringen tot op heden zijn blijven bestaan. Jaarlijks wordt nog een bedrag van f76,80 aan een zestal stadgenoten uitgekeerd, terwijl op dit moment één proeve" vakant is. De hervorming. In 1578 had ook in Steenwijk de hervorming haar intrede gedaan. Kwam men aanvankelijk bijeen in particuliere huizen, in 1580 mocht men de Gasthuiskerk gebruiken voor de protestantse erediensten. In 1579 werden de inkomsten van de pastorie van de Kleine Kerk door het Stadsbestuur aan de Hervormden toegewezen. Dominee Laan werd de eerste Steenwijker predikant. Toen de stad in 1582 echter in Spaanse handen viel, kwamen alle kerken weer in handen van de Katholieken en was er voor het protestantse geloof geen plaats meer. In 1592 veranderde de situatie geheel. Steenwijk werd door de troepen van Prins Maurits heroverd en de Katholieken verdwenen vrijwel geheel uit Steenwijk. Dominee Laan was inmiddels uit Steenwijk vertrokken en dominee Bogerman werd zijn opvolger. De Gasthuiskerk was door het beleg volkomen vernield en ook de Grote Kerk had ernstige schade opgelopen. De Kleine Kerk was derhalve de enige ruimte waar de gereformeerden hun godsdienstoefeningen konden houden. Alles wat aan de Katholieke eredienst herinnerde werd verwijderd en de Hervormden kregen tevens de beschikking over een deel van de inkomsten van de Kapittelgoederen van de Grote Kerk. Wel bleef de invloed van het Stadsbestuur groot. In 1810 werd het toezicht van het Stadsbestuur over gedragen aan de kerkeraad van de Hervormde Gemeente. Restauratie Net als alle gebouwen, heeft ook een kerk veel onderhoud nodig. Nu is dit in de meeste gevallen nogal kostbaar, vandaar dat dan ook de meest noodzakelijke voorzieningen worden getroffen. Op den duur gaat daardoor het bouwwerk steeds meer achteruit. Ook de Kleine Kerk werd in de loop der jaren gerepareerd en gerestaureerd. Vooral tijdens de verschillende belegeringen die Steenwijk moest door staan, werd de kerk nogal eens beschadigd. Soms diende ze als kazerne, wanneer soldaten er hun verblijfplaats van maakten en tijdens de overstromingsramp in 1825, waarbij vrijwel geheel Noordwest Overijssel onder water stond, werden zelfs 180 koeien en ander vee in de kerk ondergebracht. In de loop der jaren was de toestand van de kerk dermate verslechterd, dat een grondige restauratie dringend nodig was. Reeds voor 1940 had men het besluit genomen om tot restauratie over te gaan en er was zelfs al een fonds gevormd. Helaas zorgde de Tweede Wereld-oorlog voor een langdurig uitstel en het duurde tot 1951 voor men kon beginnen. Voor een totaalbedrag van ruim 350.000 gulden werd gedurende acht jaar aan de kerk gewerkt. De voorgevel werd van de pleisterlaag ontdaan. Deze was reeds veel eerder aangebracht om de slechte toestand van het gebouw te camoufleren. Grote delen van de muur moesten opnieuw worden ingemetseld, terwijl ook de overige muren en steunberen flink werden bijgewerkt. In één van de steunberen werd een pot met gegevens en foto's over Steenwijk ingemetseld. Ook de binnenzijde van de kerk werd totaal opgeknapt. Het stucwerk, dat het koor afsloot, werd verwijderd en de ruimte die tot dan toe als opslagplaats was gebruikt, werd aan de kerk toegevoegd. Dit bracht met zich mee, dat ook de preekstoel verplaatst moest worden, want deze stond tot 1951 midden tegen deze scheidingsmuur. Het orgel kreeg een grondige opknapbeurt en werd van een elektrische windinstallatie voorzien. De vloeren werden opnieuw ingelegd, de muren bijgewerkt en een geheel nieuw interieur werd aan-gebracht. Kortom het gehele gebouw kreeg een andere aanblik. Door de afbraak van een aantal woningen rondom de kerk, kreeg ze ook een geheel ander aanzien. Bij de officiële opening boden de kerkvoogden een nieuwe kanselbijbel aan en op donderdag 26 november 1959 werd de kerk in een plechtige bijeenkomst weer voor de Gemeente opengesteld. De zondag daaropvolgend vond de eerste kerkdienst plaats. De kerk, nam toen een belangrijke plaats in het Hervormde leven van vele Steenwijkers in. Vrijwel alle rouw en trouwdiensten vonden hier plaats en elke zondagavond vond er nog een gewone avonddienst plaats. De Nederlandse Hervormde Kerk besloot begin jaren negentig van de vorige eeuw het kerkgebouw af te stoten. In 1993 verkochten zij de Kleine Kerk aan de vrijgemaakt-Gereformeerden, die er op 30 mei 1993 hun eerste dienst hielden.

Kleine of Onze Lieve-Vrouwekerk

Adres: Vrouwenstraat 5 8331 HX Steenwijk

Kunstobjecten

Korte Woldpromenade.

Wold: woud, bos. Deze straat,een verbindingsweg tussen de Woldpromenade en Kornputsingel heete voorheen Korte Woldstraat. In 1973 werd de Korte Woldstraat heringericht tot zgn. winkel promenade. De gemeenteraad besloot in 1981 op verzoek van de winkeliersvereniging/ buurtver- eniging de naam daarom te wijzigen in Korte Woldpromenade. De aanleg van de Korte Woldstraat vond waarschijnlijk plaats in de 17de eeuw plaats. In die tijd wordt de Corte Woldstraat voor het eerst in archiefstukken genoemd.

Kunstobj ecten

Korte Woldpromenade.

Wold: woud, bos. Deze straat,een verbindingsweg tussen de Woldpromenade en Kornputsingel heete voorheen Korte Woldstraat. In 1973 werd de Korte Woldstraat heringericht tot zgn. winkel promenade. De gemeenteraad besloot in 1981 op verzoek van de winkeliersvereniging/ buurtver-eniging de naam daarom te wijzigen in Korte Woldpromenade. De aanleg van de Korte Woldstraat vond waarschijnlijk plaats in de 17de eeuw plaats. In die tijd wordt de Corte Woldstraat voor het eerst in archiefstukken genoemd.

Lijst van namen uit het Verzet in Steenwijk 1940-1945

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

• Peter Astma. Geboren op Urk 29 september 1888 en overleden te Steenwijk op 10 april 1966. begraven op de algemene Begraafplaatsaan de Meppelerweg te Steenwijk. Van beroep was hij sergeant bij de infanterie, tijdens de bezetting actief als verzetsman in Steenwijk en wijde omgeving. • Gerrit Assies. Geboren in Haule, gemeente Ooststellingwerf, op 18 mei 1914 en overleden te Hoogeveen op 18 oktober 1987. Werkte als boswachter bij Staatsbosbeheer in Appelscha. waar hij voor schuilplaatsen voor joodse onderduikers zorgde. Hij was leider van de plaatselijke knok-ploeg. • Brechtje (Bé) Assies-Breeuwsma. Eechtgenote van Gerrit, geboren te Sneek op 12 juli 1913 en overleden te Apeldoorn op 23 juni 2001 • Hendrikus Bennik, Geboren in Weststellingwerf op 19 december 1893 en overleden te Steenwijkerwold op 26 november 1959. • Rembertha Hendrika Bennik-Luiken. Echtgenote van Heudrikus, geboren in Oldemarkt op 13 mei 1897 en overleden te Steenwijkerwold op 3 juli 1985. Zij hadden een manufacturen zaak in Witte Paarden van waaruit zij zorgden voor burgerkleding voor geallieerde vliegeniers. Ook verschaften zij onderdak aan verzetsmensen. • Hotse Bergsma (Harry). Geboren te Steenwijk op 4 augustus 1918 en overleden te Alphen aan den Rijn op 28 juli 2000. Hij was vooral actief binnen de lokale knokploeg van Zwartsluis. • Jantje de Böck-Steenbergen. Geboren te Steenwijk op 27 december 1921. Woont in Vlissingen•Klaas de Boer, geboren in Basse op 26 maart 1919 en overleden in Meppel op 7 december 2004. Was met Steven Boersma en Lute Dedden, betrokken bij een wapentransport van het Staphorsterbos naar Baars. • Steven Boersma (Roelof). Geboren te Rotterdam op 6 mei 1921 en overleden te Zwolle op 7 februari 1995. Bekend verzetsman en lid van de lokale knokploeg in Steenwijk. Nam deel aan het wapentransport van het Staphorsterbos naar Baars. Schreef enkele artikelen over het verzet.•Rutger Buisman (Ruud), geboren te Steenwijk op 22 februari 1920 en overleden te Meppel op 26 mei 2001. • Luite Dedden (Lute). Geboren te Steenwijkerwold op 13 juni 1917 en overleden te Wolvega op 10 maart 2011. Was met Klaas de Boer en Steven Boersma, betrokken bij een wapentransport van het Staphorsterbos naar Baars. • Gerrit van Eerten. Heeft ondergedoken gezeten en hielp zelf joden aan onderduikadressen. Geboren op 9 juli 1922 en overleden 21 maart 1992 te Havelte. • Roelof Greveling. Geboren te Steenwijk op 2 oktober 1908 overleden. Werd opgepakt omdat hij verdacht werd van wapenvervoer. Werd ernstig mishandeld. Kreeg verzetsherdenkingskruis was lid van het verzet. • Roelf Gijsbert Johan Heikens. Geboren in Dordrecht op 18 oktober 1917 en overleden in Tuk, gemeente Steenwijkerwold, op 7 augustus 1970. Was ambtenaar ter secretarie bij de gemeente Steenwijkerwold in Tuk. Maakte vervalsingen van persoonsbewijzen en voorzag onderduikers van bonkaarten. • Albert Hoorn (Abe de Boer). Geboren te Meppel op 5 augustus 1920 en overleden te Almelo op 7 september 1989. Was lid van de lokale knokploeg in Meppel. • Jantje Hoorn-de Vries (Janny). Zus van Elisabeth van Mechelen-de Vries, echtgenote van Albert, geboren te Steenwijk op 22 februari 1924. Zij was actief als koerierster. • Pieter de Jonge (Piet). Geboren te Blokzijl op 12 september 1917 en aldaar overleden op 7 november 1992, begraven te Baarlo. Verzorgde onderduikadressen in Blokzijl en omgeving. • Jans Gerrit van der Kamp. Geboren in Marum op 14 oktober 1912 en overleden te Epe op 12 juni 1995. Was adjunct-directeur van de zuivelfabriek in Tuk en hoofd van de plaatselijke Binnenlandse Strijdkrachten. • Mart je van der Kamp-Vroom (Martha). Echtgenote van Jans Gerrit, geboren in Opende op 11 november 1912 en overleden te Heerde op 19 juli 1998. Zij verschaften onderdak aan onderduikers. • Elizabeth Hermina Kiezebrink-Kam. Geboren te Steenwijk op 1 december 1919 en overleden aldaar op 6 februari 1985. Zij beheerde, met haar échtgenoot Johannes Maria Kiezebrink, het Katholiek. Militair Tehuis in Steenwijk. • Jan Koning, (Frans de Jong). Geboren in Nijenveen op 28 februari 1918 en overleden te Hoogeveen op 27 juni 1983. Vooral actief voor de knokploeg van Meppel. • Jan de Koning. Geboren te Zwartsluis op 31 augustus 1926 en overleden te Leiden op 9 oktober 1994. Was lid van de lokale knokploeg van Zwartsluis. Later bekend als minister. • Jan Konjer. Geboren in de Wijk op 21 juni 1919 en overleden te Zoetemeer op 25 februari 1982. • Marten Kwakkel. Geboren in Utrecht op 5 juni 1915 en overleden te Boxtel op 31 maart 2006. Hij was hoofd van de afdeling Sociale Zaken en chef van de distributiedienst bij de gemeente Steenwijkerwold in Tuk. Was daarnaast een vooraanstaand verzetsman. • Trijntje Kwakkel-Weertman. Echtgenote van Marten, geboren te Kampen op 13 september 1913 en overleden in Den Bosch op 16 juni 1998. • Marinus van den Linde. Geboren te Nijenveen op 9 februari 1903, overleden te Meppel op 12 mei 1991 en begraven op de Algemene Begraafplaats te Steenwijkerwold. Hij had een smederij in Witte Paarden. Met zijn vrouw Jantje Baas verschaften zij onderdak aan onderduikers. • Franciscus Augustinus van Mechelen (Frits / Frans). Geboren te Staphorst op 9 augustus 1921 en overleden te Hoorn op 9 juni 1989, begraven te Heerde. Actief lid van de lokale Meppeler knokploeg. • Elisabeth van Mechelen-de Vries (Lies of Lize). Zus van Jantje Hoorn-de Vries, echtgenote van Frans, geboren te Steenwijk op 19 januari 1922 en overleden te Medemblik op 21 november 2006. Het echtpaar verschafte onderdak aan onderduikers. • Antje Popkje Mulder (Annie). Geboren te Blokzijl op 9 december 1923. en overleden 22 oktober 2022. Was actief als koerierster voor het Nationaal Steun fonds en met de verzorging van ondergedoken joden. Woonde in Steenwijk. • Hendrik Mulder (Bert). Geboren in Staphorst op 22 september 1922. Was actief in de lokale knokploeg van Staphorst. Was na de bevrijding oorlogsvrijwilliger in Nederlands Oost-Indie. Hij was secretaris van de vereniging Voormalig Verzet Steenwijk en woont in Zwolle. • Frans Arp Nipperus. Geboren te Groningen op 13 april 1912 en overleden te Steenwijk op 4 februari 2000. Was lid van de Landelijke Onderduikersorganisatie en van de plaatselijke knokploeg in Steenwijk; in 1945 commandant van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten afdeling Steenwijk. • Albertus van Olphen (Bertus, schuilnaam: Karel). Geboren in Vinkega op 22 juni 1916 en overleden te Steenwijk op 26 januari 1952. Werkte sinds 1942 als wachtmeester bij de politie van Steenwijk. Oprichter van de Verzetsgroep Steenwijk (1943) en leider van de plaatselijke knokploeg. Organiseerde acties voor onderduikers, werd gevangen genomen door de Sicherheitsdienst en ontsnapte uit kamp Erica bij Ommen. Werd na de oorlog hoofd van de Politieke Opsporingsdienst in Steenwijk. • Sentina van Olphen-Kamp (Tine). Echtgenote van Bertus, geboren in Steenwijk op 3 maart 1917 en overleden te Steenwijk op 11 juni 1993. • Jan Pereboom. Geboren in Paasloo op 24 februari 1919 en overleden aldaar op 6 juli 1993, begraven te Paasloo. • Marinus Petrus Rooyakkers. Geboren in Deurne op 18 juli 1920 en overleden te Heemstede op 19 november 1996. Hij nam actief deel aan de plaatselijke knok-ploegen in Steenwijk en Noordwest-Overijssel. • Pieter Schut (Piet). Geboren te Koudum op 14 december 1908 en overleden te Steenwijk op 4 juli 1978, begraven op de Algemene Begraafplaats aan de Meppelerweg te Steenwijk. • Johannes van Sleen (Jan). Geboren in Steenwijkerwold op 11 juni 1904 en overleden te Steenwijkerwold op 3 september 1986. Van beroep was hij kaasmaker bij de zuivelfabriek in Tuk. • Geert je van Sleen-Pit. Echtgenote van Johannes, geboren in Steenwijkerwold op 21 augustus 1907 en overleden te Steenwijk op 15 maart 1991. De familie Van Sleen, buren van de familie Belmik in Witte Paarden, verschafte onderdak aan verzetsmensen. • Marius Soetendal (Eddy). Geboren te Ede op 28 maart 1922 en overleden te Papendrecht op 6 september 2010. Actief lid van de lokale knokploegen in de Noordoostpolder en Zwartsluis. Later burgemeester van Papendrecht. • Cornelis Stegink (Kees). Geboren te Steenwijkerwold op 13 maart 1913 en overleden te Wolvega, gemeente Weststellingwerf, op 16 januari 1996. Hij was lid van de lokale knokploeg in Steenwijk. • Elizabeth Stegink-Hoornweg (Beb). Echtgenote van Kees, geboren te Steenwijkerwold op 10 december 1916 en overleden te Wolvega, gemeente Weststellingwerf, op 18 november 2004. Het echtpaar had een sigarenwinkeltje aan de Markt in Steenwijk (thans Bakker Bart). Dit was een ontmoetingsplaats van verzetsmensen. • Popke Tietema. Geboren in Oldemarkt op 5 april 1913 en overleden te Steenwijk op 7 september 1995.• Stijntje Tietema-Doeve (Stien), echtgenote van Poke, geboren te Oldemarkt op 27 juni 1916 en overleden in de De Bult, gemeente Steenwijkerwold, op 3 september 1972. Beiden waren actief in het verzet, vooral in Oldemarkt en omgeving. • Geert Tuin. Geboren in Wapserveen op 20 mei 1912 en overleden in Vledder op 5 januari 2002, begraven aldaar. Was mederwerker van de Landbouwbank in Oldemarkt en lid van de lokale knokploeg. • Annigje Tuin-Koning. Echtgenote van Geert, geboren in Eemster, gemeente Beilen, op 16 juli 1911 en overleden in Vledder op 24 januari 1974, begraven aldaar. Hun huis in Oldemarkt was een ontmoetingsplaats van verzetsmensen en een toevluchtsoord voor onderduikers. • Jan Tuut (Joop van Wijk). Geboren in Ruinerwold op 3 juli 1920 en overleden te Vledder op 30 januari 1999. Actief lid van de lokale knokploeg in De Wijk en in september 1944 een van de overvallers op het postkantoor in Steenwijk. • Trijntje Tuut-Ensing (Tiny). Echtgenote van Jan, geboren in Odoom op 30 oktober 1923 en overleden te Vledder op 17 mei 2009. Het echtpaar speelde een centrale rol in het verzet en hulp aan onderduikers in en om Steenwijk. • Gerbrand Weijs. Geboren te Blokzijl op 27 oktober 1910 en overleden te Diepenveen op 26 juli 1983. Was handelaar in textiel en manufacturen en lid van de lokale knokploeg in Blokzijl. • Hendricus Adrianus Zwaga. Geboren in Weststellingwerf op 7 juli 1898 en overleden te Steenwijkerwold op 22 februari 1998. Hij was bakker in Witte Paarden. • Berdina Zwaga-Snijder. Echtgenote van Hendricus, geboren in Nijenveen op 24 december 1903 en overleden te Steenwijkerwold op 10 februari 1979. Zij verschaften onderdak aan verzetsmensen van wie drie jaar lang aan Marinus Rooymakers. • Femmy Zwaga. Echtgenote van Koos Bollen, geboren 7 december 1925 en overleden 15 maart 2022. Was actief in het verzet. • Henderik Akse (Arie van der Pol) Geboren in Nijenveen op 2 juli 1919 en overleden te Marburg , Duitsland op 8 april 1945. Hij was bakkersknecht en brievenbesteller van beroep. • Roelof van Drogen. Geboren te Basse, gemeente Steenwijkerwold, op 1 augustus 1903 en overleden te Steenwijk op 15 januari 1989, begraven op de Algemene Begraafplaats in Steenwijk, Hij was bakker van beroep in Marijenkampen. Behalve brood bezorgde hij ook bonkaarten en verschafte onderdak aan onderduikers. • Willem Hol. Geboren in Haarlemmermeer op 28 november 1895 en overleden te Baars, gemeente Steenwijkerwold, op 5 augustus 1963,begraven op de algemene Begraafplaats in Steenwijkerwold. Was jachtopziener op de Eese. Met zijn echtgenote Weintje Luchtmeijer verzorgden zij lange tijd de kost en inwoning van de Amerikaanse piloten F.J. Gerritz en Bill Rye. • Jan Kielstra. Geboren te Steenwijkerwold op 16 september 1900 en overleden te Buchenwald op 18 augustus 1944. Woonde in Willemsoord waar hij hulp bood aan joodse onderduikers en bonkaarten verzorgde. Kwam door verraad aan zijn einde. • Pieter Logtmeijer. Geboren te Steenwijk op 10 februari 1911 en overleden aldaar op 29 september 1976. • Willem Reinders. Geboren in Bedum op 31 juli 1895 en overleden te Bergen-Belsen op 6 maart 1945. Was predikant van beroep. • Johannes Roelof Veurman. Geboren in Steenwijkerwold op 20 september 1889 en aldaar overleden op 18 mei 1961, begraven op de Algemene Begraafplaats in Steenwijkerwold. • Annigje Veurman-Dedden, Echtgenote van Johannes, geboren in Steenwijkerwold op 13 februari 1893 en aldaar overleden op 15 januari 1961. Het echtpaar woonde in Basse waar hun boerderij aan de Oldemarktseweg een ontmoetingsplaats van verzetsmensen was. Ook verschaften zij onderdak aan onderduikers. • Harmen Visser. Geboren in Hemelumer Oldeferd en Noordwolde op 25 november 1894 en overleden in Weststellingwerf op 16 april 1945, begraven in Oudemirdum. Was opperwachtmeester bij de marechaussee en leider van de lokale knokploeg in Vollenhove en de Noordoostpolder. • Uiltje Bergsma (De Koning). Geboren in Bolsward op 8 januari 1888 en overleden te Steenwijk op 9 februari 1959. • Christiaan Herman Bonvanie (Jos), Geboren te Ambt Almelo op 8 december 1920, overleden te Bussum op 12 juli 1999. Was wachtmeester bij de marechaussee, tijdelijk commandant van het kamp Conrad in Staphorst, commandant van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten afdeling Zwolle en na de bevrijding oorlogsvrijwilliger in Nederlands Oost Indië.•Gerrit Lubertus Brante (Bert), geboren in Amsterdam op 10 maart 1908 en overleden te Wolvega op 21 januari 1991.Vervalste persoonsbewijzen. • Herman Faber. Geboren in Steenwijk op 3 september 1916 en overleden aldaar op 17 augustus 1994. Hij was secretaris van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. Schreef: Een duik in het oorlogsverleden van Steenwijk. • Jan Katers. Geboren in Steenwijk op 2 september 1907 en overleden aldaar op 11 maart 1962. Hij was bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • Upko Koenen. Geboren te Steenwijk op 28 maart 1912 en overleden aldaar op 3 mei 1967. Speelde een voor Steenwijk belangrijke rol in de illegaliteit en was bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • Wolter Kraak. Geboren in Oldemarkt op 19 januari 1913 en overleden te Steenwijk op 19 januari 1969.•Rienk Kuipers, geboren in Leeuwarden op 25 augustus 1920 en overleden te Amstelveen op 8 oktober 1990, begraven in Nijenveen. Was als actief lid van de Meppeler knokploeg betrokken bij een wapentransport. • Carel Ferdinand Lampe. Geboren te Amsterdam op 24 december 1896 en overleden te Amersfoort op 27 juli 1968. Hij was boekhouder van beroep en bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • David Izaak Luteijn. Geboren in Cadzand op 24 juni 1915 en overleden te Heerenveen op 20 december 1961. Hij was landbouwkundig ingenieur van beroep en bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • Bouke Noordbeek. Geboren te Harlingen op 21 december 1911 en overleden aldaar op 24 januari 1981.Was in 1943 en 1944 lid van de Steenwijker verzetsgroep en deed onder meer koerierswerk, ook per trein. • Hidde Jan Rijkeboer. Geboren te Steenwijk op 28 oktober 1909 en gefusilleerd te Vught op 4 september 1944. • Jan Daniël Rijkmans. Geboren te Steenwijk op 3 februari 1920 en overleden te Scheveningen op 14 april 1944. Was vooral actief in Drenthe. Werd gearresteerd en gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte wegens het buitmaken van distributiebonnen en stamkaarten. • Jantje Scheenstra-Bijker. Geboren te Wapserveen op 6 juli 1909 en overleden te Warmond op 20 oktober 200 I, begraven op de AB aan de Meppelerweg te Steenwijk. De familie Scheenstra woonde aan de Oldemarktseweg in Tuk en verschafte hulp aan onderduikers. • Hielke Siebrand Schrale. Geboren in Otterlo op 13 augustus 1904 en overleden te Diever op 15 september 1944. Was tandarts van beroep en verschafte vanuit Steenwijk jodenhulp. Werd als bestuurslid van de voormalige Nederlandse Unie en leider van de Ordedienst (OD) gefusilleerd door de Sicherheitsdienst. • Marinus Gerard van Stapele. Geboren te Winterswijk op 23 juli 1904 en overleden te Steenwijk op 14 juni 1977. • Geertruida Jacoba van Stapele-Manoth. Echtgenote van voorgaande, geboren te Amsterdam op 13 juni 1905 en overleden te Eesveen op 31 mei 1986.Call and book the conference room now.646-597-6859

Lijst van namen uit het Verzet in Steenwijk 1940- 1945

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

• Peter Astma. Geboren op Urk 29 september 1888 en overleden te Steenwijk op 10 april 1966. begraven op de algemene Begraafplaatsaan de Meppelerweg te Steenwijk. Van beroep was hij sergeant bij de infanterie, tijdens de bezetting actief als verzetsman in Steenwijk en wijde omgeving. • Gerrit Assies. Geboren in Haule, gemeente Ooststellingwerf, op 18 mei 1914 en overleden te Hoogeveen op 18 oktober 1987. Werkte als boswachter bij Staatsbosbeheer in Appelscha. waar hij voor schuilplaatsen voor joodse onderduikers zorgde. Hij was leider van de plaatselijke knok-ploeg. • Brechtje (Bé) Assies-Breeuwsma. Eechtgenote van Gerrit, geboren te Sneek op 12 juli 1913 en overleden te Apeldoorn op 23 juni 2001 • Hendrikus Bennik, Geboren in Weststellingwerf op 19 december 1893 en overleden te Steenwijkerwold op 26 november 1959. • Rembertha Hendrika Bennik-Luiken. Echtgenote van Heudrikus, geboren in Oldemarkt op 13 mei 1897 en overleden te Steenwijkerwold op 3 juli 1985. Zij hadden een manufacturen zaak in Witte Paarden van waaruit zij zorgden voor burgerkleding voor geallieerde vliegeniers. Ook verschaften zij onderdak aan verzetsmensen. • Hotse Bergsma (Harry). Geboren te Steenwijk op 4 augustus 1918 en overleden te Alphen aan den Rijn op 28 juli 2000. Hij was vooral actief binnen de lokale knokploeg van Zwartsluis. • Jantje de Böck-Steenbergen. Geboren te Steenwijk op 27 december 1921. Woont in Vlissingen•Klaas de Boer, geboren in Basse op 26 maart 1919 en overleden in Meppel op 7 december 2004. Was met Steven Boersma en Lute Dedden, betrokken bij een wapentransport van het Staphorsterbos naar Baars. • Steven Boersma (Roelof). Geboren te Rotterdam op 6 mei 1921 en overleden te Zwolle op 7 februari 1995. Bekend verzetsman en lid van de lokale knokploeg in Steenwijk. Nam deel aan het wapentransport van het Staphorsterbos naar Baars. Schreef enkele artikelen over het verzet.•Rutger Buisman (Ruud), geboren te Steenwijk op 22 februari 1920 en overleden te Meppel op 26 mei 2001. • Luite Dedden (Lute). Geboren te Steenwijkerwold op 13 juni 1917 en overleden te Wolvega op 10 maart 2011. Was met Klaas de Boer en Steven Boersma, betrokken bij een wapentransport van het Staphorsterbos naar Baars. • Gerrit van Eerten. Heeft ondergedoken gezeten en hielp zelf joden aan onderduikadressen. Geboren op 9 juli 1922 en overleden 21 maart 1992 te Havelte. • Roelof Greveling. Geboren te Steenwijk op 2 oktober 1908 overleden. Werd opgepakt omdat hij verdacht werd van wapenvervoer. Werd ernstig mishandeld. Kreeg verzetsherdenkingskruis was lid van het verzet. • Roelf Gijsbert Johan Heikens. Geboren in Dordrecht op 18 oktober 1917 en overleden in Tuk, gemeente Steenwijkerwold, op 7 augustus 1970. Was ambtenaar ter secretarie bij de gemeente Steenwijkerwold in Tuk. Maakte vervalsingen van persoonsbewijzen en voorzag onderduikers van bonkaarten. • Albert Hoorn (Abe de Boer). Geboren te Meppel op 5 augustus 1920 en overleden te Almelo op 7 september 1989. Was lid van de lokale knokploeg in Meppel. • Jantje Hoorn-de Vries (Janny). Zus van Elisabeth van Mechelen-de Vries, echtgenote van Albert, geboren te Steenwijk op 22 februari 1924. Zij was actief als koerierster. • Pieter de Jonge (Piet). Geboren te Blokzijl op 12 september 1917 en aldaar overleden op 7 november 1992, begraven te Baarlo. Verzorgde onderduikadressen in Blokzijl en omgeving. • Jans Gerrit van der Kamp. Geboren in Marum op 14 oktober 1912 en overleden te Epe op 12 juni 1995. Was adjunct-directeur van de zuivelfabriek in Tuk en hoofd van de plaatselijke Binnenlandse Strijdkrachten. • Mart je van der Kamp-Vroom (Martha). Echtgenote van Jans Gerrit, geboren in Opende op 11 november 1912 en overleden te Heerde op 19 juli 1998. Zij verschaften onderdak aan onderduikers. • Elizabeth Hermina Kiezebrink-Kam. Geboren te Steenwijk op 1 december 1919 en overleden aldaar op 6 februari 1985. Zij beheerde, met haar échtgenoot Johannes Maria Kiezebrink, het Katholiek. Militair Tehuis in Steenwijk. • Jan Koning, (Frans de Jong). Geboren in Nijenveen op 28 februari 1918 en overleden te Hoogeveen op 27 juni 1983. Vooral actief voor de knokploeg van Meppel. • Jan de Koning. Geboren te Zwartsluis op 31 augustus 1926 en overleden te Leiden op 9 oktober 1994. Was lid van de lokale knokploeg van Zwartsluis. Later bekend als minister. • Jan Konjer. Geboren in de Wijk op 21 juni 1919 en overleden te Zoetemeer op 25 februari 1982. • Marten Kwakkel. Geboren in Utrecht op 5 juni 1915 en overleden te Boxtel op 31 maart 2006. Hij was hoofd van de afdeling Sociale Zaken en chef van de distributiedienst bij de gemeente Steenwijkerwold in Tuk. Was daarnaast een vooraanstaand verzetsman. • Trijntje Kwakkel-Weertman. Echtgenote van Marten, geboren te Kampen op 13 september 1913 en overleden in Den Bosch op 16 juni 1998. • Marinus van den Linde. Geboren te Nijenveen op 9 februari 1903, overleden te Meppel op 12 mei 1991 en begraven op de Algemene Begraafplaats te Steenwijkerwold. Hij had een smederij in Witte Paarden. Met zijn vrouw Jantje Baas verschaften zij onderdak aan onderduikers. • Franciscus Augustinus van Mechelen (Frits / Frans). Geboren te Staphorst op 9 augustus 1921 en overleden te Hoorn op 9 juni 1989, begraven te Heerde. Actief lid van de lokale Meppeler knokploeg. • Elisabeth van Mechelen-de Vries (Lies of Lize). Zus van Jantje Hoorn-de Vries, echtgenote van Frans, geboren te Steenwijk op 19 januari 1922 en overleden te Medemblik op 21 november 2006. Het echtpaar verschafte onderdak aan onderduikers. • Antje Popkje Mulder (Annie). Geboren te Blokzijl op 9 december 1923. en overleden 22 oktober 2022. Was actief als koerierster voor het Nationaal Steun fonds en met de verzorging van ondergedoken joden. Woonde in Steenwijk. • Hendrik Mulder (Bert). Geboren in Staphorst op 22 september 1922. Was actief in de lokale knokploeg van Staphorst. Was na de bevrijding oorlogsvrijwilliger in Nederlands Oost- Indie. Hij was secretaris van de vereniging Voormalig Verzet Steenwijk en woont in Zwolle. • Frans Arp Nipperus. Geboren te Groningen op 13 april 1912 en overleden te Steenwijk op 4 februari 2000. Was lid van de Landelijke Onderduikersorganisatie en van de plaatselijke knokploeg in Steenwijk; in 1945 commandant van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten afdeling Steenwijk. • Albertus van Olphen (Bertus, schuilnaam: Karel). Geboren in Vinkega op 22 juni 1916 en overleden te Steenwijk op 26 januari 1952. Werkte sinds 1942 als wachtmeester bij de politie van Steenwijk. Oprichter van de Verzetsgroep Steenwijk (1943) en leider van de plaatselijke knokploeg. Organiseerde acties voor onderduikers, werd gevangen genomen door de Sicherheitsdienst en ontsnapte uit kamp Erica bij Ommen. Werd na de oorlog hoofd van de Politieke Opsporingsdienst in Steenwijk. • Sentina van Olphen-Kamp (Tine). Echtgenote van Bertus, geboren in Steenwijk op 3 maart 1917 en overleden te Steenwijk op 11 juni 1993. • Jan Pereboom. Geboren in Paasloo op 24 februari 1919 en overleden aldaar op 6 juli 1993, begraven te Paasloo. • Marinus Petrus Rooyakkers. Geboren in Deurne op 18 juli 1920 en overleden te Heemstede op 19 november 1996. Hij nam actief deel aan de plaatselijke knok-ploegen in Steenwijk en Noordwest-Overijssel. • Pieter Schut (Piet). Geboren te Koudum op 14 december 1908 en overleden te Steenwijk op 4 juli 1978, begraven op de Algemene Begraafplaats aan de Meppelerweg te Steenwijk. • Johannes van Sleen (Jan). Geboren in Steenwijkerwold op 11 juni 1904 en overleden te Steenwijkerwold op 3 september 1986. Van beroep was hij kaasmaker bij de zuivelfabriek in Tuk. • Geert je van Sleen-Pit. Echtgenote van Johannes, geboren in Steenwijkerwold op 21 augustus 1907 en overleden te Steenwijk op 15 maart 1991. De familie Van Sleen, buren van de familie Belmik in Witte Paarden, verschafte onderdak aan verzetsmensen. • Marius Soetendal (Eddy). Geboren te Ede op 28 maart 1922 en overleden te Papendrecht op 6 september 2010. Actief lid van de lokale knokploegen in de Noordoostpolder en Zwartsluis. Later burgemeester van Papendrecht. • Cornelis Stegink (Kees). Geboren te Steenwijkerwold op 13 maart 1913 en overleden te Wolvega, gemeente Weststellingwerf, op 16 januari 1996. Hij was lid van de lokale knokploeg in Steenwijk. • Elizabeth Stegink-Hoornweg (Beb). Echtgenote van Kees, geboren te Steenwijkerwold op 10 december 1916 en overleden te Wolvega, gemeente Weststellingwerf, op 18 november 2004. Het echtpaar had een sigarenwinkeltje aan de Markt in Steenwijk (thans Bakker Bart). Dit was een ontmoetingsplaats van verzetsmensen. • Popke Tietema. Geboren in Oldemarkt op 5 april 1913 en overleden te Steenwijk op 7 september 1995.• Stijntje Tietema-Doeve (Stien), echtgenote van Poke, geboren te Oldemarkt op 27 juni 1916 en overleden in de De Bult, gemeente Steenwijkerwold, op 3 september 1972. Beiden waren actief in het verzet, vooral in Oldemarkt en omgeving. • Geert Tuin. Geboren in Wapserveen op 20 mei 1912 en overleden in Vledder op 5 januari 2002, begraven aldaar. Was mederwerker van de Landbouwbank in Oldemarkt en lid van de lokale knokploeg. • Annigje Tuin-Koning. Echtgenote van Geert, geboren in Eemster, gemeente Beilen, op 16 juli 1911 en overleden in Vledder op 24 januari 1974, begraven aldaar. Hun huis in Oldemarkt was een ontmoetingsplaats van verzetsmensen en een toevluchtsoord voor onderduikers. • Jan Tuut (Joop van Wijk). Geboren in Ruinerwold op 3 juli 1920 en overleden te Vledder op 30 januari 1999. Actief lid van de lokale knokploeg in De Wijk en in september 1944 een van de overvallers op het postkantoor in Steenwijk. • Trijntje Tuut-Ensing (Tiny). Echtgenote van Jan, geboren in Odoom op 30 oktober 1923 en overleden te Vledder op 17 mei 2009. Het echtpaar speelde een centrale rol in het verzet en hulp aan onderduikers in en om Steenwijk. • Gerbrand Weijs. Geboren te Blokzijl op 27 oktober 1910 en overleden te Diepenveen op 26 juli 1983. Was handelaar in textiel en manufacturen en lid van de lokale knokploeg in Blokzijl. • Hendricus Adrianus Zwaga. Geboren in Weststellingwerf op 7 juli 1898 en overleden te Steenwijkerwold op 22 februari 1998. Hij was bakker in Witte Paarden. • Berdina Zwaga-Snijder. Echtgenote van Hendricus, geboren in Nijenveen op 24 december 1903 en overleden te Steenwijkerwold op 10 februari 1979. Zij verschaften onderdak aan verzetsmensen van wie drie jaar lang aan Marinus Rooymakers. • Femmy Zwaga. Echtgenote van Koos Bollen, geboren 7 december 1925 en overleden 15 maart 2022. Was actief in het verzet. • Henderik Akse (Arie van der Pol) Geboren in Nijenveen op 2 juli 1919 en overleden te Marburg , Duitsland op 8 april 1945. Hij was bakkersknecht en brievenbesteller van beroep. • Roelof van Drogen. Geboren te Basse, gemeente Steenwijkerwold, op 1 augustus 1903 en overleden te Steenwijk op 15 januari 1989, begraven op de Algemene Begraafplaats in Steenwijk, Hij was bakker van beroep in Marijenkampen. Behalve brood bezorgde hij ook bonkaarten en verschafte onderdak aan onderduikers. • Willem Hol. Geboren in Haarlemmermeer op 28 november 1895 en overleden te Baars, gemeente Steenwijkerwold, op 5 augustus 1963,begraven op de algemene Begraafplaats in Steenwijkerwold. Was jachtopziener op de Eese. Met zijn echtgenote Weintje Luchtmeijer verzorgden zij lange tijd de kost en inwoning van de Amerikaanse piloten F.J. Gerritz en Bill Rye. • Jan Kielstra. Geboren te Steenwijkerwold op 16 september 1900 en overleden te Buchenwald op 18 augustus 1944. Woonde in Willemsoord waar hij hulp bood aan joodse onderduikers en bonkaarten verzorgde. Kwam door verraad aan zijn einde. • Pieter Logtmeijer. Geboren te Steenwijk op 10 februari 1911 en overleden aldaar op 29 september 1976. • Willem Reinders. Geboren in Bedum op 31 juli 1895 en overleden te Bergen-Belsen op 6 maart 1945. Was predikant van beroep. • Johannes Roelof Veurman. Geboren in Steenwijkerwold op 20 september 1889 en aldaar overleden op 18 mei 1961, begraven op de Algemene Begraafplaats in Steenwijkerwold. • Annigje Veurman-Dedden, Echtgenote van Johannes, geboren in Steenwijkerwold op 13 februari 1893 en aldaar overleden op 15 januari 1961. Het echtpaar woonde in Basse waar hun boerderij aan de Oldemarktseweg een ontmoetingsplaats van verzetsmensen was. Ook verschaften zij onderdak aan onderduikers. • Harmen Visser. Geboren in Hemelumer Oldeferd en Noordwolde op 25 november 1894 en overleden in Weststellingwerf op 16 april 1945, begraven in Oudemirdum. Was opperwachtmeester bij de marechaussee en leider van de lokale knokploeg in Vollenhove en de Noordoostpolder. • Uiltje Bergsma (De Koning). Geboren in Bolsward op 8 januari 1888 en overleden te Steenwijk op 9 februari 1959. • Christiaan Herman Bonvanie (Jos), Geboren te Ambt Almelo op 8 december 1920, overleden te Bussum op 12 juli 1999. Was wachtmeester bij de marechaussee, tijdelijk commandant van het kamp Conrad in Staphorst, commandant van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten afdeling Zwolle en na de bevrijding oorlogsvrijwilliger in Nederlands Oost Indië.•Gerrit Lubertus Brante (Bert), geboren in Amsterdam op 10 maart 1908 en overleden te Wolvega op 21 januari 1991.Vervalste persoonsbewijzen. • Herman Faber. Geboren in Steenwijk op 3 september 1916 en overleden aldaar op 17 augustus 1994. Hij was secretaris van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. Schreef: Een duik in het oorlogsverleden van Steenwijk. • Jan Katers. Geboren in Steenwijk op 2 september 1907 en overleden aldaar op 11 maart 1962. Hij was bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • Upko Koenen. Geboren te Steenwijk op 28 maart 1912 en overleden aldaar op 3 mei 1967. Speelde een voor Steenwijk belangrijke rol in de illegaliteit en was bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • Wolter Kraak. Geboren in Oldemarkt op 19 januari 1913 en overleden te Steenwijk op 19 januari 1969.•Rienk Kuipers, geboren in Leeuwarden op 25 augustus 1920 en overleden te Amstelveen op 8 oktober 1990, begraven in Nijenveen. Was als actief lid van de Meppeler knokploeg betrokken bij een wapentransport. • Carel Ferdinand Lampe. Geboren te Amsterdam op 24 december 1896 en overleden te Amersfoort op 27 juli 1968. Hij was boekhouder van beroep en bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • David Izaak Luteijn. Geboren in Cadzand op 24 juni 1915 en overleden te Heerenveen op 20 december 1961. Hij was landbouwkundig ingenieur van beroep en bestuurslid van de door de Duitsers verboden Nederlandse Unie, afdeling Steenwijk. • Bouke Noordbeek. Geboren te Harlingen op 21 december 1911 en overleden aldaar op 24 januari 1981.Was in 1943 en 1944 lid van de Steenwijker verzetsgroep en deed onder meer koerierswerk, ook per trein. • Hidde Jan Rijkeboer. Geboren te Steenwijk op 28 oktober 1909 en gefusilleerd te Vught op 4 september 1944. • Jan Daniël Rijkmans. Geboren te Steenwijk op 3 februari 1920 en overleden te Scheveningen op 14 april 1944. Was vooral actief in Drenthe. Werd gearresteerd en gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte wegens het buitmaken van distributiebonnen en stamkaarten. • Jantje Scheenstra-Bijker. Geboren te Wapserveen op 6 juli 1909 en overleden te Warmond op 20 oktober 200 I, begraven op de AB aan de Meppelerweg te Steenwijk. De familie Scheenstra woonde aan de Oldemarktseweg in Tuk en verschafte hulp aan onderduikers. • Hielke Siebrand Schrale. Geboren in Otterlo op 13 augustus 1904 en overleden te Diever op 15 september 1944. Was tandarts van beroep en verschafte vanuit Steenwijk jodenhulp. Werd als bestuurslid van de voormalige Nederlandse Unie en leider van de Ordedienst (OD) gefusilleerd door de Sicherheitsdienst. • Marinus Gerard van Stapele. Geboren te Winterswijk op 23 juli 1904 en overleden te Steenwijk op 14 juni 1977. • Geertruida Jacoba van Stapele-Manoth. Echtgenote van voorgaande, geboren te Amsterdam op 13 juni 1905 en overleden te Eesveen op 31 mei 1986.Call and book the conference room now.646-597-6859

Lijst van oorlogslachtoffers uit Steenwijk 1940-1945

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Groot-de Lange, de Reintje 1902-1942 Is 40 jaar geworden. Geboren op 25 juli 1902 te Steenwijk. Overleden op 19 oktober 1942 te Auschwitz. Groot, de Mannes Simon 1920-1943 Is 22 jaar geworden. Geboren op 19 oktober 1920 te Steenwijk. Overleden op 30 april 1943 te Sobibor. Groot, de Margarita Charlotte 1897-1943 Is 45 jaar geworden. Geboren op 24 april 1897 te Steenwijk. Overleden op 23 april 1943 te Sobibor. Groot, de Mozes 1888-1942 Is 54 jaar geworden. Geboren op 11 maart 1888 te Steenwijk. Overleden op 26 oktober 1942 te Auschwitz. Groot, de Moses Aron Izaäk 1888-1942 Is 54 jaar geworden. Geboren op 25 maart 1888 te Steenwijk. Overleden op 22 oktober 1942 te Auschwitz. Groot, de Rosalie Marianne 1920-1943 Is 22 jaar geworden. Geboren op 30 juni 1920 te Steenwijk. Overleden op 11 juni 1943 te Sobibor. Groot, de Salomon 1892-1943 Is 51 jaar geworden. Geboren op 2 april 1892 te Steenwijk. Overleden op 7 mei 1943 te Sobibor. Groot, de Simon 1880-194 Is 61 jaar geworden. Geboren op 26 oktober 1880 te Steenwijk. Overleden op 28 september 1942 te Auschwitz. Groot-Slager, de Betje 1895-1943 Is 47 jaar geworden. Geboren op 20 augustus 1895 te Steenwijk. Overleden op 7 mei 1943 te Sobibor. Hagen Rijkman 1894-1944 Is 49 jaar geworden. Geboren op 31 december 1894 te Steenwijk. Overleden op 18 september 1944 te Ind. Oceaan nabij Benkoelen a/b Junyo Maru. Rang: Ls.Sgt Ekl.Art Miltair onderdeel KNIL Zeemansgraf. Hamburg-de Leeuw Berendina 1850-1943 Is 93 jaar geworden. Geboren op 1 april 1850 te Steenwijk. Overleden op 25 april 1943 te Westerbork. Hartog-Hoofien Anna 1862-1943 Is 80 jaar geworden. Geboren op 12 mei 1862 te Steenwijk. Overleden op 4 mei 1943 te Amsterdam. Hetebrij Paulus Jacob 1919-1944 Is 25 jaar geworden. Geboren op 22 mei 1919 te Steenwijk. Overleden op 4 september 1944 te Oberleutensdorf. Beroep: Schippersknecht. Hirschel Eli Saul 1917-1943 Is 26 jaar geworden. Geboren op 10 februari 1917 te Steenwijk. Overleden op 2 juli 1943 te Sobibor. Hofman Hendrik 1883-1944 Is 60 jaar geworden. Geboren op 8 december 1883 te Steenwijkerwold. Overleden op 6 oktober 1944 te Steenwijk. Beroep: Landbouwer. Hoofien Paarltje 1864-1943 Is 78 jaar geworden. Geboren op 12 juli 1864 te Steenwijk. Overleden op 9 april 1943 te Sobibor. Hooijsma Willem Martinus 1918-1942 Is 23 jaar geworden. Geboren op 9 juli 1918 te Steenwijk. Overleden op 24 maart 1942 te Kendari. Rang: 4e Officier Militair onderdeel: KV. Hoor, ten Johannes 1891-1945 Is 54 jaar geworden. Geboren op 4 juni 1891 te Steenwijk. Overleden op 7 september 1945 te Semarang, kamp Bangkong. Beroep: Opz. ekl. Gev. wezen. Horst, ter Johannes 1914-1941 Is 27 jaar geworden. Geboren op 1 maart 1914 te Steenwijk. Overleden op 18 mei 1941 te Wilhemshaven, Stadtkreis Wilhelmshaven. Beroep: Grondwerker. Horst, van der Betty 1928-1943 Is 15 jaar geworden. Geboren op 30 maart 1928 te Steenwijk. Overleden op 28 mei 1943 te Sobibor. Horst, van der Joseph 1930-1943 Is 13 jaar geworden. Geboren op 5 januari 1930 te Steenwijk. Woonde aan de Markt 13 Overleden op 28 mei 1943 te Sobibor. Horst, van der Karel 1876-1942 Is 66 jaar geworden. Geboren op 29 april 1876 te Steenwijk. Overleden op 5 oktober 1942 te Auschwitz.

Krimpen, van Walrave 1885-1940 Is 55 jaar geworden. Geboren op 19 januari 1885 te Steenwijk. Overleden op 13 mei 1940 te Rhenen. Rang: AOO.Instr. Militair onderdeel: 1-II-19 R.I Lange, de Amalia 1904-1943 Is 38 jaar geworden. Geboren op 29 december 1904 te Steenwijk. Overleden op 11 juni 1943 te Sobibor Lange, de Asser 1908-1944 Is 35 jaar geworden. Geboren op 7 augustus 1908 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Midden-Europa Lange, de Leon 1880-1943 Is 62 jaar geworden. Geboren op 4 september 1880 te Steenwijk. Overleden op 7 mei 1943 te Sobibor . Lange, de Mietje Amalia 1912-1944 Is 31 jaar geworden. Geboren op 23 oktober 1912 te Steenwijk. Overleden op 21 oktober 1944 te Auschwitz Lange, de Frederik 1908-194 Is 34 jaar geworden. Geboren op 29 oktober 1908 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1943 te Seibersdorf, PL Lange, de Levie Louis 1907-1943 Is 36 jaar geworden. Geboren op 26 januari 1907 te Steenwijk. Overleden op 28 februari 1943 te Omg. Auschwitz. Lange, de Mendes 1877-1943 Is 65 jaar geworden. Geboren op 6 april 1877 te Steenwijk. Overleden op 19 februari 1943 te Auschwitz. Lange, de Ginette 1920-1943 Is 22 jaar geworden. Geboren op 10 juni 1920 te Steenwijk. Overleden op 25 januari 1943 te Auschwitz. Lange, de Meijer 1901-1943 Is 42 jaar geworden. Geboren op 10 januari 1901 te Steenwijk. Overleden op 28 februari 1943 te Auschwitz Lange, de Salomon 1871-1943 Is 72 jaar geworden. Geboren op 26 maart 1871 te Steenwijk. Overleden op 14 mei 1943 te Sobibor. Leeuw, de Abraham 1887-1942 Is 54 jaar geworden. Geboren op 29 november 1887 te Steenwijk. Overleden op 12 oktober 1942 te Auschwitz. Leeuw, de Eduard 1880-1942 Is 62 jaar geworden. Geboren op 4 april 1880 te Steenwijk. Overleden op 22 oktober 1942 te Auschwitz. Leeuw, de Izak 1875-1944 Is 69 jaar geworden. Geboren op 21 maart 1875 te Steenwijk. Overleden op 6 september 1944 te Auschwitz. Leeuw-de Leeuw, de Anna Bertha 1882-1943 Is 61 jaar geworden. Geboren op 9 januari 1882 te Steenwijk. Overleden op 9 juli 1943 te Sobibor. Leeuw-de Leeuw, de Rachel Mariane 1898-1943 Is 44 jaar geworden. Geboren op 27 mei 1898 te Steenwijk. Overleden op 26 maart 1943 te Sobibor. Leeuw, de Maurits 1877-1942 Is 64 jaar geworden. Geboren op 10 november 1877 te Steenwijk. Overleden op 22 oktober 1942 te Auschwitz. Beroep: Koopman Leeuw, de Pauline 1923-1943 Is 19 jaar geworden. Geboren op 21 juli 1923 te Steenwijk. Overleden op 4 juni 1943 te Sobibor. Leeuw, de Simon Marcus 1910-194 Is 36 jaar geworden. Geboren op 24 augustus 1910 te Steenwijk. Overleden op 28 januari 1947 te Utrecht. Beroep: Arts. Leeuw-Slager, de Sientje 1907-1942 Is 35 jaar geworden. Geboren op 6 maart 1907 te Steenwijk. Overleden op 12 oktober 1942 te Auschwitz. Levit Hartog 1921-1944 Is 22 jaar geworden. Geboren op 23 juni 1921 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Midden-Europa Levit Louis 1922-1944 Is 21 jaar geworden. Geboren op 14 december 1922 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Midden-Europa. Levit Meier 1918-1943 Is 24 jaar geworden. Geboren op 19 september 1918 te Steenwijk. Overleden op 28 februari 1943 te Auschwitz. Martens Harm 1917-1945 Is 28 jaar geworden. Geboren op 19 februari 1917 te Steenwijk. Overleden op 15 september 1945 te Fukuoka camp Japan. Rang: Sergt Inf. Militair onderdeel KNIL. Magtige-Cohen, de Duifje 1858-1943 Is 84 jaar geworden. Geboren op 23 oktober 1858 te Steenwijk. Overleden op 30 april 1943 te Sobibor Meijer-Slager Leentje 1879-1943 Is 64 jaar geworden. Geboren op 20 februari 1879 te Steenwijk. Overleden op 23 april 1943 te Sobibor. Mulder Gerrit Broer verzetsstrijder Annie Mulder. Geboren ? Overleden 18 sept. 1944. Verdronken als krijgsgevange op vrachtschip de Junyo Maru. Noach-Zeehandelaar Heintje 1889-1942 Is 53 jaar geworden. Geboren op 10 februari 1889 te Steenwijk. Overleden op 5 november 1942 te Auschwitz. Odewald-de Lange Eva 1872-1943 Is 71 jaar geworden. Geboren op 24 januari 1872 te Steenwijk. Overleden op 20 maart 1943 te Sobibor.

Schrale Hielke Siebrand 1904-1944 Is 40 jaar geworden. Geboren op 13 augustus 1904 te Otterlo. Overleden op 15 september 1944 te Diever. Beroep: Tandarts / Lid verzet. Schipper Pier 1900-1944 Is 43 jaar geworden. Geboren op 21 december 1900 te Oldehove. Overleden op 13 oktober 1944 te Kallenkote. Beroep: Slager. Schute Jan 1894-1944 Is 50 jaar geworden. Geboren op 7 augustus 1894 te Steenwijk. Overleden op 18 september 1944 te Ind. Oceaan nabij Benkoelen a/b Junyo Maru. Rang: Kpl. Militair onderdeel KNIL. Zeemansgraf. Serlui-de Hartogh Grietje 1875-1943 Is 68 jaar geworden. Geboren op 9 juni 1875 te Steenwijk. Overleden op 16 juli 1943 te Sobibor. . Slager Abraham 1866-1942 Is 76 jaar geworden. Geboren op 6 maart 1866 te Steenwijk. Overleden op 23 november 1942 te Auschwitz. Slager Aron 1919-1943 Is 24 jaar geworden. Geboren op 8 januari 1919 te Steenwijk. Overleden op 31 december 1943 te Midden-Europa. Slager Bertha 1877-1943 Is 65 jaar geworden. Geboren op 2 september 1877 te Steenwijk. Overleden op 25 januari 1943 te Auschwitz. Slager David 1871-1943 Is 71 jaar geworden. Geboren op 23 oktober 1871 te Steenwijk. Overleden op 2 juli 1943 te Sobibor. Slager Izaäk 1863-1944 Is 81 jaar geworden. Geboren op 24 juli 1863 te Steenwijk. Overleden op 6 september 1944 te Auschwitz. Slager Jacob Izaak 1922-1943 Is 21 jaar geworden. Geboren op 25 maart 1922 te Steenwijk. Overleden op 30 april 1943 te Omg. Auschwitz. Slager Marcus 1897-1942 Is 45 jaar geworden. Geboren op 10 juni 1897 te Steenwijk. Overleden op 30 september 1942 te Kdo. Auschwitz II-Birkena. Slager Philip 1894-1941 Is 47 jaar geworden. Geboren op 20 september 1894 te Steenwijk. Overleden op 13 oktober 1941 te Mauthausen. Beroep: Slager. Slager Simon 1873-1942 Is 69 jaar geworden. Geboren op 27 mei 1873 te Steenwijk. Overleden op 15 december 1942 te Omg. Auschwitz. Slager Simon 1898-1945 Is 46 jaar geworden. Geboren op 30 mei 1898 te Steenwijk. Overleden op 16 januari 1945 te Kdo. Vaihingen, Natzweiler. Slager Veronika 1879-1943 Is 63 jaar geworden. Geboren op 7 juni 1879 te Steenwijk. Overleden op 25 januari 1943 te Auschwitz. Someren-Polak, van Louise Judith 1887-1943 Is 56 jaar geworden. Geboren op 12 februari 1887 te Steenwijk. Overleden op 26 februari 1943 te Omg. Auschwitz. Someren, van Mauritz Heiman 1891-1943 Is 51 jaar geworden. Geboren op 21 maart 1891 te Steenwijk. Overleden op 26 februari 1943 te Auschwitz. Struik, van der Gerrit 1889-1942 Is 53 jaar geworden. Geboren op 30 januari 1889 te Steenwijk. Overleden op 14 mei 1942 te Hamburg-Neuengamme. Beroep: Sigarenmaker. Snijder Marinus 1916-1940 Is 23 jaar geworden. Geboren op 7 juli 1916 te Steenwijk. Overleden op 10 mei 1940 te Wijchen. Rang: Sergt Militair onderdeel: 3-I-26 R.I. Thijn-van der Horst, van Rachel 1878-1943 Is 64 jaar geworden. Geboren op 17 juli 1878 te Steenwijk. Overleden op 21 mei 1943 te Sobibor.

Vries, de Hendrik 1912-1944 Is 31 jaar geworden. Geboren op 15 juli 1912 te Steenwijk. Overleden op 24 april 1944 te Wassenaar, Waalsdorpervlakte. Beroep: Beeldschilder. Vries, de Hotze Albert Aeilco 1910-1944 Is 34 jaar geworden. Geboren op 19 april 1910 te Steenwijk. Overleden op 24 november 1944 te Buchenwald. Beroep: Banketbakker / Lid verzet. Vries, de Jan Johannes 1914-1945 Is 30 jaar geworden. Geboren op 26 mei 1914 te Steenwijk. Overleden op 22 april 1945 te Buchenwald. Beroep: Slager. Vries-de Lange, de Marianna 1875-1942 Is 67 jaar geworden. Geboren op 11 juli 1875 te Steenwijk. Overleden op 10 september 1942 te Auschwitz. Vries, de Johannes Anthonius 1919-1944 Is 24 jaar geworden. Geboren op 13 november 1919 te Steenwijk. Overleden op 13 oktober 1944 te Kallenkote. Beroep: Horlogemaker / Lid verzet. Vrieslander Daniël Immanoeël 1941-1943 Is 2 jaar geworden. Geboren op 10 maart 1941 te Steenwijk. Overleden op 21 mei 1943 te Sobibor. Wijk-de Groot, van der Anna 1882-1943 Is 60 jaar geworden. Geboren op 4 oktober 1882 te Steenwijk. Overleden op 20 maart 1943 te Sobibor. Wijngaarden, van Jurrie 1913-1945 Is 31 jaar geworden. Geboren op 24 september 1913 te Steenwijk. Overleden op 27 maart 1945 te Bremen, Stadtkreis Bremen. Beroep: Stoker. Wolf Justus 1896-1944 Is 47 jaar geworden. Geboren op 2 april 1896 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Auschwitz. Wolf-Polak Helena 1869-1943 Is 73 jaar geworden. Geboren op 19 april 1869 te Steenwijk. Overleden op 16 april 1943 te Sobibor. Wolff-Polak Henriette 1886-1944 Is 58 jaar geworden. Geboren op 18 maart 1886 te Steenwijk. Overleden op 13 oktober 1944 te Theresiënstadt Zeehandelaar Mozes 1894-1943 Is 48 jaar geworden. Geboren op 30 april 1894 te Steenwijk. Overleden op 26 januari 1943 te Auschwitz Zeevenhooven Cornelis Hubertus 1892-1940 Is 47 jaar geworden. Geboren op 15 juli 1892 te Steenwijk. Overleden op 10 mei 1940 te Voorburg Rang Res. Kap. VSD Militair onderdeel St. Art.

Lijst van oorlogslachtoffers uit Steenwijk 1940-1945

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Groot-de Lange, de Reintje 1902-1942 Is 40 jaar geworden. Geboren op 25 juli 1902 te Steenwijk. Overleden op 19 oktober 1942 te Auschwitz. Groot, de Mannes Simon 1920-1943 Is 22 jaar geworden. Geboren op 19 oktober 1920 te Steenwijk. Overleden op 30 april 1943 te Sobibor. Groot, de Margarita Charlotte 1897-1943 Is 45 jaar geworden. Geboren op 24 april 1897 te Steenwijk. Overleden op 23 april 1943 te Sobibor. Groot, de Mozes 1888-1942 Is 54 jaar geworden. Geboren op 11 maart 1888 te Steenwijk. Overleden op 26 oktober 1942 te Auschwitz. Groot, de Moses Aron Izaäk 1888-1942 Is 54 jaar geworden. Geboren op 25 maart 1888 te Steenwijk. Overleden op 22 oktober 1942 te Auschwitz. Groot, de Rosalie Marianne 1920-1943 Is 22 jaar geworden. Geboren op 30 juni 1920 te Steenwijk. Overleden op 11 juni 1943 te Sobibor. Groot, de Salomon 1892-1943 Is 51 jaar geworden. Geboren op 2 april 1892 te Steenwijk. Overleden op 7 mei 1943 te Sobibor. Groot, de Simon 1880-194 Is 61 jaar geworden. Geboren op 26 oktober 1880 te Steenwijk. Overleden op 28 september 1942 te Auschwitz. Groot-Slager, de Betje 1895-1943 Is 47 jaar geworden. Geboren op 20 augustus 1895 te Steenwijk. Overleden op 7 mei 1943 te Sobibor. Hagen Rijkman 1894-1944 Is 49 jaar geworden. Geboren op 31 december 1894 te Steenwijk. Overleden op 18 september 1944 te Ind. Oceaan nabij Benkoelen a/b Junyo Maru. Rang: Ls.Sgt Ekl.Art Miltair onderdeel KNIL Zeemansgraf. Hamburg-de Leeuw Berendina 1850-1943 Is 93 jaar geworden. Geboren op 1 april 1850 te Steenwijk. Overleden op 25 april 1943 te Westerbork. Hartog-Hoofien Anna 1862-1943 Is 80 jaar geworden. Geboren op 12 mei 1862 te Steenwijk. Overleden op 4 mei 1943 te Amsterdam. Hetebrij Paulus Jacob 1919-1944 Is 25 jaar geworden. Geboren op 22 mei 1919 te Steenwijk. Overleden op 4 september 1944 te Oberleutensdorf. Beroep: Schippersknecht. Hirschel Eli Saul 1917-1943 Is 26 jaar geworden. Geboren op 10 februari 1917 te Steenwijk. Overleden op 2 juli 1943 te Sobibor. Hofman Hendrik 1883-1944 Is 60 jaar geworden. Geboren op 8 december 1883 te Steenwijkerwold. Overleden op 6 oktober 1944 te Steenwijk. Beroep: Landbouwer. Hoofien Paarltje 1864-1943 Is 78 jaar geworden. Geboren op 12 juli 1864 te Steenwijk. Overleden op 9 april 1943 te Sobibor. Hooijsma Willem Martinus 1918-1942 Is 23 jaar geworden. Geboren op 9 juli 1918 te Steenwijk. Overleden op 24 maart 1942 te Kendari. Rang: 4e Officier Militair onderdeel: KV. Hoor, ten Johannes 1891-1945 Is 54 jaar geworden. Geboren op 4 juni 1891 te Steenwijk. Overleden op 7 september 1945 te Semarang, kamp Bangkong. Beroep: Opz. ekl. Gev. wezen. Horst, ter Johannes 1914-1941 Is 27 jaar geworden. Geboren op 1 maart 1914 te Steenwijk. Overleden op 18 mei 1941 te Wilhemshaven, Stadtkreis Wilhelmshaven. Beroep: Grondwerker. Horst, van der Betty 1928-1943 Is 15 jaar geworden. Geboren op 30 maart 1928 te Steenwijk. Overleden op 28 mei 1943 te Sobibor. Horst, van der Joseph 1930-1943 Is 13 jaar geworden. Geboren op 5 januari 1930 te Steenwijk. Woonde aan de Markt 13 Overleden op 28 mei 1943 te Sobibor. Horst, van der Karel 1876-1942 Is 66 jaar geworden. Geboren op 29 april 1876 te Steenwijk. Overleden op 5 oktober 1942 te Auschwitz.

Krimpen, van Walrave 1885-1940 Is 55 jaar geworden. Geboren op 19 januari 1885 te Steenwijk. Overleden op 13 mei 1940 te Rhenen. Rang: AOO.Instr. Militair onderdeel: 1-II-19 R.I Lange, de Amalia 1904-1943 Is 38 jaar geworden. Geboren op 29 december 1904 te Steenwijk. Overleden op 11 juni 1943 te Sobibor Lange, de Asser 1908-1944 Is 35 jaar geworden. Geboren op 7 augustus 1908 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Midden-Europa Lange, de Leon 1880-1943 Is 62 jaar geworden. Geboren op 4 september 1880 te Steenwijk. Overleden op 7 mei 1943 te Sobibor . Lange, de Mietje Amalia 1912-1944 Is 31 jaar geworden. Geboren op 23 oktober 1912 te Steenwijk. Overleden op 21 oktober 1944 te Auschwitz Lange, de Frederik 1908-194 Is 34 jaar geworden. Geboren op 29 oktober 1908 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1943 te Seibersdorf, PL Lange, de Levie Louis 1907-1943 Is 36 jaar geworden. Geboren op 26 januari 1907 te Steenwijk. Overleden op 28 februari 1943 te Omg. Auschwitz. Lange, de Mendes 1877-1943 Is 65 jaar geworden. Geboren op 6 april 1877 te Steenwijk. Overleden op 19 februari 1943 te Auschwitz. Lange, de Ginette 1920-1943 Is 22 jaar geworden. Geboren op 10 juni 1920 te Steenwijk. Overleden op 25 januari 1943 te Auschwitz. Lange, de Meijer 1901-1943 Is 42 jaar geworden. Geboren op 10 januari 1901 te Steenwijk. Overleden op 28 februari 1943 te Auschwitz Lange, de Salomon 1871-1943 Is 72 jaar geworden. Geboren op 26 maart 1871 te Steenwijk. Overleden op 14 mei 1943 te Sobibor. Leeuw, de Abraham 1887-1942 Is 54 jaar geworden. Geboren op 29 november 1887 te Steenwijk. Overleden op 12 oktober 1942 te Auschwitz. Leeuw, de Eduard 1880-1942 Is 62 jaar geworden. Geboren op 4 april 1880 te Steenwijk. Overleden op 22 oktober 1942 te Auschwitz. Leeuw, de Izak 1875-1944 Is 69 jaar geworden. Geboren op 21 maart 1875 te Steenwijk. Overleden op 6 september 1944 te Auschwitz. Leeuw-de Leeuw, de Anna Bertha 1882-1943 Is 61 jaar geworden. Geboren op 9 januari 1882 te Steenwijk. Overleden op 9 juli 1943 te Sobibor. Leeuw-de Leeuw, de Rachel Mariane 1898-1943 Is 44 jaar geworden. Geboren op 27 mei 1898 te Steenwijk. Overleden op 26 maart 1943 te Sobibor. Leeuw, de Maurits 1877-1942 Is 64 jaar geworden. Geboren op 10 november 1877 te Steenwijk. Overleden op 22 oktober 1942 te Auschwitz. Beroep: Koopman Leeuw, de Pauline 1923-1943 Is 19 jaar geworden. Geboren op 21 juli 1923 te Steenwijk. Overleden op 4 juni 1943 te Sobibor. Leeuw, de Simon Marcus 1910-194 Is 36 jaar geworden. Geboren op 24 augustus 1910 te Steenwijk. Overleden op 28 januari 1947 te Utrecht. Beroep: Arts. Leeuw-Slager, de Sientje 1907-1942 Is 35 jaar geworden. Geboren op 6 maart 1907 te Steenwijk. Overleden op 12 oktober 1942 te Auschwitz. Levit Hartog 1921-1944 Is 22 jaar geworden. Geboren op 23 juni 1921 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Midden-Europa Levit Louis 1922-1944 Is 21 jaar geworden. Geboren op 14 december 1922 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Midden-Europa. Levit Meier 1918-1943 Is 24 jaar geworden. Geboren op 19 september 1918 te Steenwijk. Overleden op 28 februari 1943 te Auschwitz. Martens Harm 1917-1945 Is 28 jaar geworden. Geboren op 19 februari 1917 te Steenwijk. Overleden op 15 september 1945 te Fukuoka camp Japan. Rang: Sergt Inf. Militair onderdeel KNIL. Magtige-Cohen, de Duifje 1858-1943 Is 84 jaar geworden. Geboren op 23 oktober 1858 te Steenwijk. Overleden op 30 april 1943 te Sobibor Meijer-Slager Leentje 1879-1943 Is 64 jaar geworden. Geboren op 20 februari 1879 te Steenwijk. Overleden op 23 april 1943 te Sobibor. Mulder Gerrit Broer verzetsstrijder Annie Mulder. Geboren ? Overleden 18 sept. 1944. Verdronken als krijgsgevange op vrachtschip de Junyo Maru. Noach-Zeehandelaar Heintje 1889-1942 Is 53 jaar geworden. Geboren op 10 februari 1889 te Steenwijk. Overleden op 5 november 1942 te Auschwitz. Odewald-de Lange Eva 1872-1943 Is 71 jaar geworden. Geboren op 24 januari 1872 te Steenwijk. Overleden op 20 maart 1943 te Sobibor.

Schrale Hielke Siebrand 1904-1944 Is 40 jaar geworden. Geboren op 13 augustus 1904 te Otterlo. Overleden op 15 september 1944 te Diever. Beroep: Tandarts / Lid verzet. Schipper Pier 1900-1944 Is 43 jaar geworden. Geboren op 21 december 1900 te Oldehove. Overleden op 13 oktober 1944 te Kallenkote. Beroep: Slager. Schute Jan 1894-1944 Is 50 jaar geworden. Geboren op 7 augustus 1894 te Steenwijk. Overleden op 18 september 1944 te Ind. Oceaan nabij Benkoelen a/b Junyo Maru. Rang: Kpl. Militair onderdeel KNIL. Zeemansgraf. Serlui-de Hartogh Grietje 1875-1943 Is 68 jaar geworden. Geboren op 9 juni 1875 te Steenwijk. Overleden op 16 juli 1943 te Sobibor. . Slager Abraham 1866-1942 Is 76 jaar geworden. Geboren op 6 maart 1866 te Steenwijk. Overleden op 23 november 1942 te Auschwitz. Slager Aron 1919-1943 Is 24 jaar geworden. Geboren op 8 januari 1919 te Steenwijk. Overleden op 31 december 1943 te Midden-Europa. Slager Bertha 1877-1943 Is 65 jaar geworden. Geboren op 2 september 1877 te Steenwijk. Overleden op 25 januari 1943 te Auschwitz. Slager David 1871-1943 Is 71 jaar geworden. Geboren op 23 oktober 1871 te Steenwijk. Overleden op 2 juli 1943 te Sobibor. Slager Izaäk 1863-1944 Is 81 jaar geworden. Geboren op 24 juli 1863 te Steenwijk. Overleden op 6 september 1944 te Auschwitz. Slager Jacob Izaak 1922-1943 Is 21 jaar geworden. Geboren op 25 maart 1922 te Steenwijk. Overleden op 30 april 1943 te Omg. Auschwitz. Slager Marcus 1897-1942 Is 45 jaar geworden. Geboren op 10 juni 1897 te Steenwijk. Overleden op 30 september 1942 te Kdo. Auschwitz II- Birkena. Slager Philip 1894-1941 Is 47 jaar geworden. Geboren op 20 september 1894 te Steenwijk. Overleden op 13 oktober 1941 te Mauthausen. Beroep: Slager. Slager Simon 1873-1942 Is 69 jaar geworden. Geboren op 27 mei 1873 te Steenwijk. Overleden op 15 december 1942 te Omg. Auschwitz. Slager Simon 1898-1945 Is 46 jaar geworden. Geboren op 30 mei 1898 te Steenwijk. Overleden op 16 januari 1945 te Kdo. Vaihingen, Natzweiler. Slager Veronika 1879-1943 Is 63 jaar geworden. Geboren op 7 juni 1879 te Steenwijk. Overleden op 25 januari 1943 te Auschwitz. Someren-Polak, van Louise Judith 1887-1943 Is 56 jaar geworden. Geboren op 12 februari 1887 te Steenwijk. Overleden op 26 februari 1943 te Omg. Auschwitz. Someren, van Mauritz Heiman 1891-1943 Is 51 jaar geworden. Geboren op 21 maart 1891 te Steenwijk. Overleden op 26 februari 1943 te Auschwitz. Struik, van der Gerrit 1889-1942 Is 53 jaar geworden. Geboren op 30 januari 1889 te Steenwijk. Overleden op 14 mei 1942 te Hamburg-Neuengamme. Beroep: Sigarenmaker. Snijder Marinus 1916-1940 Is 23 jaar geworden. Geboren op 7 juli 1916 te Steenwijk. Overleden op 10 mei 1940 te Wijchen. Rang: Sergt Militair onderdeel: 3-I-26 R.I. Thijn-van der Horst, van Rachel 1878-1943 Is 64 jaar geworden. Geboren op 17 juli 1878 te Steenwijk. Overleden op 21 mei 1943 te Sobibor.

Vries, de Hendrik 1912-1944 Is 31 jaar geworden. Geboren op 15 juli 1912 te Steenwijk. Overleden op 24 april 1944 te Wassenaar, Waalsdorpervlakte. Beroep: Beeldschilder. Vries, de Hotze Albert Aeilco 1910-1944 Is 34 jaar geworden. Geboren op 19 april 1910 te Steenwijk. Overleden op 24 november 1944 te Buchenwald. Beroep: Banketbakker / Lid verzet. Vries, de Jan Johannes 1914-1945 Is 30 jaar geworden. Geboren op 26 mei 1914 te Steenwijk. Overleden op 22 april 1945 te Buchenwald. Beroep: Slager. Vries-de Lange, de Marianna 1875-1942 Is 67 jaar geworden. Geboren op 11 juli 1875 te Steenwijk. Overleden op 10 september 1942 te Auschwitz. Vries, de Johannes Anthonius 1919-1944 Is 24 jaar geworden. Geboren op 13 november 1919 te Steenwijk. Overleden op 13 oktober 1944 te Kallenkote. Beroep: Horlogemaker / Lid verzet. Vrieslander Daniël Immanoeël 1941-1943 Is 2 jaar geworden. Geboren op 10 maart 1941 te Steenwijk. Overleden op 21 mei 1943 te Sobibor. Wijk-de Groot, van der Anna 1882-1943 Is 60 jaar geworden. Geboren op 4 oktober 1882 te Steenwijk. Overleden op 20 maart 1943 te Sobibor. Wijngaarden, van Jurrie 1913-1945 Is 31 jaar geworden. Geboren op 24 september 1913 te Steenwijk. Overleden op 27 maart 1945 te Bremen, Stadtkreis Bremen. Beroep: Stoker. Wolf Justus 1896-1944 Is 47 jaar geworden. Geboren op 2 april 1896 te Steenwijk. Overleden op 31 maart 1944 te Auschwitz. Wolf-Polak Helena 1869-1943 Is 73 jaar geworden. Geboren op 19 april 1869 te Steenwijk. Overleden op 16 april 1943 te Sobibor. Wolff-Polak Henriette 1886-1944 Is 58 jaar geworden. Geboren op 18 maart 1886 te Steenwijk. Overleden op 13 oktober 1944 te Theresiënstadt Zeehandelaar Mozes 1894-1943 Is 48 jaar geworden. Geboren op 30 april 1894 te Steenwijk. Overleden op 26 januari 1943 te Auschwitz Zeevenhooven Cornelis Hubertus 1892-1940 Is 47 jaar geworden. Geboren op 15 juli 1892 te Steenwijk. Overleden op 10 mei 1940 te Voorburg Rang Res. Kap. VSD Militair onderdeel St. Art.

Monumenten in Steenwiek

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Monumenten in Steenwiek

Dieptol.

Dieptol was de door de opslaghouder in de Meenthe - de inwoners die het recht van opslag hadden, d.w.z. die gerechtigd waren daar het vee te laten weiden - verschuldigde bijdrage in de kosten van het graven van het Steenwijkerdiep. Aan de heffing van dit diepgeld heeft een besluit van de Raad en Meenthe van 26 mei 1630 ten grondslag gelegen. De heffing van tolgelden voor het bevaren van het Steenwijkerdiep werd destijds eveneens Dieptol genoemd.

Herenhuis in eclectische stijl (vormt geheel met nr.24) Dit herenhuis maakt deel uit van een rij laat-19e-eeuwse herenhuizen in eclectische trant. Bouwjaar. 1880 Dubbel herenhuis, rechterhelft Het in 1882 in eclectische stijl gebouwde zes assen brede dubbele herenhuis behoort tot de oudste panden aan de Kornputsingel. Bouwjaar. 1880 Herenhuis in eclectische stijl (vormt een geheel met nr. 30) Dit herenhuis maakt deel uit van een rij laat-19e-eeuwse herenhuizen in eclectische trant. Bouwjaar. 1880 Woonhuis in eclectische stijl Het in 1894 voor de houthandelaar D.H. Wicherson van stoomzagerij "de Eikel" gebouwde woonhuis is opgetrokken in een eclectische stijl. Herenhuis in de stijl van de Hollandse Neo-renaissance Het in 1888 in de stijl van de Hollandse Neo-renaissance, voor de familie J.H. Tromp Meesters gebouwde herenhuis. Herenhuis in eclectische stijl Dit herenhuis maakt deel uit van een rij laat-19de-eeuwse herenhuizen in eclectische trant, Bouwjaar. 1886 Herenhuis in de stijl van de Hollandse Neo-renaissance Het in 1888 in de stijl van de Hollandse Neo-renaissance. Vijf traveëen breed woonhuis met verdieping Vijf traveeën breed woonhuis met verdieping onder een schilddak met Hollandse pannen. Herenhuis in eclectische stijl Herenhuis in eclectische stijl (vormt een geheel met nr. 22). Bouwjaar.1880 Herenhuis in eclectische stijl Herenhuis in eclectische stijl (vormt een geheel met nr. 26). Bouwjaar.1880 Herenhuis in eclectische stijl (vormt een geheel met nr. 28) Herenhuis in eclectische stijl (vormt een geheel met nr. 28). Bouwjaar 1880 Dubbel herenhuis, linkerhelft Het in 1882 in eclectische stijl gebouwde dubbele herenhuis behoort tot de oudste panden aan de Kornputsingel. Bouwjaar. 1880 Herenhuis in eclectische stijl Het pand maakt deel uit van een gave laat-19e-eeuwse gevelwand met panden in eclectische stijl. Herenhuis in eclectische stijl Dit herenhuis maakt deel uit van een rij laat-19e-eeuwse herenhuizen in eclectische trant. Bouwjaar. 1880 Huis met gevel met rechte kroonlijst onderpui Huis met gevel met rechte kroonlijst en gewijzigde onderpui. Woonhuis met gevel in eenvoudige Art Nouveau 1907 gebouwde woonhuis heeft een heel karakteristieke, in een eenvoudige art nouveau stijl uitgevoerde "voorzetgevel" Verdiepingloos pandje met bakstenen gevel 19e-eeuws aandoend, doch te oordelen naar de bouwsporen via de 18e eeuw te herleiden tot vermoedelijk zelfs de 16e eeuw, Huis met ingezwenkte halsgevel en gewijzigde top en onderpui Huis met ingezwenkte halsgevel. Top en onderpui gewijzigd. Woonhuis met bakstenen gevel en rechte kroonlijst In aanleg vermoedelijk 18e-eeuws of ouder, maar wat betreft het huidige voorkomen tweede helft 19e-eeuws onderkelderd woonhuis op rechthoekige plattegrond. Pand met trapgevel Pand, dat met het er naast liggende nr 70 een gezamenlijke gevel heeft. Trapgevel met zandstenen waterlijst en afdekplaten. Gevelsteen 1660 Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel met natuursteen omlijsting van de geveltop XVIIIc. Dienstwoning behorende bij park Rams Woerthe Dienstwoning, in 1900 ontworpen door de Steenwijker architect Bato Rouwkema. Pand met gepleisterde ingezwenkte halsgevel Pand met gepleisterde ingezwenkte halsgevel met natuurstenen bekroning. Huis met afgeknotte gevel Huis met afgeknotte gevel met zandstenen banden en beeldhouwwerk in het fries. Gevelstenen. Bouwjaar 1650. Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel met halfrond afgedekte top. Onderpui gewijzigd. Huis met gevel met rechte kroonlijst Huis met gevel met rechte kroonlijst. Onderpui gewijzigd. Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel waarvan de topafdekking ontbreekt. Aanzetkrullen. XVIIIc. Bouwjaar. 1750 Huis met verminkte bakstenen gevel zonder top Huis met verminkte 17e eeuwse gevel zonder top, van baksteen, verlevendigd door zandstenen banden en blokjes en beeldhouw-werk in fries en boogvullingen. Pakhuis van meubelmakerij Pakhuis is in 1894 gebouwd voor de meubelmakerij Gebr. Monsieur, een bedrijf dat van 1840 tot in de jaren zeventig in Steenwijk was gevestigd. Huis met gevel met rechte kroonlijst Huis met gevel met rechte kroonlijst. Onderpui gewijzigd. Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel. Groot sober rechthoekig pand met kroonlijst Groot sober rechthoekig pand met kroonlijst. Voordeur met pilasteromlijsting. Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel met vernieuwde halfronde gemetselde top. Bakstenen poortje met natuurstenen bekroning Bakstenen poortje met natuurstenen bekroning XVIII., Huis met gevel met rechte kroonlijst Huis met gevel met rechte kroonlijst. Onderpui gewijzigd. Huis met gevel met rechte kroonlijst Huis met gevel met rechte kroonlijst. Onderpui gewijzigd. Huis met gevel met rechte kroonlijst Huis met gevel met rechte kroonlijst. Onderpui gewijzigd. Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel met aanzetkrullen, doch zonder topafdekking. Huis met ingezwenkte halsgevel Huis met ingezwenkte halsgevel zonder topafdekking. Huis met ingezwenkte halsgevel zonder top Huis met ingezwenkte halsgevel zonder top en aanzetkrullen. Voordeur met pilasteromlijsting. Woonhuis in neo-renaissancestijl met Art Nouveau-details In opdracht van landbouwer R. Spijkervet gebouwd. Bouwjaar. 1901 Woonhuis Onbekend. Woonhuis Gebr. Aberson 1893 Woonhuis 1908 Woonhuis Architect: H. de Waal 1898-1899 Woonhuis Architect: Rouwkema, Bato. Woonhuis 1910 Woonhuis 1909 Woonhuis 1880 Herenhuis Architect: J van Noorten bzn 1895-1896 Woonhuis Onbekend Herenhuis Architect: Rouwkema, Bato 1904 Woonhuis Architect: W.B.J. Deppe 1929-1930 Theekoepel Park Rams Woerthe Theekoepel behorende bij Park Rams Woerthe. Woning Onbekend (Vermoedelijk hoorde deze bij Park Rams Woerthe) Marechaussee-woningen 1901 Travohuisje 19018 Straatklok Schenking Fa. Wed. R. Spijkervet 1932 Evangelisatiegebouw kerk v/d vrije zendingsgemeente 1917 Gemaal Gemaal De Meenthe: voormalig poldergemaal. Ingebruikname 1908. Voormalige Kerk van Apostolisch Genootschap Het kerkgenootschap, had sinds 1957 dit eigen kerk-gebouw, maar nu ander.

Westwijkstraat.

Westwijk. naam van een vroegere nederzetting ten westen van Steenwijk. Het gebied behoorde - evenals de Oostwijk en Onna - reeds in de 13de eeuw tot de tafelgoederen (domeinen) van de Bisschop van Utrecht. Er stonden vier hoeven. Van deze Herenhoeven is sprake in een uitspraak van schiedslieden in een geschil tussen de Bisschop Gwijde van Avesnes en de Steelingwerfers en Schoterwerfers. In een oorkonde uit 1395 wordt de overdracht van een hofstede in de stadsvrijheid (hetrechtsgebied) van een vrije stad in de Westwijk geregeld.

Monumenten in Steenwiek

Westwijkstraat.

Westwijk. naam van een vroegere nederzetting ten westen van Steenwijk. Het gebied behoorde - evenals de Oostwijk en Onna - reeds in de 13de eeuw tot de tafelgoederen (domeinen) van de Bisschop van Utrecht. Er stonden vier hoeven. Van deze Herenhoeven is sprake in een uitspraak van schiedslieden in een geschil tussen de Bisschop Gwijde van Avesnes en de Steelingwerfers en Schoterwerfers. In een oorkonde uit 1395 wordt de overdracht van een hofstede in de stadsvrijheid (hetrechtsgebied) van een vrije stad in de Westwijk geregeld.

MUSEUMS OMGEVING STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

MUSEUMS OMGEVING STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

MUSEUMS IN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

MUSEUMS IN STEENWIJK

Bilderdijkstraat.

Willem Bilderdijk (1756-1831). Nederlands dichter en geleerde. Studeerde rechten te Leiden en vestigde zich na zijn promotie in Den Haag. Werd bekend als verdediger van de Rotterdamse visvrouw Kaat Mossel. Wegens zijn Oranjegezindheid werd hij uit het land verbannen tijdens de Franse overheersing. Woonde daarna in Leiden en Haarlem. Schreef gedichten, drama’s, vertalingen en bewerkingen. In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie tot stand om de dichter te herdenken, o.a. met de uitgave van een ‘Gedenkboek’

Naderende Tweede Wereldoorlog 1940-1945 in Steenwijk

Doelenstraat.

Doelenstraat 15e-eeuws verbindingsstraatje tus-sen de Oosterstraat en de Weemstraat, genoemd naar de voormalige oefenplaats van de schutterij.

Garnizoensstad Steenwijk In februari gonsde het alweer van de geruchten. Nu echter van geheel andere aard. Allerlei vermoedens werden geuit. Vermoedens die op 10 maart bewaarheid werden. Steenwijk zou een garnizoen binnen zijn grenzen krijgen. In de op die datum gehouden raadsvergadering werd gedeeltelijk opening van zaken gegeven. Als punt 6 stond op de agenda de aankoop en beschikbaarstelling van grond voor de bouw van een kazerne. Nadat eerst besloten was vergaderd, kwam het voorstel van B&W aan de orde waarin zij de raad voorstelden: Onderhands aan te kopen een perceel grond, gelegen aan de Meppelerweg en eigendom van de heer Rijkmans. Voor de bouw van de kazerne gratis ter beschikking te stellen een perceel grond, gelegen aan de Meppelerweg en Dennenallee, groot 6.43.60 ha, met dien verstande, dat de terreinen weer in volle eigendom van de gemeen-te komen, indien ze niet meer worden gebruikt voor het doel waarvoor zij ter beschikking van het rijk zijn gesteld. In een toelichting deelden B&W mee, dat 5.65.40 ha al eigendom was van de gemeente en dat dit fl. 11.950 aan huur opbracht. Het stuk grond dat van wethouder Rijkmans gekocht moest worden, had deze nog maar net in zijn bezit, maar wilde dit perceel, omwille van het algemeen belang, wel voor dezelfde prijs verkopen als waar voor hij het had gekocht, zijnde fl. 1.500 en fl. 10 kosten. Uit de daarop volgende discussie kwam naar voren dat defensie ook over dit kleine stukje land dat evenwijdig aan de Meppelerweg lag wilde beschikken. Hierdoor zou een aaneengesloten geheel ontstaan. Het voorstel werd met algemenen stemmen aanvaard. Sommige fracties lieten het belang voor Steenwijk zwaarder wegen dan de partijprincipes, terwijl een andere partij over het bezwaar van de volgens haar te hoge prijs van het aan te kopen perceel heen stapte. Enkele raadsleden waren bezorgd voor de gevolgen indien het ooit tot een oorlog zou komen. De burgemeester antwoordde hierop dat als het zover mocht komen, de troepen niet meer in Steenwijk aanwezig zouden zijn, maar elders stellingen zouden betrekken.

Oefenterrein. Met het beschikbaar stellen van de grond voor de kazerne was Steenwijk er nog niet. Wat heb je aan een kazerne vol soldaten die nergens kunnen oefenen? Zo komen we bij een moeilijk punt voor Steenwijk. Het heeft B&W nogal wat moeite gekost om aan de voorwaarde van een oefenterrein te voldoen. Binnen de eigen gemeente was dit niet realiseerbaar en moesten de omliggende gemeenten uitkomst brengen. We laten de heeft Goeman Borgesius hierover zelf aan het woord: “Mijne gedachten gaan terug naar dien dag, toen tusschen de schaduwen van morgenpost als een zonnevlek lag de brief van den Commandant van het Veldleger, waarin Z.E. op de mogelijkheid van garnizoen te Steenwijk zinspeelde: een zwak schijnsel achter een berg hindernissen. Deze berg is overtrokken met behulp van meerdere toegewijde en behulpzame gidsen. Doch hoe hoog en hoe steil leek hij in den aanvang: maar staande op den Havelterberg en den Woldberg, leek hij reeds minder hoog en schepten wij moed. Want wij troffen daar aan onze beide ambtgenooten van Steenwijkerwold en Havelte, die met een ruime blijk, over grenzen heen, eenen gehele streek omvatten en de heidevlakte aan onze voeten werd het land van belofte, waar deze, uit militair oogpunt, het ideaal van oefenterrein naderde.” Het stemde hem tot grote erkentelijkheid dat zijn ambtgenoten hun volle medewerking verleenden, waardoor de kansen van Steenwijk vergroot werden. “Het ligt in de lijn van dezen tijd om grondgebied van een ander met troepen en zonder strijd te annexeeren: doch Steenwijk streefde niet naar gezagsuitbreiding, maar via den legalen weg van aankoop, naar bezitsvermeerdering. Maar daarvoor moet men kunnen beschikken over eene Heide-Maatschappij, die ons daarbij zeer waardevolle diensten heeft bewezen. Een wenk in deze richting van collega Stroink getuigde andermaal van een juist inzicht: het werk der Heide-Mij. En door haar met zoo groot tal van eigenaren gevoerde onder-handelingen hebben zich gekenmerkt door ijver, accuratesse en tact, waarvoor het mij eene behoefte is den heeren Kruitbosh en Wijnbergen hulde en dank te brengen. Wij ingewijden beseffen hoeveel en hoe moeizaame arbeid door U is verzet, sedert den dag, dat mijn collega Eggink met u de eerste en belangrijkste stelling heeft genomen: de eigendommen van den heer Linthorst Homan,” aldus de burgemeester. Aankoopkosten. Met de aankoop van de gronden voor het oefenterrein was in eerste instantie een totaalbedrag gemoeid van fl. 100.000. In ruil hiervoor kwam de gemeente in het bezit van +/- 325 ha. Heide en +/- 25 ha. Bouwland. Deze circa 350 ha. heide lag tussen de weg door Kallenkote en de Ruiterweg in Havelte en sloot aan op het kazerneterrein. Steenwijk moest dus diep in de buidel tasten voor de verwerving van deze gronden. Hier stond echter wel een huuropbrengst tegenover. Met het Rijk werd een huurprijs overeengekomen van fl. 4.500 en dit gedurende veertig jaren. Het oefenterrein werd later nog uitgebreid. Begin 1940 werden nog meer percelen grond aangekocht en zelfs na de bezetting door de Duitsers werd hiermee nog doorgegaan. Kazernegebouw Op 20 april 1938 vond in de voormalige synagoge te Zwolle de aanbesteding plaats van de bouw van de kazerne. Een kazerne die zou gaan bestaan uit een poortgebouw en drie daarachter gelegen huisvestingsgebouwen. De Genie had geraamd dat voor de bouw zelf de kosten FL. 435.000 zouden gaan bedragen. Met de bijbestekken verwarming, warm water- en elektriciteitsvoorziening en inrichting van de keuken zou het totaalbedrag op ruim een half miljoen gulden uitkomen. Er was door maar liefst 54 aannemers ingeschreven. De hoogste inschrijving bedroeg fl. 495.000 en de laagste fl. 434.390. De inschrijvingen kwamen uit alle delen van het land. De laagste inschrijver Gersman en Zoetemeyer uit Alphen aan de Rijn werd de bouw gegund. Het gehele karwei diende op 14 februari 1939 klaar te zijn. Al vrij snel werd er met de bouw begonnen. Eerst het omvangrijke grondwerk en daar-na het metselen. Burgemeester Goeman Borgesius mocht de herinneringssteen in metselen. Het gemiddelde aantal ingezette werklieden bedroeg ongeveer 60. Bij aanname van dit personeel genoten Steenwij-kers de voorkeur. En zo veranderde het landelijke karakter nabij de Dennenallee en werd in één jaar tijds de Johan van den Kornputkazerne gebouwd. Eerder Garnizoensstad. Voor Steenwijk verliep 1938 in economische zin dan toch nog relatief gunstig. Maar dit aspect werd volledig overvleugeld door datgene wat zich in dat jaar in Duitsland ontwikkelde; de oorlog diende zich voor Steenwijk nog nadrukkelijker dan eerder aan. Vijf dagen na het openbaar worden van de kazerneplannen annexeerde Nazi-Duitsland Oostenrijk (Goeman Borgesius zin-speelde hier in zijn toespraak op). Voor Frankrijk en Engeland het teken om hun bewapeningen drastisch uit te breiden. Ook Nederlandse autoriteiten werden nerveuzer. Dit had voor Steenwijk al snel grote gevolgen. Een deel van de lichting 1937 welke op 25 maart met groot verlof zou gaan, bleef ook na die datum onder de wapenen. Deze door de omstandigheden versneld ingevoerde(nood)maatregel veroorzaakte een acuut tekort aan kazerneruimte. Vandaar dan ook dat verschillende legercontingenten eerder dan gepland de hun aangewezen nieuwe legerplaatsen moesten betrekken. Steenwijk hoorde daar ook bij. Tijdelijke Kazerne. Probleem was hier natuurlijk de huisvesting, daar de kazerne bij lange na nog niet klaar was. De keuze viel op de leegstaande margarinefabriek van Pasman welke het Rijk van Unilever zou gaan huren. Een geluk bij een ongeluk. Ineens was er een koortsachtige bedrijvigheid aan de Eesveenseweg. Het fabrieksgebouw moest worden aangepast aan de kazernering. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat was het een breken en bouwen en waren kwartiermakers druk doende met het maken van kribben en het vullen van strozakken. Veel tijd was er niet, want reeds op dinsdag 29 maart zou het regiment naar Steen-wijk verhuizen. Die dag was het al vroeg druk in de stad en overal hingen vlaggen als welkomstgroet. Het weer was druilerig. Om half negen rolde de trein uit Assen Steenwijk binnen en stopte bij de veelading. Hier stapten zo’n 300 manschappen uit, zijnde het 2e Bataljon van het 9e Regiment Infanterie. Verder werden paarden, mi-trailleurs, kanonnen, wagens en verdere oorlogsuitrusting uitgeladen. Om ongeveer 10 uur marcheerden de manschappen, vooraf gegaan door stafmuziek, de stad in en via de Stationsstraat en Oosterstraat werd het marktplein bereikt. Aan belangstelling totaal geen gebrek. Rijen dik stonden ze de Steenwijkers om de soldaten te verwelkomen. Dit was allerhartelijkst. Op de Markt namen generaal Sillevis met staf en burgemeester Goeman Borgesius de inspectie af. Tegen wethouder Rijkmans heeft hij die dag menigmaal gezegd: “Dit is een moment dat je vast moest kunnen houden.” De volgende dagen nog sierden gele papieren met het opschrift ‘Welkom in Steenwijk’ de etalageruiten. Vooral de Steenwijker jeugd was in de ban van de militairen. De tijdelijke kazerne was voor hen een enorme trekpleister en de daar in groten getale aanwezige kinderen ontging vrijwel niets. Ook soldaatje spelen was ineens erg populair. Economische oppepper Voor de middenstand had de verheffing tot garnizoensstad meer bedrijvigheid tot gevolg. Zo moesten bijvoorbeeld elke dag 300 magen gevuld worden. De meeste leveranties werden na aanbesteding gegund aan Steenwijker winkeliers. Zo plukte iedere neringdoende wel een graantje mee. Bioscopen mochten zich ook in een grotere belangstelling verheugen en voerden gereduceerde tarieven in. Makelaars hadden het ineens druk. De officieren en onderofficieren en hun gezinnen hadden keuze genoeg. Er was een behoorlijke leegstand. Keurig werden de adspiranthuurders van het station gehaald en langs de leegstaande huizen gereden. Burgerij. De burgerij op haar beurt deed ook veel om het de militairen zoveel mogelijk naar hun zin te maken. De fabriek was weinig sfeervol en er was vrijwel geen vertier. Aan de oproep om één of meerdere soldaten een avond uit te nodigen werd veel gehoor gegeven. Ook kwam vanuit de bevolking het initiatief om geld in te zamelen en dat aan te wenden voor de aanschaf van spullen voor recreatie. Deze actie resulteerde in de aankoop van muziekinstrumenten voor een op te richten muziekkorps. Op sportief gebied werden de krachten gemeten en er waren optredens in de tijdelijke kazerne. Deze optredens vielen goed in de smaak. Het kwam op zo’n avond voor dat het gebouw op de fundering stond te trillen als honderden het Friese volkslied uit volle borst zongen. Al deze activiteiten hadden tot gevolg dat de soldaten zich hier thuis gingen voelen. Eén hunner maakte dit compliment aan de Steenwijkers: “Laat Steenwijk economisch voordelen hebben bij de vestiging van het garnizoen, toch neemt niet het eigen belang maar de sympathie voor de soldaten de eerste plaats in de harten in.”’Maar dit alles liet niet onverlet dat er een oorlogsschaduw over Steenwijk was getrokken. De onvermijdelijke oorlog had zich nader aangediend aan Steenwijk. Hoofdtaak van het Steenwijker bataljon was het beveiligen van de Overijsselse oostgrens. In de begintijd werd elke maand aan de grens geoefend. Als de internationale situatie daartoe aanleiding gaf werd ook onverwachts naar de grens getrokken. Dit maakten de Steenwijker vrijdag 27 mei 1938 voor het eerst mee. ’s Morgens vroeg werden zij opgeschrikt door de mede-deling dat het garnizoen nog dezelfde morgen naar de grens moest. De soldaten vertrokken om 9 uur per trein terwijl voor het vervoer van de oorlogsuitrusting particuliere vrachtwagens gevorderd werden. Eén en ander veroorzaakte onder de bevolking wel enige ongerustheid. Uiteindelijk verbleef het garnizoen na de algemene mobilisatie op 28 augustus 1939 permanent aan de grens. De sores aan de grens laten een feestelijke inwijding niet toe van de Johan van den Kornputkazerne en valt vrijwel ongebruikt in Duitse handen. Bronnen: Jaargangen 1937, 1938, 1939 en 1940 Opregte Steenwijker Courant. Bewerkte en eerder door mij gepubliceerde artikelen in de Opregte Steenwijker Courant van 19 en 26 juni en 3 juli 1985 onder het thema ‘De Oudheidkamer vertelt…’ Auteur: Teun Smit.

Naderende Tweede Wereldoorlog 1940-1945 in Steenwijk

Doelenstraat.

Doelenstraat 15e-eeuws verbindingsstraatje tus- sen de Oosterstraat en de Weemstraat, genoemd naar de voormalige oefenplaats van de schutterij.

Garnizoensstad Steenwijk In februari gonsde het alweer van de geruchten. Nu echter van geheel andere aard. Allerlei vermoedens werden geuit. Vermoedens die op 10 maart bewaarheid werden. Steenwijk zou een garnizoen binnen zijn grenzen krijgen. In de op die datum gehouden raadsvergadering werd gedeeltelijk opening van zaken gegeven. Als punt 6 stond op de agenda de aankoop en beschikbaarstelling van grond voor de bouw van een kazerne. Nadat eerst besloten was vergaderd, kwam het voorstel van B&W aan de orde waarin zij de raad voorstelden: Onderhands aan te kopen een perceel grond, gelegen aan de Meppelerweg en eigendom van de heer Rijkmans. Voor de bouw van de kazerne gratis ter beschikking te stellen een perceel grond, gelegen aan de Meppelerweg en Dennenallee, groot 6.43.60 ha, met dien verstande, dat de terreinen weer in volle eigendom van de gemeen-te komen, indien ze niet meer worden gebruikt voor het doel waarvoor zij ter beschikking van het rijk zijn gesteld. In een toelichting deelden B&W mee, dat 5.65.40 ha al eigendom was van de gemeente en dat dit fl. 11.950 aan huur opbracht. Het stuk grond dat van wethouder Rijkmans gekocht moest worden, had deze nog maar net in zijn bezit, maar wilde dit perceel, omwille van het algemeen belang, wel voor dezelfde prijs verkopen als waar voor hij het had gekocht, zijnde fl. 1.500 en fl. 10 kosten. Uit de daarop volgende discussie kwam naar voren dat defensie ook over dit kleine stukje land dat evenwijdig aan de Meppelerweg lag wilde beschikken. Hierdoor zou een aaneengesloten geheel ontstaan. Het voorstel werd met algemenen stemmen aanvaard. Sommige fracties lieten het belang voor Steenwijk zwaarder wegen dan de partijprincipes, terwijl een andere partij over het bezwaar van de volgens haar te hoge prijs van het aan te kopen perceel heen stapte. Enkele raadsleden waren bezorgd voor de gevolgen indien het ooit tot een oorlog zou komen. De burgemeester antwoordde hierop dat als het zover mocht komen, de troepen niet meer in Steenwijk aanwezig zouden zijn, maar elders stellingen zouden betrekken.

Oefenterrein. Met het beschikbaar stellen van de grond voor de kazerne was Steenwijk er nog niet. Wat heb je aan een kazerne vol soldaten die nergens kunnen oefenen? Zo komen we bij een moeilijk punt voor Steenwijk. Het heeft B&W nogal wat moeite gekost om aan de voorwaarde van een oefenterrein te voldoen. Binnen de eigen gemeente was dit niet realiseerbaar en moesten de omliggende gemeenten uitkomst brengen. We laten de heeft Goeman Borgesius hierover zelf aan het woord: “Mijne gedachten gaan terug naar dien dag, toen tusschen de schaduwen van morgenpost als een zonnevlek lag de brief van den Commandant van het Veldleger, waarin Z.E. op de mogelijkheid van garnizoen te Steenwijk zinspeelde: een zwak schijnsel achter een berg hindernissen. Deze berg is overtrokken met behulp van meerdere toegewijde en behulpzame gidsen. Doch hoe hoog en hoe steil leek hij in den aanvang: maar staande op den Havelterberg en den Woldberg, leek hij reeds minder hoog en schepten wij moed. Want wij troffen daar aan onze beide ambtgenooten van Steenwijkerwold en Havelte, die met een ruime blijk, over grenzen heen, eenen gehele streek omvatten en de heidevlakte aan onze voeten werd het land van belofte, waar deze, uit militair oogpunt, het ideaal van oefenterrein naderde.” Het stemde hem tot grote erkentelijkheid dat zijn ambtgenoten hun volle medewerking verleenden, waardoor de kansen van Steenwijk vergroot werden. “Het ligt in de lijn van dezen tijd om grondgebied van een ander met troepen en zonder strijd te annexeeren: doch Steenwijk streefde niet naar gezagsuitbreiding, maar via den legalen weg van aankoop, naar bezitsvermeerdering. Maar daarvoor moet men kunnen beschikken over eene Heide-Maatschappij, die ons daarbij zeer waardevolle diensten heeft bewezen. Een wenk in deze richting van collega Stroink getuigde andermaal van een juist inzicht: het werk der Heide-Mij. En door haar met zoo groot tal van eigenaren gevoerde onder-handelingen hebben zich gekenmerkt door ijver, accuratesse en tact, waarvoor het mij eene behoefte is den heeren Kruitbosh en Wijnbergen hulde en dank te brengen. Wij ingewijden beseffen hoeveel en hoe moeizaame arbeid door U is verzet, sedert den dag, dat mijn collega Eggink met u de eerste en belangrijkste stelling heeft genomen: de eigendommen van den heer Linthorst Homan,” aldus de burgemeester. Aankoopkosten. Met de aankoop van de gronden voor het oefenterrein was in eerste instantie een totaalbedrag gemoeid van fl. 100.000. In ruil hiervoor kwam de gemeente in het bezit van +/- 325 ha. Heide en +/- 25 ha. Bouwland. Deze circa 350 ha. heide lag tussen de weg door Kallenkote en de Ruiterweg in Havelte en sloot aan op het kazerneterrein. Steenwijk moest dus diep in de buidel tasten voor de verwerving van deze gronden. Hier stond echter wel een huuropbrengst tegenover. Met het Rijk werd een huurprijs overeengekomen van fl. 4.500 en dit gedurende veertig jaren. Het oefenterrein werd later nog uitgebreid. Begin 1940 werden nog meer percelen grond aangekocht en zelfs na de bezetting door de Duitsers werd hiermee nog doorgegaan. Kazernegebouw Op 20 april 1938 vond in de voormalige synagoge te Zwolle de aanbesteding plaats van de bouw van de kazerne. Een kazerne die zou gaan bestaan uit een poortgebouw en drie daarachter gelegen huisvestingsgebouwen. De Genie had geraamd dat voor de bouw zelf de kosten FL. 435.000 zouden gaan bedragen. Met de bijbestekken verwarming, warm water- en elektriciteitsvoorziening en inrichting van de keuken zou het totaalbedrag op ruim een half miljoen gulden uitkomen. Er was door maar liefst 54 aannemers ingeschreven. De hoogste inschrijving bedroeg fl. 495.000 en de laagste fl. 434.390. De inschrijvingen kwamen uit alle delen van het land. De laagste inschrijver Gersman en Zoetemeyer uit Alphen aan de Rijn werd de bouw gegund. Het gehele karwei diende op 14 februari 1939 klaar te zijn. Al vrij snel werd er met de bouw begonnen. Eerst het omvangrijke grondwerk en daar-na het metselen. Burgemeester Goeman Borgesius mocht de herinneringssteen in metselen. Het gemiddelde aantal ingezette werklieden bedroeg ongeveer 60. Bij aanname van dit personeel genoten Steenwij-kers de voorkeur. En zo veranderde het landelijke karakter nabij de Dennenallee en werd in één jaar tijds de Johan van den Kornputkazerne gebouwd. Eerder Garnizoensstad. Voor Steenwijk verliep 1938 in economische zin dan toch nog relatief gunstig. Maar dit aspect werd volledig overvleugeld door datgene wat zich in dat jaar in Duitsland ontwikkelde; de oorlog diende zich voor Steenwijk nog nadrukkelijker dan eerder aan. Vijf dagen na het openbaar worden van de kazerneplannen annexeerde Nazi- Duitsland Oostenrijk (Goeman Borgesius zin- speelde hier in zijn toespraak op). Voor Frankrijk en Engeland het teken om hun bewapeningen drastisch uit te breiden. Ook Nederlandse autoriteiten werden nerveuzer. Dit had voor Steenwijk al snel grote gevolgen. Een deel van de lichting 1937 welke op 25 maart met groot verlof zou gaan, bleef ook na die datum onder de wapenen. Deze door de omstandigheden versneld ingevoerde(nood)maatregel veroorzaakte een acuut tekort aan kazerneruimte. Vandaar dan ook dat verschillende legercontingenten eerder dan gepland de hun aangewezen nieuwe legerplaatsen moesten betrekken. Steenwijk hoorde daar ook bij. Tijdelijke Kazerne. Probleem was hier natuurlijk de huisvesting, daar de kazerne bij lange na nog niet klaar was. De keuze viel op de leegstaande margarinefabriek van Pasman welke het Rijk van Unilever zou gaan huren. Een geluk bij een ongeluk. Ineens was er een koortsachtige bedrijvigheid aan de Eesveenseweg. Het fabrieksgebouw moest worden aangepast aan de kazernering. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat was het een breken en bouwen en waren kwartiermakers druk doende met het maken van kribben en het vullen van strozakken. Veel tijd was er niet, want reeds op dinsdag 29 maart zou het regiment naar Steen-wijk verhuizen. Die dag was het al vroeg druk in de stad en overal hingen vlaggen als welkomstgroet. Het weer was druilerig. Om half negen rolde de trein uit Assen Steenwijk binnen en stopte bij de veelading. Hier stapten zo’n 300 manschappen uit, zijnde het 2e Bataljon van het 9e Regiment Infanterie. Verder werden paarden, mi-trailleurs, kanonnen, wagens en verdere oorlogsuitrusting uitgeladen. Om ongeveer 10 uur marcheerden de manschappen, vooraf gegaan door stafmuziek, de stad in en via de Stationsstraat en Oosterstraat werd het marktplein bereikt. Aan belangstelling totaal geen gebrek. Rijen dik stonden ze de Steenwijkers om de soldaten te verwelkomen. Dit was allerhartelijkst. Op de Markt namen generaal Sillevis met staf en burgemeester Goeman Borgesius de inspectie af. Tegen wethouder Rijkmans heeft hij die dag menigmaal gezegd: “Dit is een moment dat je vast moest kunnen houden.” De volgende dagen nog sierden gele papieren met het opschrift ‘Welkom in Steenwijk’ de etalageruiten. Vooral de Steenwijker jeugd was in de ban van de militairen. De tijdelijke kazerne was voor hen een enorme trekpleister en de daar in groten getale aanwezige kinderen ontging vrijwel niets. Ook soldaatje spelen was ineens erg populair. Economische oppepper Voor de middenstand had de verheffing tot garnizoensstad meer bedrijvigheid tot gevolg. Zo moesten bijvoorbeeld elke dag 300 magen gevuld worden. De meeste leveranties werden na aanbesteding gegund aan Steenwijker winkeliers. Zo plukte iedere neringdoende wel een graantje mee. Bioscopen mochten zich ook in een grotere belangstelling verheugen en voerden gereduceerde tarieven in. Makelaars hadden het ineens druk. De officieren en onderofficieren en hun gezinnen hadden keuze genoeg. Er was een behoorlijke leegstand. Keurig werden de adspiranthuurders van het station gehaald en langs de leegstaande huizen gereden. Burgerij. De burgerij op haar beurt deed ook veel om het de militairen zoveel mogelijk naar hun zin te maken. De fabriek was weinig sfeervol en er was vrijwel geen vertier. Aan de oproep om één of meerdere soldaten een avond uit te nodigen werd veel gehoor gegeven. Ook kwam vanuit de bevolking het initiatief om geld in te zamelen en dat aan te wenden voor de aanschaf van spullen voor recreatie. Deze actie resulteerde in de aankoop van muziekinstrumenten voor een op te richten muziekkorps. Op sportief gebied werden de krachten gemeten en er waren optredens in de tijdelijke kazerne. Deze optredens vielen goed in de smaak. Het kwam op zo’n avond voor dat het gebouw op de fundering stond te trillen als honderden het Friese volkslied uit volle borst zongen. Al deze activiteiten hadden tot gevolg dat de soldaten zich hier thuis gingen voelen. Eén hunner maakte dit compliment aan de Steenwijkers: “Laat Steenwijk economisch voordelen hebben bij de vestiging van het garnizoen, toch neemt niet het eigen belang maar de sympathie voor de soldaten de eerste plaats in de harten in.”’Maar dit alles liet niet onverlet dat er een oorlogsschaduw over Steenwijk was getrokken. De onvermijdelijke oorlog had zich nader aangediend aan Steenwijk. Hoofdtaak van het Steenwijker bataljon was het beveiligen van de Overijsselse oostgrens. In de begintijd werd elke maand aan de grens geoefend. Als de internationale situatie daartoe aanleiding gaf werd ook onverwachts naar de grens getrokken. Dit maakten de Steenwijker vrijdag 27 mei 1938 voor het eerst mee. ’s Morgens vroeg werden zij opgeschrikt door de mede-deling dat het garnizoen nog dezelfde morgen naar de grens moest. De soldaten vertrokken om 9 uur per trein terwijl voor het vervoer van de oorlogsuitrusting particuliere vrachtwagens gevorderd werden. Eén en ander veroorzaakte onder de bevolking wel enige ongerustheid. Uiteindelijk verbleef het garnizoen na de algemene mobilisatie op 28 augustus 1939 permanent aan de grens. De sores aan de grens laten een feestelijke inwijding niet toe van de Johan van den Kornputkazerne en valt vrijwel ongebruikt in Duitse handen. Bronnen: Jaargangen 1937, 1938, 1939 en 1940 Opregte Steenwijker Courant. Bewerkte en eerder door mij gepubliceerde artikelen in de Opregte Steenwijker Courant van 19 en 26 juni en 3 juli 1985 onder het thema ‘De Oudheidkamer vertelt…’ Auteur: Teun Smit.

Overnachtingen in Steenwiek

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939- 1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Leeszaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Overnachtinge n in Steenwiek

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939-1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Leeszaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Oorlogsgraven Gemenebest

Dr. Berend ten Broeckestraat.

Straat genoemd naar Bernhard of Berend ten Broecke (Steenwijk 1550 - Enkhuizen 1633), geneeskundige. Zijn verlatijnse naam Bernardus Paludanus is meer algemeen bekend.

Begraafplaats Kallenkote

Locatie: Gasthuispoort Locatie: Kallenkote 1a Steenwijk.

Oorlogsgraven Gemenebest

Dr. Berend ten Broeckestraat.

Straat genoemd naar Bernhard of Berend ten Broecke (Steenwijk 1550 - Enkhuizen 1633), geneeskundige. Zijn verlatijnse naam Bernardus Paludanus is meer algemeen bekend.

Begraafplaats Kallenkote

Locatie: Gasthuispoort Locatie: Kallenkote 1a Steenwijk.

Onstaan Tweede Wereldoorlog (Enige uitleg)

Balterstraat.

Het erve Balters was gelegen in een vroegere nederzetting bij Steenwijk, de Oostwijk.

Ik zal proberen in een verkorte versie de oorzaken van de Tweede Wereld oorlog uit te leggen. Om de Tweede Wereld Oorlog te begrijpen zou je eigenlijk de geschiedenis van heel Europa in de tientallen misschien wel honderden jaren jaar daarvoor moeten begrijpen. Even kort door de bocht, overal in Europa heerste nationalistische gevoelens. Door verschillende oorlogen hadden sommige landen gebied verloren en die wilde men graag terug winnen. Daarnaast bezat het Duitse rijk geen kolonies en voelde een hoop bevolkingsgroepen zich tekort gedaan. Daarnaast waren in die tijd grote ontwikkelingen op het gebied van indistrualisisatie en er was een enorme wapenwedloop. Deze combinatie maakte dat men eigenlijk wel eens de confrontatie wilde aangaan om te bepalen wie de belangrijkste mogendheid van Europa was. De moord op kroonprins Franz Ferdinand is de directe aanleiding, maar vermoedelijk had net zo goed een ander incident de laatste druppel kunnen zijn. De afloop van WO I ken je misschien. De Centrale Mogendheden verloren en dat zouden zij weten ook. Duitsland en de zijne moesten veel gebied af staan en moesten flink dokken voor de oorlog. Aangezien al het geld richting Frankrijk ging en het economisch ook heel slecht ging (remember 1929 bv) voelden de Duitsers dat ze misbruikt werden. Er was een sterke anti-Frankrijk en anti-Engeland stemming en ook tegen de machthebbers die hadden ingestemd met het Verdrag van Versaille werden op de korrel genomen. En daar komt Hitler in het verhaal. Hij had een boodschap waar vele Duitsers het mee eens waren. Het grote Duitse rijk moest weer herrijzen; voor iedereen werk en luxe, mooie steden enzovoort. Langzaam maar zeker kreeg Hitler steeds meer aanhang en op een gegeven moment kwam hij in de regering. Vanaf dan grijpt de NSDAP van Hitler snel de macht en begint met het verwezenlijken van Hitler's droom; Het Derde Rijk. In 1939 worden Oostenrijk en Tsjechië bezet en begint het Duitse leger de inval in Polen. Op dat moment verklaren Frankrijk en Engeland Duitsland de oorlog. De officiële reden was het in de brand steken van de Rijksdag, door een Nederlander notabene. Maar dit was de bekende druppel die het heeft doen overlopen.

Onstaan Tweede Wereldoorlog (Enige uitleg)

Balterstraat.

Het erve Balters was gelegen in een vroegere nederzetting bij Steenwijk, de Oostwijk.

Ik zal proberen in een verkorte versie de oorzaken van de Tweede Wereld oorlog uit te leggen. Om de Tweede Wereld Oorlog te begrijpen zou je eigenlijk de geschiedenis van heel Europa in de tientallen misschien wel honderden jaren jaar daarvoor moeten begrijpen. Even kort door de bocht, overal in Europa heerste nationalistische gevoelens. Door verschillende oorlogen hadden sommige landen gebied verloren en die wilde men graag terug winnen. Daarnaast bezat het Duitse rijk geen kolonies en voelde een hoop bevolkingsgroepen zich tekort gedaan. Daarnaast waren in die tijd grote ontwikkelingen op het gebied van indistrualisisatie en er was een enorme wapenwedloop. Deze combinatie maakte dat men eigenlijk wel eens de confrontatie wilde aangaan om te bepalen wie de belangrijkste mogendheid van Europa was. De moord op kroonprins Franz Ferdinand is de directe aanleiding, maar vermoedelijk had net zo goed een ander incident de laatste druppel kunnen zijn. De afloop van WO I ken je misschien. De Centrale Mogendheden verloren en dat zouden zij weten ook. Duitsland en de zijne moesten veel gebied af staan en moesten flink dokken voor de oorlog. Aangezien al het geld richting Frankrijk ging en het economisch ook heel slecht ging (remember 1929 bv) voelden de Duitsers dat ze misbruikt werden. Er was een sterke anti- Frankrijk en anti-Engeland stemming en ook tegen de machthebbers die hadden ingestemd met het Verdrag van Versaille werden op de korrel genomen. En daar komt Hitler in het verhaal. Hij had een boodschap waar vele Duitsers het mee eens waren. Het grote Duitse rijk moest weer herrijzen; voor iedereen werk en luxe, mooie steden enzovoort. Langzaam maar zeker kreeg Hitler steeds meer aanhang en op een gegeven moment kwam hij in de regering. Vanaf dan grijpt de NSDAP van Hitler snel de macht en begint met het verwezenlijken van Hitler's droom; Het Derde Rijk. In 1939 worden Oostenrijk en Tsjechië bezet en begint het Duitse leger de inval in Polen. Op dat moment verklaren Frankrijk en Engeland Duitsland de oorlog. De officiële reden was het in de brand steken van de Rijksdag, door een Nederlander notabene. Maar dit was de bekende druppel die het heeft doen overlopen.

Ontstaan van Steenwiek

Gasthuisstraat.

Straat lopend van de Markt in westelijke richting. Heette oorspronkelijk Meyeringestrate (1375), naar een boerderij Meyeringe onder Steenwijkerwold (Tuk). Sinds de oudste tijden was dit de uitvalsweg richting Friesland, de oude heirweg. In 1472 is sprake van de Hillighen Gheeststraat, naar het Heilige Geest Gasthuis. In de volksmond wordt soms nog gesproken van de “Hillegiesstraote”.

Ontstaan van Steenwiek

Gasthuisstraat.

Straat lopend van de Markt in westelijke richting. Heette oorspronkelijk Meyeringestrate (1375), naar een boerderij Meyeringe onder Steenwijkerwold (Tuk). Sinds de oudste tijden was dit de uitvalsweg richting Friesland, de oude heirweg. In 1472 is sprake van de Hillighen Gheeststraat, naar het Heilige Geest Gasthuis. In de volksmond wordt soms nog gesproken van de “Hillegiesstraote”.

Oude ambachten in Steenwiek

Mattenvlechter. Lang geleden lagen er om Steenwijk grote gebieden, waarin het water niet ontbrak en de biezen veelvuldig voorkwamen. We behoeven in de geschiedenis niet heel ver terug te gaan om de bewoners te zien uitrukken en deze waterplanten te snijden, die dan gebruikt werden voor het vlechten van matten. Zo rond de eeuwwisseling werd dit werk nog veelvuldig uitgeoefend en zelfs tot omstreeks 1920 trof men in Steenwijk en omgeving nog mattenvlechters aan, die hiermee hun brood wisten te verdienen. Vooral in de interdependent als er in het veenbedrijf geen werk was te vinden, moest er wat verminderd worden, en lange tijd stond dan het matraam in menige huiskamer. Het waren niet alleen de mannen die de kunst verstonden een vloermat te vlechten, ook verscheidene vrouwen verdienden er door dit werk een paar centen bij. Voordat men met het weven een aanvang kon maken, moest er eerst materiaal zijn. Dit was er in overvloed, en zoals men dat gewoon was, trok men reeds bij het krieken van de dag er op uit, meestal naar de trekgaten in Wapserveen, en plukte daar russen. Wanneer men een halve dag in dit polder gebied had gewerkt, werden de russen aan dikke bossen gebonden en wandelde men met het materiaal op de rug naar Steenwijk terug. Het ging toen allemaal te voet en misschien is men er later op de fiets ook nog wel eens op uitgetrokken, maar in dit grote watergebied kon men met dit vervoermiddel weinig doen. De gebonden russen werden dan aan dikkere bossen gebonden en aan een hoop bij elkaar gezet om de broei erin te krijgen. Door een dergelijke behandeling werden de russen taaier en konden beter verwerkt worden. De stengels braken niet zo gauw of en men kon ze plooien zoals men wilde. Dit broei proces gaf tevens een betere kleur aan het materiaal, wat natuurlijk de matten ten goede kwam. Toen de mattenvlechterij in Steenwijk en omgeving werd uitgeoefend, schommelde de petroleumlamp nog aan de zoldering. Het matraam werd dan van de zolder gehaald en door eerst diverse draden te spanners kon men met het werk beginnen. Het was een weefgetouw, dat met de hand bediend moest worden. De matten, die in Steenwijk en omgeving werden vervaardigd, waren dan ook uitsluitend handwerk. Er moest onmogelijk veel werk verzet worden om wat te verdienen. De meeste belangstelling bestond voor matten van 24 el, waarvoor men een bedrag kreeg van f 2,25. Een 24 els mat is bijzonder groot, maar daarmee kon men dan ook de gehele vloer beleggen. Het duurde echter geruime tijd, voordat de mattenmaker zo'n 24 els mat van zijn weefgetouw kon halen. In de tijd van de mattenvlechters kende men ook de mattenschippers. In Steenwijk kwamen meestal opkopers voor deze matten, maar de meeste matten, en deze waren dan van biezen vervaardigd, werden noodzakelijke in Blokzijl en Genemuiden gemaakt. De mattenschippers trachtten zoveel mogelijk rollers van deze matten aan boord te krijgen en voeren er dan mee naar het westen van het land. Het product werd daar dan voor zeven stuivers per el aan de man gebracht. De mattenhandel floreerde het best tussen Pasen en Pinksteren. Dat was het tijdstip dat de huisvrouwen pleegden schoon te makers. Een vloerkleed was nog steeds iets voor de betere stand en een mat van gevlochten russen meer voor de gewone man, hetgeen beter was dan helemaal niets op de vloer, bovendien was zo'n mat gemakkelijk te reinigen. Na de schoonmaaktijd trokken de mattenschippers, waarvan er in Blokzijl wel vijftig waren, weer noordwaarts, waarbij ze dan langs de IJssel appels insloegen om hiermee naar Friesland te varen. De Friezen hadden weer aardappelen en hieraan had men in het lage land van de Noordwesthoek gebrek, zodat de mattenschipper ook in het najaar varende kon blijven. Zo kon ook deze schipper zijn boot door de wind laten voort glijden en de matten naar diverse plaatsen brengen. Maar later kwamen er diverse andere vloer bedekkingen, die de russenmat geheel deden verdwijnen. Kokos nam de voornaamste plaats (Fabriek Nobelco Meppelerweg) in en met de mattenvlechters uit onze omgeving zijn in de loop van de twintiger jaren ook de mattenschippers voorgoed verdwenen.

1.Luetgen Goltsmitz Overleden voor 1560. 2.Christiaan Doore (of Doorn). 3.Johan Arends. 4.Harmen Jansz. 5.Taeckele Mensch. 6.Gerbrant Boncke. 7.Jannes Hoogland. 8.Laurens Otterbos. 9. Nicolaas Adolph Benthem. 10.Gerben Piers Vogelzang. 11.Jacobus Verschuyl. 12.A.L. Reiners. 13.Johan Christiaan Frederik Proger. 14.Hendrik Prins. 15.Albert Stuart Zilversmid 10-11-1765-1842. 16.Dirk Dikkerboom. 17.Gerard Archibald Stuart Gedoopt op 29-04-1716, overleden op 20-12-1785 op 69-jarige leeftijd gehuwd voor de kerk op 40-jarige leeftijd op 04-07-1756 te Steenwijk met Aaltjen BLOEMEN, 26 jaar oud, geboren op 12-01-1730, overleden op 30-01-1777.

Touwslager. In de negentiende eeuw speelde het touw vooral in deze agrarische omgeving een belangrijke rol, want metaal was nog niet zo in gebruik. De boer moest overal touw voor gebruiken: wanneer het paard voor de wagen moest worden gespannen en o.a. in het hooiseizoen. En niet te vergeten de handelsman en de fabrikant bij het verpakken van allerlei producten. Aan het begin van de twintigste eeuw waren er in Steenwijk een aantal lijnbanen of touwbanen, die een flinke productie hadden. Er was afname genoeg en zoals eens Michiel Adriaansz. de Ruyter aan het wiel stond te draaien, waren ook de Steenwijkers in actie om touw te vervaardigen. De onderpaden langs de oude stuwwallen waren daarvoor uitnemend geschikt; o.a. de families Panhuis, Oost, Middelwijk, Langman (Zoon Lebbert verhuisde naar Nijkerk in 1893 en bedrijf is nog steeds actief tot heden) Visscher en Van Dalen oefenden dit beroep uit. Door de mechanisatie kwam er steeds meer metaal in omloop en werd ook het paard ver-drongen, zodat de touwwever slechts weinig paarde strengen en leidsels meer behoefde te vervaardigen. Toch is een van deze deze lijnbanen nog steeds intact gebleven. In de tijd, dat het nog rustig en stil was aan de Looijersgracht. Men nog geen motoren kende en de geleerden zich de hoofden nog niet pijnigden met het makers van atoombommen, werd daar een lijnbaan in gebruik gesteld. De dames waren nog steeds gekleed in wijde hoepelrokken en droomden nog niet van nylons. In dit oude bedrijf werd weliswaar gewerkt onder de meest erbarmelijke omstandigheden, maar des ondanks bloeide het ambacht van touwslaan, een handwerk, dat tot op de huidige dag in ere bleef. Hier aan de Looijersgracht aan de voet van de lindereuzen, die het brede water omzomen, ligt nog de lijnbaan van de familie Van Dalen, een bedrijf dat al door vijf generaties is gevoerd. De familie Van Dalen heeft dan ook zeer oude rechten in de gemeente Steenwijk. Op een dag in het jaar 1836 hield de vroedschap der stad zich ernstig bezig met de aanvraag van Hendrik van Dalen, burger van d' Olde Veste, die aan de Hogewal een touwslagerij wilde beginnen. Hij vroeg daarvoor grond in erfpacht en dit werd verleend met recht van opstal. Voorlopig konden de Van Dalens vooruit, eerst in het jaar 2036 zal de pacht verlengd moeten worden. Wij vragen ons nu al af. Wie zal dan eigenaar zijn van specifieke oude lijnbaanbedrijf?" Wellicht ook wel een Van Dalen, zoals in de afgelopen jaren. De erfpacht rustte aanvankelijk op het stuk grond langs de stadsgracht aan de Hogewal, achter de tegenwoordige R.K. pastorie, dus op het gedeelte van de wal tussen de Molen en de Scholestraat. Het was echter noodzakelijk dat de lijnbaan werd verlegd en daarom ging de erfpacht over op het perceel aan de Looijersgracht op de zelfde waar het bedrijf nu gevestigd is. Deze verhuizing geschiedde al in het jaar 1868. Het oude touwslagerswiel was toen belangrijk onderdeel van de installatie en het is ook nu nog steeds in gebruik. De touwslager kan hiermee, zo dan wordt gezegd, slaan, spinnen en twijnen. Het slaan van touw is het in elkaar draaien van enige aparte draden tot een dik touw. Zo worden dan de leidsels en strengen voor de boeren gemaakt. Ook kon men uit een grote pluk hennep of vlas touw spinnen en dit deed de heer Van Dalen nog in het jaar 1936, toen het honderdjarig bestaan van dit bedrijf werd gevierd. In de beginperiode werd het garen, waarvan het touw werd gemaakt, ook in Steenwijk spongen. Later werd van de grote fabrieken het eendraadsgaren betrokken. Enkele van deze draden worden dan in elkaar getwijnd tot een sterk touw. Het twijnen van touw gebeurt nog net eender als meer dan een eeuw geleden. Er is dus aan de stadswallen in Steenwijk een zeer oud bedrijf op gang gebleven en er is zo te zien weinig aan de methode veranderd. Het grote wiel moest met de hand worden gedraaid; dit is met de komst van de elektriciteit gewijzigd en de motor nam het werk over. In Steenwijk zijn in de loop der jaren al deze touwbanen verdwenen, de laatste was van de familie Van Dalen tot 1966 heeft deze het bedrijf gehad aan de Looijersgracht en is toen verhuist naar het industrieterrein, om daar in 1985 geheel met de productie te stoppen.De onderdelen van de touwslagerij stonden bij de gemeente opgeslagen zoals het grote wiel en andere zaken maar helaas zijn daar ook al onderdelen weg, De schrijver hier van weet wel waar het is.. Eigenlijk zou de gehele lijnbaan in ere moeten worden hersteld, en niet zoals men nu van plan is een klein stukje en op een plek waar nooit een lijnbaan was.. Een oorspronkelijke plek is nog helemaal in takt, bij de Gasthuispoort walzijde waarom daar niet.

Stenenzoeker. De veld en keistenen hebben honderden jaren voor de bewoners een bron van inkomsten gevormd. Zij werden voornamelijk gebruikt bij de aanleg van we-gen en bij de oorlogsvoering in vroeger jaren. Er wordt gesproken over de vrouwen, die bij de bestorming van Steenwijk met stenen hun mannen te hulp snelden en de vijand verdreven. Een aannemelijker verklaring voor de naam Steenwijk is zeer zeker bron van de rijke steenvoorraad, die men vroeger in deze gebieden aantrof. Deze stenen hebben met alleen eeuwen geleden, maar tot zelfs bij de aanvang van de twintigste eeuw een rol gespeeld in het leven van de bevolking van Noordwest Overijssel, want zelfs in de jaren rand 1900 kwamen er nog mannen voor, die van beroep, steenpunter" waren. Op de hoogste gebieden en vooral op de Steenwijker Kamp werden grote voorraden veld keistenen aangetroffen. Vele van deze stenen waren geschikt voor de bestrating van wegen en men trof er ook aan, die zo groot van omvang waren, dat de hunebedbouwers jaloers hadden kunnen zijn. In de ijstijd zijn deze stenen naar onze gebieden gespoeld en meestal tegen een heuvelrug trof men de grootste hoeveelheden aan. Een voorbeeld van bestrating met deze keien is nu nog te zien aan de Looijersgracht, al is dat een heel klein stukje nog, de bewoners hebben meeste keien helaas weg gehaald. Het Terreplein aan de Onnadwarsstraat wat ondekt is, geeft een goed voorbeeld van hoe keien werden gebruikt. Het delven van deze stenen heeft aan de arbeidende bevolking van Steenwijk gedurende vele wintermaanden werk verschaft. In verschillende gesprekken met oude stad en streekbewoners wordt hier nog uit eigen verklaring over verteld. In het laatst van de negentiende eeuw trok men er op uit met de schop en een puntijzer om met het zogenaamde ,,steenpunten” een loon te verdienen. Zo’n puntijzer bestond uit een ijzeren stang van twee tot drie el lengte. Van boven was deze stang voorzien van een dubbel handvat en van onderen was een stalen punt, waarmee men in de grond boorde, om naar stenen te zoeken. Trof men een behoorlijke stenenlaag aan, dan werd de bovengrond verwijderd en werden de stenen blootgelegd en uitgegraven. De zware exemplaren liet men door middel van kruit springen. Jaren geleden beschikte men niet over bakstenen, daarom werden de kleine veldstenen gebruikt voor het verharden van wegen en de grotere soorten deden dienst als fundering bij de bouw van huizen. Ook werden die grotere stenen naar Blokzijl vervoerd, waar ze bijzonder goed dienst konden doen bij de, versterking van de zeeweringen. Er zijn in Steenwijks omgeving nog vele namen, die aan dit steen zoeken herinneren. Bijvoorbeeld de Steenakkers, de Steenwal (aan het Dolderkanaal) en de weg naar Tuk wordt ook nog wel Steendijk genoemd. Het zijn allemaal namen, die wijzen op de, steenrijkdom van dit gebied. Met zekerheid is het echter niet te zeggen. Ook het stadsarchief kan hieromtrent geen uitkomst geven, want dit dateert namelijk van omstreeks 1560. De namen zullen dus voor die tijd al gekozen moeten zijn. Bij een grote brand in 1523 zijn alle schriftelijke bescheiden vernietigd. Het steenpunten heeft men lange tijd uitgeoefend. Omstreeks het laatst van de negentiende eeuw woonde er aan de Woldpoort in Steenwijk een zekere Hetebrij, die nog handelde in veldkeien. De handelaar kocht grote massa's stenen op, die op de steenwal aan de Dolder een plaats vonden. Hier werden de stenen fijn geklopt en later verscheept naar elders voor wegenaanleg. Het stenen zoeken of beter gezegd stenen punten is lange tijd een bron van inkomen geweest voor de bevolking men kreeg als beloning tien cent per mand vol en zelfs tot de aanvang van de twintigste eeuw waren er mensen die met deze stenenhandel vooral in de winterperiode hun brood verdienden.

Tramlaan.

Werd in 1917 aangelegd en in 1971 verbreed en in westelijke richting doorgetrokken tot de Mr. Zigher ter Steghestraat.

Oude ambachten in Steenwiek

Mattenvlechter. Lang geleden lagen er om Steenwijk grote gebieden, waarin het water niet ontbrak en de biezen veelvuldig voorkwamen. We behoeven in de geschiedenis niet heel ver terug te gaan om de bewoners te zien uitrukken en deze waterplanten te snijden, die dan gebruikt werden voor het vlechten van matten. Zo rond de eeuwwisseling werd dit werk nog veelvuldig uitgeoefend en zelfs tot omstreeks 1920 trof men in Steenwijk en omgeving nog mattenvlechters aan, die hiermee hun brood wisten te verdienen. Vooral in de interdependent als er in het veenbedrijf geen werk was te vinden, moest er wat verminderd worden, en lange tijd stond dan het matraam in menige huiskamer. Het waren niet alleen de mannen die de kunst verstonden een vloermat te vlechten, ook verscheidene vrouwen verdienden er door dit werk een paar centen bij. Voordat men met het weven een aanvang kon maken, moest er eerst materiaal zijn. Dit was er in overvloed, en zoals men dat gewoon was, trok men reeds bij het krieken van de dag er op uit, meestal naar de trekgaten in Wapserveen, en plukte daar russen. Wanneer men een halve dag in dit polder gebied had gewerkt, werden de russen aan dikke bossen gebonden en wandelde men met het materiaal op de rug naar Steenwijk terug. Het ging toen allemaal te voet en misschien is men er later op de fiets ook nog wel eens op uitgetrokken, maar in dit grote watergebied kon men met dit vervoermiddel weinig doen. De gebonden russen werden dan aan dikkere bossen gebonden en aan een hoop bij elkaar gezet om de broei erin te krijgen. Door een dergelijke behandeling werden de russen taaier en konden beter verwerkt worden. De stengels braken niet zo gauw of en men kon ze plooien zoals men wilde. Dit broei proces gaf tevens een betere kleur aan het materiaal, wat natuurlijk de matten ten goede kwam. Toen de mattenvlechterij in Steenwijk en omgeving werd uitgeoefend, schommelde de petroleumlamp nog aan de zoldering. Het matraam werd dan van de zolder gehaald en door eerst diverse draden te spanners kon men met het werk beginnen. Het was een weefgetouw, dat met de hand bediend moest worden. De matten, die in Steenwijk en omgeving werden vervaardigd, waren dan ook uitsluitend handwerk. Er moest onmogelijk veel werk verzet worden om wat te verdienen. De meeste belangstelling bestond voor matten van 24 el, waarvoor men een bedrag kreeg van f 2,25. Een 24 els mat is bijzonder groot, maar daarmee kon men dan ook de gehele vloer beleggen. Het duurde echter geruime tijd, voordat de mattenmaker zo'n 24 els mat van zijn weefgetouw kon halen. In de tijd van de mattenvlechters kende men ook de mattenschippers. In Steenwijk kwamen meestal opkopers voor deze matten, maar de meeste matten, en deze waren dan van biezen vervaardigd, werden noodzakelijke in Blokzijl en Genemuiden gemaakt. De mattenschippers trachtten zoveel mogelijk rollers van deze matten aan boord te krijgen en voeren er dan mee naar het westen van het land. Het product werd daar dan voor zeven stuivers per el aan de man gebracht. De mattenhandel floreerde het best tussen Pasen en Pinksteren. Dat was het tijdstip dat de huisvrouwen pleegden schoon te makers. Een vloerkleed was nog steeds iets voor de betere stand en een mat van gevlochten russen meer voor de gewone man, hetgeen beter was dan helemaal niets op de vloer, bovendien was zo'n mat gemakkelijk te reinigen. Na de schoonmaaktijd trokken de mattenschippers, waarvan er in Blokzijl wel vijftig waren, weer noordwaarts, waarbij ze dan langs de IJssel appels insloegen om hiermee naar Friesland te varen. De Friezen hadden weer aardappelen en hieraan had men in het lage land van de Noordwesthoek gebrek, zodat de mattenschipper ook in het najaar varende kon blijven. Zo kon ook deze schipper zijn boot door de wind laten voort glijden en de matten naar diverse plaatsen brengen. Maar later kwamen er diverse andere vloer bedekkingen, die de russenmat geheel deden verdwijnen. Kokos nam de voornaamste plaats (Fabriek Nobelco Meppelerweg) in en met de mattenvlechters uit onze omgeving zijn in de loop van de twintiger jaren ook de mattenschippers voorgoed verdwenen.

1.Luetgen Goltsmitz Overleden voor 1560. 2.Christiaan Doore (of Doorn). 3.Johan Arends. 4.Harmen Jansz. 5.Taeckele Mensch. 6.Gerbrant Boncke. 7.Jannes Hoogland. 8.Laurens Otterbos. 9. Nicolaas Adolph Benthem. 10.Gerben Piers Vogelzang. 11.Jacobus Verschuyl. 12.A.L. Reiners. 13.Johan Christiaan Frederik Proger. 14.Hendrik Prins. 15.Albert Stuart Zilversmid 10-11-1765-1842. 16.Dirk Dikkerboom. 17.Gerard Archibald Stuart Gedoopt op 29-04- 1716, overleden op 20-12-1785 op 69-jarige leeftijd gehuwd voor de kerk op 40-jarige leeftijd op 04-07-1756 te Steenwijk met Aaltjen BLOEMEN, 26 jaar oud, geboren op 12- 01-1730, overleden op 30-01-1777.

Touwslager. In de negentiende eeuw speelde het touw vooral in deze agrarische omgeving een belangrijke rol, want metaal was nog niet zo in gebruik. De boer moest overal touw voor gebruiken: wanneer het paard voor de wagen moest worden gespannen en o.a. in het hooiseizoen. En niet te vergeten de handelsman en de fabrikant bij het verpakken van allerlei producten. Aan het begin van de twintigste eeuw waren er in Steenwijk een aantal lijnbanen of touwbanen, die een flinke productie hadden. Er was afname genoeg en zoals eens Michiel Adriaansz. de Ruyter aan het wiel stond te draaien, waren ook de Steenwijkers in actie om touw te vervaardigen. De onderpaden langs de oude stuwwallen waren daarvoor uitnemend geschikt; o.a. de families Panhuis, Oost, Middelwijk, Langman (Zoon Lebbert verhuisde naar Nijkerk in 1893 en bedrijf is nog steeds actief tot heden) Visscher en Van Dalen oefenden dit beroep uit. Door de mechanisatie kwam er steeds meer metaal in omloop en werd ook het paard ver-drongen, zodat de touwwever slechts weinig paarde strengen en leidsels meer behoefde te vervaardigen. Toch is een van deze deze lijnbanen nog steeds intact gebleven. In de tijd, dat het nog rustig en stil was aan de Looijersgracht. Men nog geen motoren kende en de geleerden zich de hoofden nog niet pijnigden met het makers van atoombommen, werd daar een lijnbaan in gebruik gesteld. De dames waren nog steeds gekleed in wijde hoepelrokken en droomden nog niet van nylons. In dit oude bedrijf werd weliswaar gewerkt onder de meest erbarmelijke omstandigheden, maar des ondanks bloeide het ambacht van touwslaan, een handwerk, dat tot op de huidige dag in ere bleef. Hier aan de Looijersgracht aan de voet van de lindereuzen, die het brede water omzomen, ligt nog de lijnbaan van de familie Van Dalen, een bedrijf dat al door vijf generaties is gevoerd. De familie Van Dalen heeft dan ook zeer oude rechten in de gemeente Steenwijk. Op een dag in het jaar 1836 hield de vroedschap der stad zich ernstig bezig met de aanvraag van Hendrik van Dalen, burger van d' Olde Veste, die aan de Hogewal een touwslagerij wilde beginnen. Hij vroeg daarvoor grond in erfpacht en dit werd verleend met recht van opstal. Voorlopig konden de Van Dalens vooruit, eerst in het jaar 2036 zal de pacht verlengd moeten worden. Wij vragen ons nu al af. Wie zal dan eigenaar zijn van specifieke oude lijnbaanbedrijf?" Wellicht ook wel een Van Dalen, zoals in de afgelopen jaren. De erfpacht rustte aanvankelijk op het stuk grond langs de stadsgracht aan de Hogewal, achter de tegenwoordige R.K. pastorie, dus op het gedeelte van de wal tussen de Molen en de Scholestraat. Het was echter noodzakelijk dat de lijnbaan werd verlegd en daarom ging de erfpacht over op het perceel aan de Looijersgracht op de zelfde waar het bedrijf nu gevestigd is. Deze verhuizing geschiedde al in het jaar 1868. Het oude touwslagerswiel was toen belangrijk onderdeel van de installatie en het is ook nu nog steeds in gebruik. De touwslager kan hiermee, zo dan wordt gezegd, slaan, spinnen en twijnen. Het slaan van touw is het in elkaar draaien van enige aparte draden tot een dik touw. Zo worden dan de leidsels en strengen voor de boeren gemaakt. Ook kon men uit een grote pluk hennep of vlas touw spinnen en dit deed de heer Van Dalen nog in het jaar 1936, toen het honderdjarig bestaan van dit bedrijf werd gevierd. In de beginperiode werd het garen, waarvan het touw werd gemaakt, ook in Steenwijk spongen. Later werd van de grote fabrieken het eendraadsgaren betrokken. Enkele van deze draden worden dan in elkaar getwijnd tot een sterk touw. Het twijnen van touw gebeurt nog net eender als meer dan een eeuw geleden. Er is dus aan de stadswallen in Steenwijk een zeer oud bedrijf op gang gebleven en er is zo te zien weinig aan de methode veranderd. Het grote wiel moest met de hand worden gedraaid; dit is met de komst van de elektriciteit gewijzigd en de motor nam het werk over. In Steenwijk zijn in de loop der jaren al deze touwbanen verdwenen, de laatste was van de familie Van Dalen tot 1966 heeft deze het bedrijf gehad aan de Looijersgracht en is toen verhuist naar het industrieterrein, om daar in 1985 geheel met de productie te stoppen.De onderdelen van de touwslagerij stonden bij de gemeente opgeslagen zoals het grote wiel en andere zaken maar helaas zijn daar ook al onderdelen weg, De schrijver hier van weet wel waar het is.. Eigenlijk zou de gehele lijnbaan in ere moeten worden hersteld, en niet zoals men nu van plan is een klein stukje en op een plek waar nooit een lijnbaan was.. Een oorspronkelijke plek is nog helemaal in takt, bij de Gasthuispoort walzijde waarom daar niet.

Stenenzoeker. De veld en keistenen hebben honderden jaren voor de bewoners een bron van inkomsten gevormd. Zij werden voornamelijk gebruikt bij de aanleg van we-gen en bij de oorlogsvoering in vroeger jaren. Er wordt gesproken over de vrouwen, die bij de bestorming van Steenwijk met stenen hun mannen te hulp snelden en de vijand verdreven. Een aannemelijker verklaring voor de naam Steenwijk is zeer zeker bron van de rijke steenvoorraad, die men vroeger in deze gebieden aantrof. Deze stenen hebben met alleen eeuwen geleden, maar tot zelfs bij de aanvang van de twintigste eeuw een rol gespeeld in het leven van de bevolking van Noordwest Overijssel, want zelfs in de jaren rand 1900 kwamen er nog mannen voor, die van beroep, steenpunter" waren. Op de hoogste gebieden en vooral op de Steenwijker Kamp werden grote voorraden veld keistenen aangetroffen. Vele van deze stenen waren geschikt voor de bestrating van wegen en men trof er ook aan, die zo groot van omvang waren, dat de hunebedbouwers jaloers hadden kunnen zijn. In de ijstijd zijn deze stenen naar onze gebieden gespoeld en meestal tegen een heuvelrug trof men de grootste hoeveelheden aan. Een voorbeeld van bestrating met deze keien is nu nog te zien aan de Looijersgracht, al is dat een heel klein stukje nog, de bewoners hebben meeste keien helaas weg gehaald. Het Terreplein aan de Onnadwarsstraat wat ondekt is, geeft een goed voorbeeld van hoe keien werden gebruikt. Het delven van deze stenen heeft aan de arbeidende bevolking van Steenwijk gedurende vele wintermaanden werk verschaft. In verschillende gesprekken met oude stad en streekbewoners wordt hier nog uit eigen verklaring over verteld. In het laatst van de negentiende eeuw trok men er op uit met de schop en een puntijzer om met het zogenaamde ,,steenpunten” een loon te verdienen. Zo’n puntijzer bestond uit een ijzeren stang van twee tot drie el lengte. Van boven was deze stang voorzien van een dubbel handvat en van onderen was een stalen punt, waarmee men in de grond boorde, om naar stenen te zoeken. Trof men een behoorlijke stenenlaag aan, dan werd de bovengrond verwijderd en werden de stenen blootgelegd en uitgegraven. De zware exemplaren liet men door middel van kruit springen. Jaren geleden beschikte men niet over bakstenen, daarom werden de kleine veldstenen gebruikt voor het verharden van wegen en de grotere soorten deden dienst als fundering bij de bouw van huizen. Ook werden die grotere stenen naar Blokzijl vervoerd, waar ze bijzonder goed dienst konden doen bij de, versterking van de zeeweringen. Er zijn in Steenwijks omgeving nog vele namen, die aan dit steen zoeken herinneren. Bijvoorbeeld de Steenakkers, de Steenwal (aan het Dolderkanaal) en de weg naar Tuk wordt ook nog wel Steendijk genoemd. Het zijn allemaal namen, die wijzen op de, steenrijkdom van dit gebied. Met zekerheid is het echter niet te zeggen. Ook het stadsarchief kan hieromtrent geen uitkomst geven, want dit dateert namelijk van omstreeks 1560. De namen zullen dus voor die tijd al gekozen moeten zijn. Bij een grote brand in 1523 zijn alle schriftelijke bescheiden vernietigd. Het steenpunten heeft men lange tijd uitgeoefend. Omstreeks het laatst van de negentiende eeuw woonde er aan de Woldpoort in Steenwijk een zekere Hetebrij, die nog handelde in veldkeien. De handelaar kocht grote massa's stenen op, die op de steenwal aan de Dolder een plaats vonden. Hier werden de stenen fijn geklopt en later verscheept naar elders voor wegenaanleg. Het stenen zoeken of beter gezegd stenen punten is lange tijd een bron van inkomen geweest voor de bevolking men kreeg als beloning tien cent per mand vol en zelfs tot de aanvang van de twintigste eeuw waren er mensen die met deze stenenhandel vooral in de winterperiode hun brood verdienden.

Tramlaan.

Werd in 1917 aangelegd en in 1971 verbreed en in westelijke richting doorgetrokken tot de Mr. Zigher ter Steghestraat.

Oude stadhuis

Kallenkoterallee

Naam van de wegverbiding tussen de Meppelerweg en Kallenkote. De buurtschap Kallenkote behoorde vóór 1 januari 1973 tot het grondgebied van de voormalige gemeente Steenwijkerwold. De Kallenkoterallee was oorspronkelijk een met dennen beplante zandweg. In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd de allee met klinkers verhard. De dennebomen werden vervangen door een laanbeplanting van beuken en eiken. Bijna honderd jaar later- rond 1960- ontwikkelde het gemeentebestuur van Steenwijk plannen om de smalle Kallenkoterallee te verbeteren. Voordat die tot uivoering kwamen besloot men de bomen - die trouwens ouderdomsverschijnselen vertoonden - om te hakken. In 1967 werd een reconstructieplan gerealiseerd, waar door de weg thans in geen enkel opzicht meer herinnert aan de fraaie lommerrijke allee van vroeger.

Delen van het stadhuis kregen in 1750 een nieuwe kap. Burgemeester J.J. Cornelissen legde in 1842 de eerste steen voor een grote verbouwing waarvan de ontwerper onbekend is gebleven, maar waarvan de uitvoering in handen lag van timmerman R.A. de Boer. De beide panden aan de Marktzijde kregen één gepleisterde neoclassicistische gevel met gepleisterde hoekblokken en een dito middenrisaliet. De ingangspartij heeft gestileerde ionische pilasters op postamenten. Daarboven bevinden zich een balkon en, op de daklijst, een dakkapel met wijzerplaat. De grote raadzaal aan de Waagstraatzijde werd in 1842 ook nieuw opgetrokken, zij het met behoud van enig ouder muurwerk. Het stadhuis bood onderdak aan het politiebureau, de brandweer en het in 1838 opgerichte kantongerecht. De stadsherberg bleef tot 1876 bestaan. In 1873 werd de stadsstal aan de achterzijde, langs de Vrouwenstraat, verbouwd en verhoogd en het deel op de hoek met de Waagstraat ingericht als postkantoor. Aan de Koningstraat kwam in 1898 een uitbreiding voor de postbestellers tot stand, uitgevoerd in neorenaissance vormen, waarschijnlijk naar ontwerp van B. Rouwkema. Nadat in 1921 het nieuwe postkantoor Oosterstraat 80) gereedkwam voorzien van reliëfwerk van Hildo Krop stootte men een deel van de gebouwen, op de hoek van Waagstraat en Vrouwenstraat, af. In 1919 verhuisde het stadhuis naar de villa Rams Woerthe, waarna het oude complex tot 1992 in gebruik was als kantongerecht. Bij een ingrijpende modernisering in 1952 kreeg de zijgevel aan de Koningstraat een extra verdieping. Op enkele oude eiken kapspanten en twee deuren met 15de- eeuwse rozetten gevat in neorenaissance omlijsting na is er inwendig weinig bewaard gebleven. De Heren van de Rechter zitten nu in het oude gebouw gevestigd aan de Markt met hun Grand café. Men kwam aan de naam natuurlijk door het oude kantongerecht. Maar in 2013 brak er brand uit, en een groot deel ging verloren. Maar gelukkig is alles weer in oude glorie hersteld.

De Heren van De Rechter Adres: Markt 72 8331 HK Steenwijk Website: De Heren van Rechter

Oude stadhuis

Kallenkoterallee

Naam van de wegverbiding tussen de Meppelerweg en Kallenkote. De buurtschap Kallenkote behoorde vóór 1 januari 1973 tot het grondgebied van de voormalige gemeente Steenwijkerwold. De Kallenkoterallee was oorspronkelijk een met dennen beplante zandweg. In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd de allee met klinkers verhard. De dennebomen werden vervangen door een laanbeplanting van beuken en eiken. Bijna honderd jaar later- rond 1960- ontwikkelde het gemeentebestuur van Steenwijk plannen om de smalle Kallenkoterallee te verbeteren. Voordat die tot uivoering kwamen besloot men de bomen - die trouwens ouderdomsverschijnselen vertoonden - om te hakken. In 1967 werd een reconstructieplan gerealiseerd, waar door de weg thans in geen enkel opzicht meer herinnert aan de fraaie lommerrijke allee van vroeger.

Delen van het stadhuis kregen in 1750 een nieuwe kap. Burgemeester J.J. Cornelissen legde in 1842 de eerste steen voor een grote verbouwing waarvan de ontwerper onbekend is gebleven, maar waarvan de uitvoering in handen lag van timmerman R.A. de Boer. De beide panden aan de Marktzijde kregen één gepleisterde neoclassicistische gevel met gepleisterde hoekblokken en een dito middenrisaliet. De ingangspartij heeft gestileerde ionische pilasters op postamenten. Daarboven bevinden zich een balkon en, op de daklijst, een dakkapel met wijzerplaat. De grote raadzaal aan de Waagstraatzijde werd in 1842 ook nieuw opgetrokken, zij het met behoud van enig ouder muurwerk. Het stadhuis bood onderdak aan het politiebureau, de brandweer en het in 1838 opgerichte kantongerecht. De stadsherberg bleef tot 1876 bestaan. In 1873 werd de stadsstal aan de achterzijde, langs de Vrouwenstraat, verbouwd en verhoogd en het deel op de hoek met de Waagstraat ingericht als postkantoor. Aan de Koningstraat kwam in 1898 een uitbreiding voor de postbestellers tot stand, uitgevoerd in neorenaissance vormen, waarschijnlijk naar ontwerp van B. Rouwkema. Nadat in 1921 het nieuwe postkantoor Oosterstraat 80) gereedkwam voorzien van reliëfwerk van Hildo Krop stootte men een deel van de gebouwen, op de hoek van Waagstraat en Vrouwenstraat, af. In 1919 verhuisde het stadhuis naar de villa Rams Woerthe, waarna het oude complex tot 1992 in gebruik was als kantongerecht. Bij een ingrijpende modernisering in 1952 kreeg de zijgevel aan de Koningstraat een extra verdieping. Op enkele oude eiken kapspanten en twee deuren met 15de- eeuwse rozetten gevat in neorenaissance omlijsting na is er inwendig weinig bewaard gebleven. De Heren van de Rechter zitten nu in het oude gebouw gevestigd aan de Markt met hun Grand café. Men kwam aan de naam natuurlijk door het oude kantongerecht. Maar in 2013 brak er brand uit, en een groot deel ging verloren. Maar gelukkig is alles weer in oude glorie hersteld.

De Heren van De Rechter Adres: Markt 72 8331 HK Steenwijk Website: De Heren van Rechter

Ontdek Vestingstad Steenwiek

Stationsstraat.

Naam in 1901 gegeven aan het gedeelte van de Eesveenseweg vanaf de Oosterpoort tot aan de spoorlijn, daarvóór sinds 1868 ook wel Stationsweg genoemd.

Ontdek Vestingstad Steenwiek

Stationsstraat.

Naam in 1901 gegeven aan het gedeelte van de Eesveenseweg vanaf de Oosterpoort tot aan de spoorlijn, daarvóór sinds 1868 ook wel Stationsweg genoemd.

Omgeving Steenwiek

Bezoek Nationaal Park Weerribben-Wieden

Giethoorn het Hollands Venetië.

Dit autentieke Nederlandse dorp in het noordoostelijke deel van Nederland, in de kop van Overijssel. Zo is het maar 15 minuten van Steenwijk te berijken, en vanaf Amsterdam is het maar 85 minuten rijden met de auto van Amsterdam naar Giethoorn. Het is bekend door zijn bruggetjes, waterwegen en punters. het wordt wel het ‘Hollands Venetië genoemd. Giethoorn is langgerekt en bestaat uit drie buurten die steeds versprongen van elkaar liggen. In het noorden is dat het Noordereinde, dan volgt de Middenbuurt en ten slotte het Zuideinde. De Dorpsgracht is de centrale as van Giethoorn en eindigt in het zuiden in het Zuideindiger Wijde. De boerderijen en huizen zijn gescheiden door kavelsloten waarover vlonders liggen die de huispercelen verbinden. De bultrugboerderij is kemerkend voor Giethoorn. Door de vervening ontstonden plassen en meren. Om de turf te vervoeren groef men vaarten en sloten. Vele huizen zijn als ware op eilandjes gebouwd, die alleen via bruggetjes te bereiken zijn. De meeste van de meer dan 176 bruggen zijn privé-eigendom. Giethoorn was een nederzetting van veenontginners. De ontginning startte vanaf de oostoever van het Giethoornse Meer en bestond uit naar het oosten gerichte kluften die gescheiden werden door watergangen, zoals de Cornelisgracht en de Walengracht. De Dwarsgracht vormde een achterkade van een dergelijke ontginning. Naarmate de ontginning door de eeuwen vorderde werd het dorp oostwaarts verplaatst. De laatste keer gebeurde dat in de 17e eeuw, waarbij het dorp van de Gietersedijk, die later de Beukersweg genoemd werd, naar het gebeid van de huidige Dorpsgracht verplaatst werd. Rond 1750 schakelde het dorp over van vervening als basis van bestaan naar veehouderij. De grachten waren aanvankelijk gegraven voor de afvoer van turf, maar kregen meer en meer betekenis voor het landbouwbedrijf. Na de laatste verplaatsing van het dorp naar de Dorpsgracht kreeg Giethoorn het karakter van een waterdorp met een gracht begeleid door een voetpad met voor de scheepvaart afneembare vonders. Daarnaast kwamen de typerende hoge bruggetjes. Deze moesten hoog genoeg zijn om in de boot staande punteraars en hoog met hooi beladen bokken onbelemmerde doorgang te kunnen verlenen. De Gietersen gebruikten hun boten ook voor vervoer naar de omliggende plaatsen Steenwijk, Meppel, Zwartsluis en Blokzijl.

Blokzijl.

Blokzijl (Nedersaksisch: Blokziel) is een plaats in de Kop van Overijssel en maakt sinds de gemeentelijke herindeling van 1 januari 2001 deel uit van de gemeente Steenwijkerland in de Nederlandse provincie Overijssel. Tot 1973 was het een zelfstandige gemeente. Blokzijl ligt tussen Emme- loord en Steenwijk. De plaats dankt zijn naam aan een versterkte sluis, de Blokzijl (zijl=sluis). Blokzijl telt zo’n 1.400 inwoners. Blokzijl heeft een eigen haven voor de pleziervaart en een sluis. Ook grotere rondvaartboten doen regelmatig Blokzijl aan als tussen- stop. Op de kade staat een oud kanon, waarbij toeristen elkaar graag op de foto zetten. In het hartje van de stadje, bij de sluis, bevindt zich het sterrenrestaurant Kaatje bij de Sluis. In de 15e eeuw werd er al over “Blocksyl” (zoals de Vishandel) gespro- ken. In 1581 werd de plaats versterkt. Rond 1600 kreeg Blokzijl van prins Maurits allerlei privileges, zoals het benoemen jaarlijks op 1 januari van drie eigen gedeputeerden, later burgemeester genoemd. In 1610 trokken de Staten van Overijssel deze rechten weer in, omdat de prins consent niet had gevraagd. In Blokzijl ligt een oude zeesluis die al in de 16e eeuw de monding vormde van de Steenwijker Aa. Vooral de turf, die in het achterland gewonnen werd, zorgde voor veel bedrijvigheid. Johan de Ligny, Graaf van Amsberg, Stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel, maf genoemd worden als grote stimulator van deze omge- ving. Hij liet de toegangsvaarten verbeteren en havenkom aan leggen ten behoeve van de handel. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de plaats door Diederick van Sonoy in 1581 versterkt, om zo aan de oost- zijde van de Zuiderzee een steunpunt voor de Staatse vloot en een uit- valsbasis voor de tropen tegen de Spanjaarden te krijgen. De naam Blokzijl, ofwel versterkte sluis, is toen ontstaan. Blokzijl was een lange tijd onder Spaans bewind en in die tijd ging het Blokzijl voor de wind. De plaats lag aan een kanaal dat toegang gaf aan de Zuiderzee en was een belangrijk handelspunt. Blokzijl verkreeg in 1672 stadsrechten van Prins Willem III. In 1674 protesteerde de drost van Vollenhove. De Staten van Overijssel weigerden toen om de rechten te bevestigen. In 1675 werden de stads- rechten weer ingetrokken en viel Blokzijl weer onder het schoutambt Vollenhove.

In de eerste helft van de 16e eeuw bloeide de stad op. Joris Schenck van Toutenburg werd drost en later stadhouder van Overijssel voor keizer Karel V. Schenck liet net buiten de de stad het kasteel Toutenburg bouwen. Vollenhove werd met deze residentie het bestuurscentrum voor de drie noordelijke provincies: Groningen, Friesland, en Overijssel. Drenthe telde niet mee omdat het te arm werd geacht. Bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog verloor Vollenhove de rol van bestuurscentrum, en in de eeuwen daarna kwijnde de stad weg. In 1818 werd Vollenhove verdeeld in Stad Vollenhove en Ambt Vollenhove, het platteland dat bij Vollenhove hoorde. In de tweede helft van de 19e eeuw bloeide Vollenhove weer even op. De slotgracht van het Olde Huys werd visserijhaven, en het kasteel werd afgebroken. Toen in 1859 het eiland Schokland werd ontruimd, vestigden de meeste Schokkers zich te midden van de resten van het kasteel. Aaan het einde van de 19e eeuw werd een nieuwe haven gebouwd en ontstond een specifiek vissersschip, de Vollenhovense bol. Door de aanleg van de Afsluitdijk (1932) kwam aan de Zuiderzeevisserij een eind. Vollenhove werd in het begin van de Tweede Wereldoorlog belangrijk als werkhaven voor de inpoldering van Noordoostpolder.

Bezienswaardigheden

• In Vollenhove zijn vele historische gebouwen te vinden. De Grote of Sint-Nicolaaskerk is een laatgotische hallenkerk, die in de 15de eeuw zijn huidige vorm kreeg. De kerk, gelegen aan de binnenhaven, is tussen 1968 en 1976 gerestaureerd en is in gebruik bij de protestantse kerkgemeente. • De ander historische kerk is de Kleine of Lieve-Vrouwekerk, gebouwd vanaf 1423, en in 1461 uitgebreid met een toren. Deze staat in de Bisschopstraat. HaveZate Oldruitenborgh uit 1524 was vroeger een jachtslot van het kasteel Toutenburg; de ruïne van dit kasteel is van afstand te bekijken. • Het stadhuis uit 1621 was tot 2001 als zodanig in gebruik. In de voormalige Latijnse School uit 1627 is een restaurant gevestigd. Ook is nog het oude tramstationnetje van de voormalige lijn Blokzijl-Zwolle te zien. • In der Kerkstraat bevinden zich de rooms-katholieke kerk en de Gereformeerd-vrijgemaakte kerk. • En natuurlijk de oude haven.

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeenteraadslid en van 1939-1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti- Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945- 1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openba-re Lees- zaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was op-richter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies.

Omgeving Steenwiek

Bezoek Nationaal Park Weerribben-Wieden

Giethoorn het Hollands Venetië.

Dit autentieke Nederlandse dorp in het noordoostelijke deel van Nederland, in de kop van Overijssel. Zo is het maar 15 minuten van Steenwijk te berijken, en vanaf Amsterdam is het maar 85 minuten rijden met de auto van Amsterdam naar Giethoorn. Het is bekend door zijn bruggetjes, waterwegen en punters. het wordt wel het ‘Hollands Venetië genoemd. Giethoorn is langgerekt en bestaat uit drie buurten die steeds versprongen van elkaar liggen. In het noorden is dat het Noordereinde, dan volgt de Middenbuurt en ten slotte het Zuideinde. De Dorpsgracht is de centrale as van Giethoorn en eindigt in het zuiden in het Zuideindiger Wijde. De boerderijen en huizen zijn gescheiden door kavelsloten waarover vlonders liggen die de huispercelen verbinden. De bultrugboerderij is kemerkend voor Giethoorn. Door de vervening ontstonden plassen en meren. Om de turf te vervoeren groef men vaarten en sloten. Vele huizen zijn als ware op eilandjes gebouwd, die alleen via bruggetjes te bereiken zijn. De meeste van de meer dan 176 bruggen zijn privé-eigendom. Giethoorn was een nederzetting van veenontginners. De ontginning startte vanaf de oostoever van het Giethoornse Meer en bestond uit naar het oosten gerichte kluften die gescheiden werden door watergangen, zoals de Cornelisgracht en de Walengracht. De Dwarsgracht vormde een achterkade van een dergelijke ontginning. Naarmate de ontginning door de eeuwen vorderde werd het dorp oostwaarts verplaatst. De laatste keer gebeurde dat in de 17e eeuw, waarbij het dorp van de Gietersedijk, die later de Beukersweg genoemd werd, naar het gebeid van de huidige Dorpsgracht verplaatst werd. Rond 1750 schakelde het dorp over van vervening als basis van bestaan naar veehouderij. De grachten waren aanvankelijk gegraven voor de afvoer van turf, maar kregen meer en meer betekenis voor het landbouwbedrijf. Na de laatste verplaatsing van het dorp naar de Dorpsgracht kreeg Giethoorn het karakter van een waterdorp met een gracht begeleid door een voetpad met voor de scheepvaart afneembare vonders. Daarnaast kwamen de typerende hoge bruggetjes. Deze moesten hoog genoeg zijn om in de boot staande punteraars en hoog met hooi beladen bokken onbelemmerde doorgang te kunnen verlenen. De Gietersen gebruikten hun boten ook voor vervoer naar de omliggende plaatsen Steenwijk, Meppel, Zwartsluis en Blokzijl.

Blokzijl.

Blokzijl (Nedersaksisch: Blokziel) is een plaats in de Kop van Overijssel en maakt sinds de gemeentelijke herindeling van 1 januari 2001 deel uit van de gemeente Steenwijkerland in de Nederlandse provincie Overijssel. Tot 1973 was het een zelfstandige gemeente. Blokzijl ligt tussen Emme-loord en Steenwijk. De plaats dankt zijn naam aan een versterkte sluis, de Blokzijl (zijl=sluis). Blokzijl telt zo’n 1.400 inwoners. Blokzijl heeft een eigen haven voor de pleziervaart en een sluis. Ook grotere rondvaartboten doen regelmatig Blokzijl aan als tussen-stop. Op de kade staat een oud kanon, waarbij toeristen elkaar graag op de foto zetten. In het hartje van de stadje, bij de sluis, bevindt zich het sterrenrestaurant Kaatje bij de Sluis. In de 15e eeuw werd er al over “Blocksyl” (zoals de Vishandel) gespro-ken. In 1581 werd de plaats versterkt. Rond 1600 kreeg Blokzijl van prins Maurits allerlei privileges, zoals het benoemen jaarlijks op 1 januari van drie eigen gedeputeerden, later burgemeester genoemd. In 1610 trokken de Staten van Overijssel deze rechten weer in, omdat de prins consent niet had gevraagd. In Blokzijl ligt een oude zeesluis die al in de 16e eeuw de monding vormde van de Steenwijker Aa. Vooral de turf, die in het achterland gewonnen werd, zorgde voor veel bedrijvigheid. Johan de Ligny, Graaf van Amsberg, Stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel, maf genoemd worden als grote stimulator van deze omge-ving. Hij liet de toegangsvaarten verbeteren en havenkom aan leggen ten behoeve van de handel. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de plaats door Diederick van Sonoy in 1581 versterkt, om zo aan de oost-zijde van de Zuiderzee een steunpunt voor de Staatse vloot en een uit- valsbasis voor de tropen tegen de Spanjaarden te krijgen. De naam Blokzijl, ofwel versterkte sluis, is toen ontstaan. Blokzijl was een lange tijd onder Spaans bewind en in die tijd ging het Blokzijl voor de wind. De plaats lag aan een kanaal dat toegang gaf aan de Zuiderzee en was een belangrijk handelspunt. Blokzijl verkreeg in 1672 stadsrechten van Prins Willem III. In 1674 protesteerde de drost van Vollenhove. De Staten van Overijssel weigerden toen om de rechten te bevestigen. In 1675 werden de stads- rechten weer ingetrokken en viel Blokzijl weer onder het schoutambt Vollenhove.

In de eerste helft van de 16e eeuw bloeide de stad op. Joris Schenck van Toutenburg werd drost en later stadhouder van Overijssel voor keizer Karel V. Schenck liet net buiten de de stad het kasteel Toutenburg bouwen. Vollenhove werd met deze residentie het bestuurscentrum voor de drie noordelijke provincies: Groningen, Friesland, en Overijssel. Drenthe telde niet mee omdat het te arm werd geacht. Bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog verloor Vollenhove de rol van bestuurscentrum, en in de eeuwen daarna kwijnde de stad weg. In 1818 werd Vollenhove verdeeld in Stad Vollenhove en Ambt Vollenhove, het platteland dat bij Vollenhove hoorde. In de tweede helft van de 19e eeuw bloeide Vollenhove weer even op. De slotgracht van het Olde Huys werd visserijhaven, en het kasteel werd afgebroken. Toen in 1859 het eiland Schokland werd ontruimd, vestigden de meeste Schokkers zich te midden van de resten van het kasteel. Aaan het einde van de 19e eeuw werd een nieuwe haven gebouwd en ontstond een specifiek vissersschip, de Vollenhovense bol. Door de aanleg van de Afsluitdijk (1932) kwam aan de Zuiderzeevisserij een eind. Vollenhove werd in het begin van de Tweede Wereldoorlog belangrijk als werkhaven voor de inpoldering van Noordoostpolder.

Bezienswaardigheden

• In Vollenhove zijn vele historische gebouwen te vinden. De Grote of Sint-Nicolaaskerk is een laatgotische hallenkerk, die in de 15de eeuw zijn huidige vorm kreeg. De kerk, gelegen aan de binnenhaven, is tussen 1968 en 1976 gerestaureerd en is in gebruik bij de protestantse kerkgemeente. • De ander historische kerk is de Kleine of Lieve- Vrouwekerk, gebouwd vanaf 1423, en in 1461 uitgebreid met een toren. Deze staat in de Bisschopstraat. HaveZate Oldruitenborgh uit 1524 was vroeger een jachtslot van het kasteel Toutenburg; de ruïne van dit kasteel is van afstand te bekijken. • Het stadhuis uit 1621 was tot 2001 als zodanig in gebruik. In de voormalige Latijnse School uit 1627 is een restaurant gevestigd. Ook is nog het oude tramstationnetje van de voormalige lijn Blokzijl-Zwolle te zien. • In der Kerkstraat bevinden zich de rooms- katholieke kerk en de Gereformeerd- vrijgemaakte kerk. • En natuurlijk de oude haven.

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeenteraadslid en van 1939-1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openba-re Lees-zaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was op-richter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies.

Park Rams Woerthe

Park Rams Woerthe Locatie: Gasthuislaan 2 8331 MX Steenwijk.

Park Rams Woerthe Locatie: Gedempte Turfhaven 3 8331 LV Steenwijk.

Olde Wheemstraat

Aan het begin van de 16de eeuw behoorde tot de bezittingen van de St. Clemenskerk te Steenwijk een stuk land in de Oostwijk, dat Olde Wedeme werd genoemd. Waarschijnlijk heeft in nog vroeger tijd op deze plaats de weem of weme, de pastorie gestaan.

Park Rams Woerthe

Park Rams Woerthe Locatie: Gasthuislaan 2 8331 MX Steenwijk.

Olde Wheemstraat

Aan het begin van de 16de eeuw behoorde tot de bezittingen van de St. Clemenskerk te Steenwijk een stuk land in de Oostwijk, dat Olde Wedeme werd genoemd. Waarschijnlijk heeft in nog vroeger tijd op deze plaats de weem of weme, de pastorie gestaan.

Poppenrijk (Wildebras)

Grachtstraat.

Naam in 1930 gegeven aan het verlengde van de tegenwoordige Tulpstraat, lopend tot aan de stadsgracht. Daarvóór heette dit het Gangetje (’t Gaankien). In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden de tientallen bouwvallige woningen gesloopt die hier tussen 1864 en 1900 waren gebouwd. In 1984 verrees hier het wooncomplex Grachtveste.

Poppenrijk (Wildebras)

Grachtstraat.

Naam in 1930 gegeven aan het verlengde van de tegenwoordige Tulpstraat, lopend tot aan de stadsgracht. Daarvóór heette dit het Gangetje (’t Gaankien). In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden de tientallen bouwvallige woningen gesloopt die hier tussen 1864 en 1900 waren gebouwd. In 1984 verrees hier het wooncomplex Grachtveste.

R.K. Begraafplaats

Neerwoldstraat.

Wold: woud, bos, Neder=neer: naar beneden, omlaag. De benaming moet in verband worden gebracht met Steenwijkerwold. De oudste vermelding dateert uit 1462. In een oorkonde uit dat jaar wordt melding gemaakt van een hofstede aan de Neder-Wolt- straat.

R.K. Begraafplaats

Locatie: Meppelerweg 146 8331 DT Steenwijk. Website: Beheerder Parochie H. Christoffel.

R.K. Begraafplaats

Neerwoldstraat.

Wold: woud, bos, Neder=neer: naar beneden, omlaag. De benaming moet in verband worden gebracht met Steenwijkerwold. De oudste vermelding dateert uit 1462. In een oorkonde uit dat jaar wordt melding gemaakt van een hofstede aan de Neder-Wolt-straat.

R.K. Begraafplaats

Locatie: Meppelerweg 146 8331 DT Steenwijk. Website: Beheerder Parochie H. Christoffel.

R.K. Sint Clemenskerk

Omschrijving. De driebeukige kerk is van het type pseudobasiliek en gebouwd in de stijl van de destijds voor r.k kerken gangbare neogotiek. Hij heeft een met leien gedekt (maasdekking) zadeldak met vijfzijdige koorkap op het middenschip. De zijbeuken zijn voorzien van lessenaardaken. Het vooraanzicht van de kerk wordt gedomineerd door de drie geledingen tellende klokketoren met in gesnoerde octogonale spits en vijfzijdig traptorentje met pironbekroning aan de rechter zijde. In de voorgevel van de toren bevindt zich een dubbele deur onder een groot onder een groot spitsboogvenster met traceringen van baksteen en van 1952 daterend gebrandschilderd glas in lood uit het atelier van G.B. Holst N.V. De twee-de en de derde geleding tellen aan elke zijde vier smalle, blinde lancetvensters. Op de klokkenzolder zijn de twee middelste voorzien van galmgaten. De torenhoeken zijn verstevigd door middel van lage, overhoekse steunberen. Links tegen de toren staat een vijfzijdig doopkapelletje met glas in lood spitsboogvensters tussen steunberen. De vier traveeën diepe zijbeuken bezitten tussen gelede steunberen geplaatste glas in lood vensters die zijn ingevuld met bloemen en plantenmotieven en bakstenen traceringen. Aan de rechter zijgevel staat een ‘eenvoudig uitbouwtje (biechtstoel) onder plat dak. Tegen de linker zijgevel en de uitgebouwde sacristie staat een detonerende toevoeging van recente datum. Het vijfzijdige koor met dakkapelletjes en smeedijzeren nokversiering is voorzien van spitsboogvensters met gebrandschilderderde glas in lood ramen, die zijn ontworpen door Henri Liesker en uitgevoerd door Alex Luigjes. Het interieur van de kerk met vloeren van granito is nog in oorspronkelijke staat. Het ingangsportaal onder de toren heeft een verlaagd plafond, een mozaïek van Sint Clemens in de vloer en een deur die leidt naar de traptoren met wenteltrap. Deze komt uit op de tweede torengeleding die toegang geeft naar de ruimte tussen de gewelven en de kap die een eenvoudige, uit Duitse spanten samengestelde kapconstructie heeft. Het torenportaal leidt via een beslagen dubbele deur, met aan weerszijden een waterbekken en erboven een beeld van St. Clemens op een smeedijzeren schoor, naar de driebeukige gebedsruimte met boven het portaal een open gaanderij met kruisgewelf. In de gewelfsleutel hiervan is een driepas met Davidsster verwerkt. De ribben steunen evenals die van het middenschip en de zijbeuken op kraagstukken. De muren van de driebeukige kerkruimte zijn gepleisterd. Het hoger opgaande middenschip met kruisgewelven steunt op twee reeksen ronde zuilen en halfzuilen (aan de kopse zijden van het schip) met geprofileerde bases en kapitelen. De kapitelen, kraagstukken en gewelfsleutels van zuilen en gewelven zijn beschilderd met decoratieve patronen. De vensters zijn voorzien van afzaten die met elkaar zijn verbonden door een profiellijst met daaronder een fries van met een sjabloon aangebrachte motieven, die ook onder de balustrade van de gaanderij doorlopen. Het koor met straalgewelf wordt door middel van een grote spitsboog met beschilderde binnenzijde en houten crucifix ge-scheiden van het middenschip. De inventaris van de kerk bestaat uit twee brede rijen houten banken met snijwerk in het middenschip, een smalle rij banken in de zijbeuken, een geschilderde kruisweg aan de muren en beeldhouwwerk, waaronder een uit de bouwtijd daterend, uit hout gesneden "laatste avondmaal" in hoog reliëf. In het koor met hogere vloer staat een altaar met een blad van marmer op twee ronden.

Noordersingel.

Of: Noorderwal): de noordnoordwestelijke stadswal, tussen het Jufferties- en het Noorderbolwerk. Deze wal werd in 1908 afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS. Het pad langs de stadsgracht (voormalige lijnbaan) werd in 1921 bestraat en kreeg in 1924 de naam Noordersingel.

R.K. Sint Clemenskerk

Locatie: Molenstraat 23 8331 HP Steenwijk. Website: R.K. Sint Clemenskerk

R.K. Sint Clemenskerk

Omschrijving. De driebeukige kerk is van het type pseudobasiliek en gebouwd in de stijl van de destijds voor r.k kerken gangbare neogotiek. Hij heeft een met leien gedekt (maasdekking) zadeldak met vijfzijdige koorkap op het middenschip. De zijbeuken zijn voorzien van lessenaardaken. Het vooraanzicht van de kerk wordt gedomineerd door de drie geledingen tellende klokketoren met in gesnoerde octogonale spits en vijfzijdig traptorentje met pironbekroning aan de rechter zijde. In de voorgevel van de toren bevindt zich een dubbele deur onder een groot onder een groot spitsboogvenster met traceringen van baksteen en van 1952 daterend gebrandschilderd glas in lood uit het atelier van G.B. Holst N.V. De twee-de en de derde geleding tellen aan elke zijde vier smalle, blinde lancetvensters. Op de klokkenzolder zijn de twee middelste voorzien van galmgaten. De torenhoeken zijn verstevigd door middel van lage, overhoekse steunberen. Links tegen de toren staat een vijfzijdig doopkapelletje met glas in lood spitsboogvensters tussen steunberen. De vier traveeën diepe zijbeuken bezitten tussen gelede steunberen geplaatste glas in lood vensters die zijn ingevuld met bloemen en plantenmotieven en bakstenen traceringen. Aan de rechter zijgevel staat een ‘eenvoudig uitbouwtje (biechtstoel) onder plat dak. Tegen de linker zijgevel en de uitgebouwde sacristie staat een detonerende toevoeging van recente datum. Het vijfzijdige koor met dakkapelletjes en smeedijzeren nokversiering is voorzien van spitsboogvensters met gebrandschilderderde glas in lood ramen, die zijn ontworpen door Henri Liesker en uitgevoerd door Alex Luigjes. Het interieur van de kerk met vloeren van granito is nog in oorspronkelijke staat. Het ingangsportaal onder de toren heeft een verlaagd plafond, een mozaïek van Sint Clemens in de vloer en een deur die leidt naar de traptoren met wenteltrap. Deze komt uit op de tweede torengeleding die toegang geeft naar de ruimte tussen de gewelven en de kap die een eenvoudige, uit Duitse spanten samengestelde kapconstructie heeft. Het torenportaal leidt via een beslagen dubbele deur, met aan weerszijden een waterbekken en erboven een beeld van St. Clemens op een smeedijzeren schoor, naar de driebeukige gebedsruimte met boven het portaal een open gaanderij met kruisgewelf. In de gewelfsleutel hiervan is een driepas met Davidsster verwerkt. De ribben steunen evenals die van het middenschip en de zijbeuken op kraagstukken. De muren van de driebeukige kerkruimte zijn gepleisterd. Het hoger opgaande middenschip met kruisgewelven steunt op twee reeksen ronde zuilen en halfzuilen (aan de kopse zijden van het schip) met geprofileerde bases en kapitelen. De kapitelen, kraagstukken en gewelfsleutels van zuilen en gewelven zijn beschilderd met decoratieve patronen. De vensters zijn voorzien van afzaten die met elkaar zijn verbonden door een profiellijst met daaronder een fries van met een sjabloon aangebrachte motieven, die ook onder de balustrade van de gaanderij doorlopen. Het koor met straalgewelf wordt door middel van een grote spitsboog met beschilderde binnenzijde en houten crucifix ge-scheiden van het middenschip. De inventaris van de kerk bestaat uit twee brede rijen houten banken met snijwerk in het middenschip, een smalle rij banken in de zijbeuken, een geschilderde kruisweg aan de muren en beeldhouwwerk, waaronder een uit de bouwtijd daterend, uit hout gesneden "laatste avondmaal" in hoog reliëf. In het koor met hogere vloer staat een altaar met een blad van marmer op twee ronden.

Noordersingel.

Of: Noorderwal): de noordnoordwestelijke stadswal, tussen het Jufferties- en het Noorderbolwerk. Deze wal werd in 1908 afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS. Het pad langs de stadsgracht (voormalige lijnbaan) werd in 1921 bestraat en kreeg in 1924 de naam Noordersingel.

R.K. Sint Clemenskerk

Locatie: Molenstraat 23 8331 HP Steenwijk. Website: R.K. Sint Clemenskerk

Stallen en Koetshuis

Rechts naast de stallen bevindt zich een deur onder een smal muurvlak waaraan een ramskop is bevestigd en die wordt bekroond door een haan op een bol. In de lange rechter zijgevel zijn een gietijzeren roosvenster, twee deuren en een reeks esruitsvenstertjes geplaatst. Het achterste deel van deze zijmuur behoort bij een ruimte die later is toegevoegd. Het interieur is heel bijzonder vanwege de aanwezigheid van de oorspronkelijke stalindeling met gietijzeren kolommen voor de tussenschotten met gebogen ijzeren hekken op houten schotten. De elf ruiven van hout en ijzer zijn door middel van stortgaten met de hooizolder verbonden. De muren zijn aan de binnenzijde bekleed met zeshoekige tegeltjes. De ongelede, gepleisterde linker muur is voorzien van ijzeren constructies voor het ophangen van het tuig. Achter de rechter inrijdeuren bevindt zich een kleinere, afgesloten ruimte, die oorspronkelijk onder meer diende als spoellokaal. De achterste ruimten behoren tot een latere uitbreiding van het gebouw. Op de zeer ruime zolder is een ruimte afgetimmerd, met het opschrift "laboratorium" boven de deur. Een gedeelte van de ruimte boven de zolder wordt gebruikt als vliering. De ijzeren kapconstructie bestaat uit een stelsel van gebroken kapstijlen met gelijkbenige driehoekspanten. Links achter de stallen bevinden zich nog de restanten van een wintertuin op een niet meer in gebruik zijnde terreintje. Waardering. De paardestalling is vanwege de oorspronkelijke functie, de situering in de oude binnenstad, de architectonische en stilistische gaafheid, de detaillering en het nog originele interieur een in alle opzichten zeer bijzonder architectonisch element in het stadshart. De stalling heeft grote zeldzaamheidswaarde en is tevens van groot cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang. Het geheel is door de gemeente aangekocht, waarvan de stallen door de gemeente zijn gerestaureerd. Waarin nu allemaal tweedehands winkeltjes zijn gevestigd, het is de bedoeling dat zij er uit gaan en dat het Hildo Krop museum in de stallen komt, en het koetshuis is verkocht en daar zit nu een brasserie in.

Gedempte Turfhaven.

Turfhaven (ook: Turfvaart): een in 1890 gegraven zijtak van de Steenwijker Aa, evenwijdig aan het Steenwijkerdiep en daarop aansluitend. Schepen van en naar Giethoorn hoefden hierdoor niet langer gebruik te maken van de Aa, die in 1898 werd opgenomen in de vijverpartijen van het Park Rams Woerthe. De Turfhaven, ongeveer 250 m lang, verloor gaandeweg haar betekenis en werd in 1936-1937 als werkverschaffingsobject gedempt. De Gedempte Turfhaven heeft als straat hieraan zijn naam ontleend.

Paardenstallen Koetshuis

Locatie: Kalverstraat 11 8331 JL Steenwijk. Locatie: Gasthuisstraat 28 8331 JP Steenwijk Website: De Stallen op Facbook Website: Koetshuis

Stallen en Koetshuis

Rechts naast de stallen bevindt zich een deur onder een smal muurvlak waaraan een ramskop is bevestigd en die wordt bekroond door een haan op een bol. In de lange rechter zijgevel zijn een gietijzeren roosvenster, twee deuren en een reeks esruitsvenstertjes geplaatst. Het achterste deel van deze zijmuur behoort bij een ruimte die later is toegevoegd. Het interieur is heel bijzonder vanwege de aanwezigheid van de oorspronkelijke stalindeling met gietijzeren kolommen voor de tussenschotten met gebogen ijzeren hekken op houten schotten. De elf ruiven van hout en ijzer zijn door middel van stortgaten met de hooizolder verbonden. De muren zijn aan de binnenzijde bekleed met zeshoekige tegeltjes. De ongelede, gepleisterde linker muur is voorzien van ijzeren constructies voor het ophangen van het tuig. Achter de rechter inrijdeuren bevindt zich een kleinere, afgesloten ruimte, die oorspronkelijk onder meer diende als spoellokaal. De achterste ruimten behoren tot een latere uitbreiding van het gebouw. Op de zeer ruime zolder is een ruimte afgetimmerd, met het opschrift "laboratorium" boven de deur. Een gedeelte van de ruimte boven de zolder wordt gebruikt als vliering. De ijzeren kapconstructie bestaat uit een stelsel van gebroken kapstijlen met gelijkbenige driehoekspanten. Links achter de stallen bevinden zich nog de restanten van een wintertuin op een niet meer in gebruik zijnde terreintje. Waardering. De paardestalling is vanwege de oorspronkelijke functie, de situering in de oude binnenstad, de architectonische en stilistische gaafheid, de detaillering en het nog originele interieur een in alle opzichten zeer bijzonder architectonisch element in het stadshart. De stalling heeft grote zeldzaamheidswaarde en is tevens van groot cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang. Het geheel is door de gemeente aangekocht, waarvan de stallen door de gemeente zijn gerestaureerd. Waarin nu allemaal tweedehands winkeltjes zijn gevestigd, het is de bedoeling dat zij er uit gaan en dat het Hildo Krop museum in de stallen komt, en het koetshuis is verkocht en daar zit nu een brasserie in.

Gedempte Turfhaven.

Turfhaven (ook: Turfvaart): een in 1890 gegraven zijtak van de Steenwijker Aa, evenwijdig aan het Steenwijkerdiep en daarop aansluitend. Schepen van en naar Giethoorn hoefden hierdoor niet langer gebruik te maken van de Aa, die in 1898 werd opgenomen in de vijverpartijen van het Park Rams Woerthe. De Turfhaven, ongeveer 250 m lang, verloor gaandeweg haar betekenis en werd in 1936-1937 als werkverschaffingsobject gedempt. De Gedempte Turfhaven heeft als straat hieraan zijn naam ontleend.

Paardenstallen

Koetshuis

Locatie: Kalverstraat 11 8331 JL Steenwijk. Locatie: Gasthuisstraat 28 8331 JP Steenwijk Website: De Stallen op Facbook Website: Koetshuis

Stadswaag of Boterwaag

Waagstraat.

Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw op een andere plaats. De Waag diende voor het wegen en keuren van vee en producten die op de markten werden aangevoerd. In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd. Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.

Stadswaag Loactie: Waagstraat 6 8331 HW Steenwijk

Stadswaag Locatie: Waagstraat 6 8331 HW Steenwijk

Stadswaag of Boterwaag

Waagstraat.

Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw op een andere plaats. De Waag diende voor het wegen en keuren van vee en producten die op de markten werden aangevoerd. In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd. Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.

Stadswaag Loactie: Waagstraat 6 8331 HW Steenwijk

Stadsmuseum

Waardeel.

Een Waardeel of waterschap is het aandeel van een markegenoot - een gewaarde - in de cultuurgrondgrond van de marke.

Stadsmuseum

Waardeel.

Een Waardeel of waterschap is het aandeel van een markegenoot - een gewaarde - in de cultuurgrondgrond van de marke.

Stadsrechten & Wapen & Vlag & Markten

Looiersgracht.

Noordoostelijk deel van de Steenwijker stadsgracht dat in het begin van de 19e eeuw zo genoemd werd naar de hier aanwezige leerlooierijen. Daarvóór heette het De Krimp of Krim, wat duidt op het kronkelende verloop van de gracht. In 1912 werd het oude houten bruggetje over de gracht vervangen door een betonbruggetje. Dit werd in 1953 afgebroken toen de gracht ter plaatse gedempt werd. Nadat de gracht in 2002 weer werd uitgegraven kwam hier een stalen voetbrug van fraai eigentijds ontwerp.

Stadsrechten & Wapen & Vlag & Markten

Looiersgracht.

Noordoostelijk deel van de Steenwijker stadsgracht dat in het begin van de 19e eeuw zo genoemd werd naar de hier aanwezige leerlooierijen. Daarvóór heette het De Krimp of Krim, wat duidt op het kronkelende verloop van de gracht. In 1912 werd het oude houten bruggetje over de gracht vervangen door een betonbruggetje. Dit werd in 1953 afgebroken toen de gracht ter plaatse gedempt werd. Nadat de gracht in 2002 weer werd uitgegraven kwam hier een stalen voetbrug van fraai eigentijds ontwerp.

Swindermanspoortje

Scholenstraat.

Straat lopend van de Markt in oostelijke richting, in 1444 nog Oosterstraat genoemd. Sinds de oudste tijden was dit de uitvalsweg naar het oosten, de oude heirweg. De naam, in 1856 vastgesteld, duidt op de voormalige Latijnse School (1627-1748). In de 15e eeuw kwam er een verbinding met de tegenwoordige Oosterstraat, tot 1962 de Kromme Elleboog geheten.

Swindermanpoortje Locatie: Scholenstraat 10 8331 HS Steenwijk

Swindermanspoortje

Scholenstraat.

Straat lopend van de Markt in oostelijke richting, in 1444 nog Oosterstraat genoemd. Sinds de oudste tijden was dit de uitvalsweg naar het oosten, de oude heirweg. De naam, in 1856 vastgesteld, duidt op de voormalige Latijnse School (1627-1748). In de 15e eeuw kwam er een verbinding met de tegenwoordige Oosterstraat, tot 1962 de Kromme Elleboog geheten.

Swindermanpoortje Locatie: Scholenstraat 10 8331 HS Steenwijk

Tachtigjarige Oorlog en het Beleg van Steenwijk 1580-1581

Steenwiek wordt belegerd. In de zomer van 1580 trok Van den Kornput in de richting van Steenwijk, achtervolgd door de Spaanse troepen. Hij wist ternauwernood aan die achtervolging te ontkomen en bracht zijn manschappen in de buurt van Steenwijk on-der dak. Hij zelf vertrok naar Kampen om met de Landsregering (de Staten-Generaal) te overleggen op welke manier hij het beste kon helpen. Op 17 oktober 1580 keerde hij naar Steenwijk terug met de opdracht de stad binnen te gaan en haar tot het uiterste te verdedigen. De Steenwijkers zelf waren echter helemaal niet zo blij met de komst van Johan van den Kornput; ze weigerden zelfs om de troepen binnen te laten. Was men bang dat men de soldaten niet kon betalen, was men bang voor dat vreemde krijgsvolk of was men bang dat er nogal veel Spaansgezinde Steenwerkers waren? In ieder geval lukte het Van den Kornput slechts met heel veel moeite om de stad binnen te komen. Nu was het met de vesting Steenwijk niet zo best gesteld: sinds een groot aantal jaren was er, omdat dat te duur was, nauwelijks iets aan het onderhoud van de wallen en grachten gedaan. Aan de noord- en de westzijde van de stad stroomde het riviertje de Aa en in een soort halve maan lag daar de stad tegen aan. Bij de Woldpoort legden de schepen aan, waarmee wapens, buskruit, voedsel en allerlei andere goederen via Blokzijl werden aangevoerd. Rennenberg kwam echter niet meteen naar Steenwijk: hij probeerde na Coevorden en de overwinning op 17 juni 1580 op Filips van Hohenlohe (1550-1606) eerst nog Zwolle, Doetinchem en Groenlo te veroveren. Toen hij daarbij weinig succes had, trok hij via Ommen naar Steenwijk. In juni 1580 was de hopman (kapitein) Olthof door de Landsregering alvast naar Steenwijk gestuurd om zich daar bezig te gaan houden met het herstellen en in staat van verdediging brengen van de vestingwerken. De houten borstweringen op de wallen werden vernieuwd, de grachten werden schoongemaakt en uitgediept en de wallen hersteld. De Steenwijkers vonden dit allemaal maar overbodig en daarom liet Olthof deze werkzaam-heden uitvoeren door boeren uit de omgeving. Die moesten er natuurlijk wel voor betaald worden. Bij Vollenhove lagen twee Staatsgezinde, voornamelijk uit Duitsers bestaande vendels onder aanvoering van Johan Stuper. Één daarvan, geleid door luitenant Johan de Beerenbroeck, moest zich naar Steenwijk begeven. Het vendel van Frans Plaet, dat zich eveneens in Vollenhove bevond, moest zich daarbij voegen. In een vendel (compagnie) waren meestal zo'n 150 tot 250 soldaten. Een vendel werd meestal genoemd naar hun hopman. Zo sprak men van het vendel van Plaet, het vendel Olthof en het vendel Van den Kornput. De katholieken die al deze werkzaamheden zagen vonden dit alles toch niet zo prettig, waarop velen de stad verlieten. Nu kon men zo'n vendel ook niet altijd vertrouwen: de soldaten vochten alleen als ze waren betaald. Op kermissen, markten en in de herbergen werden soldaten aangeworven. Iedereen die wilde vechten of de nodige avonturen wilde beleven, kon zich aanmelden. Daardoor was zo'n vendel vaak een allegaartje van soldaten van vele verschillende nationaliteiten. Vaderlandsliefde op zich was er dus niet bij. De soldaten moesten ook zelf voor hun wapens zorgen. Er waren verschillende soorten soldaten: de infanterie, die te voet gingen. Sommigen vochten met lansen en pieken en werden daarom ook wel piekeniers genoemd. Musketiers vochten met musketten. Een musket was een zwaar geweer dat tijdens de gevechten op een stok rustte. Na elk schot was het musket zo heet geworden dat de loop ervan eerst met natte schapenhuiden of lappen moest worden afgekoeld. Pas na enkele minuten kon er dan weer een volgend schot gelost worden. De cavalerie was het paardenvolk: een snelle en beweeglijke groep ruiters die menige veldslag besliste. Een nog veel groter probleem was echter, dat de Staten-Generaal geen bevelhebber over de vesting hadden aan-gesteld. Elke hopman vocht op zijn eigen manier met zijn eigen manschappen. Er moest dus heel wat vergaderd worden voor men het er over eens was wat er moest gaan ge-beuren. Bovendien zag het stadsbestuur ook niet altijd het nut van allerlei maatregelen in en werkte het zelfs vaak tegen als men tot een besluit moest komen. Gelukkig wist Johan van den Kornput ondanks alle tegenwerking een groot deel van zijn voorstellen en maatregelen uit te voeren. Het is dan ook aan hem te danken dat Steenwijk het zo lang kon uithouden om de Spaanse troepen buiten de wallen te houden.

De Spanjaarden voor de poorten. Op 18 oktober 1580 verscheen de voorhoede van Rennenberg's leger voor de Woldpoort. Er werden zesduizend soldaten en twaalfhonderd ruiters ondergebracht in legerkampen rondom de stad. De eerste, soldaten hadden zich nog maar amper vertoond, of de Steenwijkers deden al een uitval om de huizen in de Westwijk en in de Oostwijk te vernielen, in brand te steken en de nog aanwezige voorraden mee te nemen. Men wilde daarmee de Spanjaarden niet de gelegenheid geven om zich te legeren in de huizen buiten de poorten. De Steenwijker's hielden zich die eerste nacht bezig met het zorgvuldig afsluiten van de stads poorten. De deuren werden geblokkeerd en grote hoeveelheden zand en stenen werden (aan de binnenkant) achter de deuren opgeworpen. De Spanjaarden, die in de Westwijk gelegerd waren, gingen al vrij snel over tot het opwerpen van verschillende schansen. Dat gebeurde onder andere bij "de Capelle", in Tuk en in Steenwijkerwold. Om deze schansen gemakkelijk te kunnen bereiken, werd er over de Aa een soort schipbrug gebouwd. Ook bij de Gasthuispoort en bij de Woldpoort werden verschansingen aangelegd. Rennenberg zelf kwam veel later. Hij zou zijn intrek gaan nemen in een huis dicht bij de Gasthuispoort. Toen men binnen de vesting zag welk een groot leger er voor de poorten verscheen, gingen er al spoedig stemmen op om de stad maar meteen over te geven. Maar daar voelde Van den Kornput helemaal niets voor! De burgerij wilde dat hij de Lands-regering om hulp zou vragen, maar ook dat weigerde hij. Toch werd er een brief geschreven, waarin men verklaarde dat het onmogelijk was om de stad langer dan acht dagen te behouden, tenzij er hulp zou komen. In de nacht van 28 oktober 1580 werd deze brief door Matthijs Kiers dwars door de Spaanse linies heen naar Kampen gebracht. De brief was medeondertekend door de hoplieden Plaet en Olthof. Van den Kornput was een geheel andere mening toegedaan en vond dat men het verzet niet te snel moest opgeven. Het stadsbestuur begreep inmiddels ook dat het wel eens een langdurig beleg zou worden en dat men zuinig moest zijn met de voedsel voorraden. Zo bepaalde men onder andere op 28 oktober 1580 dat een pond spek niet meer dan drie stuivers mocht kosten en een roggebrood van twaalf pond slechts zes stuivers. De Spanjaarden gingen ook nogal eens op plundertochten uit om aan het nodige voedsel te komen. Bovendien werden de omringende plaatsen door hen bezet. Kuinre werd geplunderd en ondergebracht: Lemmer en Staveren werden ingenomen. Langzamerhand was het gehele gebied rond Steenwijk in Spaanse handen gekomen. Toen de Spanjaarden na hun overwinning in Kuinre terug kwamen voor de stad, waren ze in een feestelijke stemming. Dit beviel de Steenwijker's niet en een aantal soldaten van hopman Olthof trok 's avonds naar de molen buiten de Oosterpoort en stak deze in brand. Die molen was een gevaar, want van daaraf kon men over de wal in de stad schieten. De Spaanse soldaten werden toen zo kwaad dat ze een enorm geweervuur op de wallen legden. Bovendien brachten ze een ton met teer en zwavel tegen de slagboom, het afsluithek buiten de Gasthuispoort, en staken deze in brand. Dat was natuurlijk enorm gevaarlijk, zo dicht bij de poort. Brand in de stad was wel het laatste wat men kon gebruiken. Daarom klom Aert van Groningen, een soldaat uit het vendel van Johan van den Kornput, langs de stadspoort naar beneden de deuren konden niet open. omdat ze immers met zand en stenen waren versperd, en wist onder een regen van Spaanse kogels met een leren em-mer in de mond over de gracht te zwemmen en de brand te blussen. De Spanjaarden voor poorten. Op 18 oktober 1580 verscheen de voorhoede van Rennenberg's leger voor de Woldpoort. Er werden zesduizend soldaten en twaalfhonderd ruiters ondergebracht in legerkampen rondom de stad. De eerste, soldaten hadden zich nog maar amper vertoond, of de Steenwijkers deden al een uitval om de huizen in de Westwijk en in de Oostwijk te vernielen, in brand te steken en de nog aanwezige voorraden mee te nemen. Men wilde daarmee de Spanjaarden niet de gelegenheid geven om zich te legeren in de huizen buiten de poorten. De Steenwijker's hielden zich die eerste nacht bezig met het zorgvuldig afsluiten van de stads poorten. De deuren werden geblokkeerd en grote hoeveelheden zand en stenen werden (aan de binnenkant) achter de deuren opgeworpen. De Spanjaarden, die in de Westwijk gelegerd waren, gingen al vrij snel over tot het opwerpen van verschillende schansen. Dat gebeurde onder andere bij "de Capelle", in Tuk en in Steenwijkerwold. Om deze schansen gemakkelijk te kunnen bereiken, werd er over de Aa een soort schipbrug gebouwd. Ook bij de Gasthuispoort en bij de Woldpoort werden verschansingen aangelegd. Rennenberg zelf kwam veel later. Hij zou zijn intrek gaan nemen in een huis dicht bij de Gasthuispoort. Toen men binnen de vesting zag welk een groot leger er voor de poorten verscheen, gingen er al spoedig stemmen op om de stad maar meteen over te geven. Maar daar voelde Van den Kornput helemaal niets voor! De burgerij wilde dat hij de Landsregering om hulp zou vragen, maar ook dat weigerde hij. Toch werd er een brief geschreven, waarin men verklaarde dat het onmogelijk was om de stad langer dan acht dagen te behouden, tenzij er hulp zou komen. In de nacht van 28 oktober 1580 werd deze brief door Matthijs Kiers dwars door de Spaanse linies heen naar Kampen gebracht. De brief was medeondertekend door de hoplieden Plaet en Olthof. Van den Kornput was een geheel andere mening toegedaan en vond dat men het verzet niet te snel moest opgeven. Het stadsbestuur begreep inmiddels ook dat het wel eens een langdurig beleg zou worden en dat men zuinig moest zijn met de voedsel voorraden. Zo bepaalde men onder andere op 28 oktober 1580 dat een pond spek niet meer dan drie stuivers mocht kosten en een roggebrood van twaalf pond slechts zes stuivers. De Spanjaarden gingen ook nogal eens op plundertochten uit om aan het nodige voedsel te komen. Bovendien werden de omringende plaatsen door hen bezet. Kuinre werd geplunderd en ondergebracht: Lemmer en Staveren werden ingenomen. Langzamerhand was het gehele gebied rond Steenwijk in Spaanse handen gekomen. Toen de Spanjaarden na hun overwinning in Kuinre terug kwamen voor de stad, waren ze in een feestelijke stemming. Dit beviel de Steenwijker's niet en een aantal soldaten van hopman Olthof trok 's avonds naar de molen buiten de Oosterpoort en stak deze in brand. Die molen was een gevaar, want van daaraf kon men over de wal in de stad schieten. De Spaanse soldaten werden toen zo kwaad dat ze een enorm geweervuur op de wallen legden. Bovendien brachten ze een ton met teer en zwavel tegen de slagboom, het afsluithek buiten de Gasthuispoort, en staken deze in brand. Dat was natuurlijk enorm gevaarlijk, zo dicht bij de poort. Brand in de stad was wel het laatste wat men kon gebruiken. Daarom klom Aert van Groningen, een soldaat uit het vendel van Johan van den Kornput, langs de stadspoort naar beneden de deuren konden niet open. omdat ze immers met zand en stenen waren versperd, en wist onder een regen van Spaanse kogels met een leren emmer in de mond over de gracht te zwemmen en de brand te blussen. Rennenberg komt kijken Eind oktober kwam eindelijk Rennenberg, vergezeld van een vendel ruiters, zelf kijken. Hij had van Parma, de Spaanse landvoogd (de hoogste vertegenwoordiger van de Spaanse koning in Nederland), de opdracht gekregen om de stad zo snel mogelijk in te nemen. Reeds de volgende morgen stuurde hij een trompetter naar de wal om de stad namens de Spaanse koning op te eisen. Iedereen zou ongehinderd de stad mogen verlaten. De Steenwijker's weigerden echter. Natuurlijk had Rennenberg daar wel op gerekend. Als het niet goedschiks ging dan maar kwaadschiks, dus met geweld. Bij de Onnapoort werden drie kartouwen (kanonnen) geplaatst en overal verschenen schansen. Bij de Gasthuispoort werd een "kat", een aarden wal, opgeworpen, waarop zeven schanskorven met daartussen kanonnen werden opgesteld. Zo kon men vrij gemakkelijk over de wal heen op de huizen in de stad schieten. De Steenwijker's gingen daarop de stads poorten nog meer versterken door ze met zand en stenen op te vullen. Een nadeel was echter, dat daardoor de schietgaten werden afgesloten. Omdat de poorten een stukje buiten de wal uitstaken, kon men door deze schietgaten de wallen goed beheersen. Daarom had Johan van den Kornput er ook het grootste bezwaar tegen om die poorten op te vullen. De vijand zou dan veel gemakkelijker bij de poort kunnen komen en deze kunnen ondermijnen. Ook het over de wallen klimmen werd eenvoudiger. Van den Kornput had het niet gemakkelijk. Hij werd herhaaldelijk tegengewerkt door allerlei mensen die dachten dat ze het beter wisten. De hoplieden gingen ieder op hun eigen houtje met hun eigen soldaten verschansingen opwerpen op de uitstekende punten van van de wallen, de rondelen, zonder dat er van veel overleg sprake was. Toen men bezig was met zo'n versterking bij de Woldpoort, kwam het stadsbestuur klagen dat men de tuin van de staatssecretaris, Mr. Zigher ter Steghe aan het beschadigen was. Persoonlijke belangen speelden daarbij vaak een grotere rol dan de algemene belangen. Wel werden overal op de wallen de houten borstweringen verstevigd of vernieuwd, zodat de verdedigers zich daar achter konden verschuilen. Op zondag 30 oktober 1580 kwam men er achter dat Rennenberg de stad door middel van een bestorming wilde innemen. De bier brouwketels uit de brouwerij in de Brouwerstraat werden naar de wal sleept en gevuld met water en kalk, opdat men de inhoud over de vijand kon uitgieten. Ook maakte men pekkransen, een snort fakkels, om die brandend op de vijand te kunnen gooien. Verder werden dorsvlegels met spijkers er voor klaargelegd, spiezen gemaakt en overal massa's stenen opgestapeld. Die konden dan door de vrouwen op de Spanjaarden worden gegooid. Alle Steenwijker's, mannen, vrouwen en zelfs kinderen en de soldaten stonden klaar op of bij de wal om de vijand te "verwelkomen". Maar ... hij kwam niet. Op 10 november 1580 kwam er een zogenaamde troostbrief van de Prins van Oranje, waarin beloofd werd om de stad binnen tien dagen te ontzetten. Maar iedereen voelde wel aan dat dat niet zou gebeuren omdat er gewoon niet genoeg soldaten waren. Wel werd er een legertje vanuit Zwartsluis naar Sint Jansklooster gestuurd, maar de Spanjaarden vielen het klooster al snel aan en het Staatse Leger moest met een groot aantal doden en gewonden vluchten. De Spaanse troepen hadden bij deze gevechten nogal wat buskruit veroverd en dat nu werd op de achttiende november gebruikt om de Gasthuispoort te beschieten. In de stad verwachtte men weer een aanval. Daarom werd in allerijl alles weer voor de verdediging in gereedheid gebracht. Plotseling bleek echter dat er op verschillende plaatsen in de stad brand was uitgebroken. De Spanjaarden gebruikten namelijk gloeiende kogels. Deze methode was al eerder toegepast door de Poolse koning Stefan Bathory (1575-1586) bij het beleg van Danzig. Om beter te kunnen schieten had men eerst de torens en de boven muren van de Gasthuispoort kapot geschoten. Veel huizen waren toen nog met riet gedekt en bovendien lagen, ondanks dat dat verboden was vanwege het brandgevaar, veel zolders vol stro, turf en andere brandbare stoffen. De vlammen, aangewakkerd door een stevige oosten-wind, legden in een mum van tijd ongeveer zeventig huizen in de as. Tevergeefs probeerde men met allerlei middelen het vuur te doven. Ook bleef men op de wal present om een eventuele aanval of te slaan. Door de grote hitte waren velen echter gedwongen hun post te verlaten en ... als Rennenberg op dat moment een aanval zou hebben uitgevoerd, had hij ongetwijfeld de stad veroverd. Rennenberg had echter andere plannen: hij dacht dat de stad wel zou zijn afgebrand en dat de belegerden bereid zouden zijn zich over te geven. Daarom stuurde hij tegen de avond twee trompetters om opnieuw de overgave te eisen. Maar hopman Frans Plaet, die aan de poort de wacht had, stuurde hen onverrichter zake terug: geen overgave! De volgende dag ( 19 november 1580) begon het opnieuw. Weer werd de stad bestookt met gloeiende kogels. Vooral de bij de Woldpoort gelegen, door een paard aangedreven rosmolen, die water uit de Aa omhoog bracht om het peil in de grachten te kunnen handhaven, daar ze anders droog kwamen te staan, had het zwaar te verduren. Maar nu waren de Steenwijker's beter voorbereid. In elke straat en in elk gebouw werd wacht gehouden. Als er ergens een gloeiende kogel insloeg, was men er zeer snel bij om met emmers water een beginnende brand te blussen. De kogel werd dan met een ijzeren tang vastgepakt en op straat gegooid. Bovendien had men nu zoveel mogelijk de brandbare materialen in de kelders gestopt. Toch was er nog heel veel voedsel en brandstof verloren gegaan. Het zou voor de Steenwijker's nog heel moeilijk worden. Onrust in de stad. De grote brand, ontstaan door de gloeiende kogels, had toch wel veel onrust in de stad veroorzaakt. Velen hadden de moed op een goede afloop reeds verloren. Het is dan ook wel te begrijpen dat men er steeds meer op aandrong om zich over te geven. Hopman Plaet stelde voor om alle bevelhebbers, hoge officieren en de voornaamste burgers bijeen te roepen om de netelige situatie te bespreken. Johan van den Kornput echter, was daar fel op tegen. Tenslotte kwam de groep toch bijeen en besloot men de stad niet over te geven, zolang er geen gebrek aan voedsel was. Toch vertrouwde Van den Kornput de zaak niet en daar-om gaf hij zijn soldaten de opdracht om extra goed op te letten. De volgende morgen had zich op de Marks een groot aantal ontevreden burgers en een paar soldaten verzameld, die de overgave van de stad eisten. Weer was het Johan van den Kornput die, samen met Johan de Beerenbroeck, de menigte toesprak en gedaan kreeg dat zij weer naar huis of naar hun leger onderdeel teruggingen. Van den Kornput sprak als volgt: "Pakt u naar huis, gij schelmen! Wat staat gij hier te kakelen om bij onze brave soldaten door uwe leugens den nood te verminderen! Zij verstaan hunne taken zelve wel, en hebben uwe rand in het minst niet nodig, pakt u terstond weg. Als Steenwijk door U overgegeven wordt, gaat de lont in het buskruit door mij". Een dikke slager bleef echter staan en zei: "Wat zal er tenslotte gebeuren als wij niets meer te eten hebben?" Van den Kornput antwoordde: "Dat duurt nog lang en als het eenmaal zover is, dan zullen wij jou en mensen van jouw snort het eerst opeten!" Het waren vooral de burgers, gesteund door het stadsbestuur, die de soldaten tot dit oproer aanzetten. Toch schreef Van den Kornput een brief aan de Staten-Generaal, waarin hij meedeelde dat er zeker nog voor drie maanden voedsel in de stad was en bij een strenge rantsoenering wellicht nog wel langer. Desondanks drong hij er op aan dat er pogingen in het werk gesteld zouden worden om de stad te bevrijden. De Prins van Oranje en de Staten-Generaal vergaderden hierover in Delft. Men wilde wel helpers, maar er was geen krijgsvolk genoeg om de strijd aan te binden. Bovendien was er geen geld genoeg om nieuwe huursoldaten aan te trekkers. Enkele gewesten, waaronder Gelre en Overijssel, wilden niet bijdragen in de kosten van de lands-verdediging. Zij kozen liever voor hun eigen belangen en ook sommige leden van de Krijgsraad vonden het jammer om zoveel geld te besteden aan zo'n kleine stad. Toch was Steenwijk uitermate belangrijk. Het beheerste de toegangspoort tot Friesland en Drenthe en daarmee ook tot het gehele Noorden. Bovendien had Rennenberg, als hij Steenwijk in zijn bezit had, de controle over heel Noord-west Overijssel en daarmee toegang tot de Zuiderzee, hetgeen weer een bedreiging kon zijn voor het westen van het land. Na veel wikken en wegen werd uiteindelijk toch besloten om een poging tot ontzet te wagen. Ook Rennenberg had het nog steeds op de stad gemunt. Hij vertrok echter eerst naar Groningen om te proberen geld vrij te krijgen voor de slag om Steenwijk. Intussen ging de strijd voort. Regelmatig werden er vanuit de stad uitvallen gedaan met de bedoeling om de vijand zoveel mogelijk schade toe te brengen. Van een krijgsgevangene hoorde men dat Rennen-berg niet uit Groningen was teruggekeerd met de mededeling om binnen acht dagen een maand soldij te betalen of anders het beleg op te breken. Het beloofde geld kwam echter niet, zodat de Spaanse soldaten steeds ontevredener werden. Rennenberg wist hen echter met allerlei beloften te kalmeren. Inmiddels was het weer veel slechter geworden. De eerste weken van het beleg, dus einde oktober 1580, was het weer goed, maar in het laatst van november kwamen er storm en regen. Toen ook nog de vorst inviel, die van half december tot bijna aan het einde van het beleg aanhield, was het harde leven in een tentenkamp dikwijls aanleiding tot de nodige ontevredenheid en verzet in het Spaanse kamp. Het einde nadert. De Landsregering kwam haar belofte na en begon met een leger uit te rusten om Steenwijk te bevrijden. John Norris, een Engelse legeraanvoerder, kreeg het bevel over de aanvankelijk nog geringe troep soldaten. In de avond van 15 december 1580 kwam hij via Zwartsluis aan in Giethoorn, waar de Spanjaarden spoedig werden verdreven. Giethoorn zelf werd voor het grootste gedeelte verwoest. Kort daarop vertrok Norris met 1800 soldaten en een aantal ruiters naar Meppel. Een bode bracht de berichten van de overwinning naar Steenwijk. Geen wonder dat men daar in Steenwijk erg blij om was. Vier dappere mannen, Harmen Hoedemaker, Cleys Passementmaker, Goechien Uiterwyck en Remmelt Rottgers, slopen op een nacht vanuit Steenwijk langs de Spaanse troepen naar Meppel om Norris in te lichten over de toestand in Steenwijk. Op de terugweg brachten zij 40 soldaten en nog 750 pond buskruit mee, wat natuurlijk een welkome aanvulling was voor de verdediging. Op 23 december 1580 werd Onna door de soldaten van Norris aangevallen. Daar bevond zich een groot gedeelte van de ruiterij van Rennenberg. In de strijd werd het grootste deel van Onna vernield en de Spanjaarden vluchtten naar de Westwijk. De druk op Rennenberg en zijn soldaten werd nu steeds groter, maar Steenwijk was nog lang niet bevrijd. Daar de Steenwijker's meenden dat de bevrijding nu wel spoedig aanstaande was stormden zij met talrijke horden naar de zich buiten de stad bevinden-de vijandelijke wachtposten. Daarbij werden de voorste verschansingen ingenomen, maar toen Spaanse ruiters naderden moesten zij zich weer terugtrekken. Hopman Plaet, die zich roekeloos onder het vuur van de vijand waagde, werd daarbij dodelijk getroffen door een kogel. Zijn lichaam werd later door zijn soldaten naar de stad gedragen en begraven in de Onze Lieve Vrouwekerk. De gidsen die de 40 soldaten weer naar Meppel hadden gebracht, kregen 1600 gulden mee om de achterstallige soldij in de stad uit te betalen. Opnieuw ontstond er een ernstig meningsverschil tussen de hoplieden en het stadsbestuur. De laatste had aan het geld de dubbele waarde toegekend door in de muntstukken het Steenwijker stadswapen (het anker) te slaan. Dat betekende dat de soldaten dus nog maar de helft van hun soldij kregen. Daar was men uiteraard zeer boos over, maar de hoplieden hadden ter wille van het algemeen belang genoegen genomen met deze maatregel. Maar toen ook de eerder genoemde 1600 gulden aan dat stempelrecht zou worden onderworpen, brak de ontevredenheid opnieuw uit. Johan van den Kornput schreef nogmaals een brief, waarin hij meedeelde dat men vanaf het begin er op had aangedrongen om nieuwe munten te slaan. Het stadsbestuur had dat echter steeds geweigerd. Het gevolg was dat er veel levensmiddelen verstopt werden en dat men zoveel mogelijk opgeklopt geld (dus zonder ankertje) wilde verkopen, zodat de prijzen enorm stegen. Juist de burgers en de soldaten hadden hier groot nadeel van: de rijke burgers merkten daar veel minder van. Inmiddels ging de strijd met allerlei schermutselingen gewoon door. Dan weer deden de Steenwijker's een uitval, dan weer beschoten de Spanjaarden de stad. In januari 1581 werd enkele keren een onderzoek gedaan naar de hoeveelheid voedsel die nog in de stad aanwezig was. Hoewel er heel veel verstopt was, bleek er toch nog wel voor twee weken eten te zijn. Bovendien waren er nog 350 koeien en paarden. Op 18 januari 1581 bond men opnieuw de strijd met de vijand aan. Norris trok nu met ruim 2000 soldaten naar Steenwijkerwold, waar hij de vijandelijke ruiterij wist uit te schakelen. De Steenwijker's snelden te hulp, maar Rennenberg zag kans de aanval of te slaan en eiste de volgende dag opnieuw de stad op. Dit zou dan de laatste keer zijn dat bij vrijwillige overgave genade getoond zou worden. Mocht het tot een bestorming komen, dan zou de de stad volledig worden geplunderd. Maar ook nu gaf Steenwijk niet toe. Op 4 februari 1581 werden in de stad drie patrijzen gevangen. Johan van den Kornput greep deze gebeurtenis aan door de zeggen dat dit een snort Gods- geschenk was en dat het beleg hoogstens nog drie weken zou duren. De bevrijding. Johan van den Kornput had het goed gezien, want enkele dagen later zag men vanaf de toren van de Grote Kerk het leger van Norris achter de heuvels van Steenwijkerwold opdagen. Zijn krijgsmacht was nu gegroeid tot 3500 soldaten en zes afdelingen ruiterij. Zij legerden zich aan de voet van de Hiddingerberg (=Woldberg) in een veld dat aan drie zijden was afgesloten door een aarden wal. Rennenberg begon meteen deze legerplaats te beschieten en lukte de volgende morgen met een groot deel van zijn legermacht op om de vijand te verslaan. Toen de Steenwijker's dit merkten deden zij een uitval en zagen zij kans om het oostelijke kamp van Rennenberg te veroveren. Voortdurend probeerde Rennenberg de troepen van Norris te overmeesteren, maar steeds zonder resultaat. Wel werd in de nacht van 9 op 10 februari 1581 een groot deel van Rennenberg's ruiterij uitgeschakeld, maar tot een beslissende slag kwam het niet. Het duurde voor de Steenwijker's toch wel lang, want er kwam nu wel degelijk gebrek aan voedsel. Op 20 februari 1581 kwamen er wel twee-honderd mensen op het raadhuis om voor hun gezin om brood te vragen. Er werden bodes uitgestuurd om de slechte toestand aan Norris te melden en hem aan te manen nu eens op te schieten. De bodes kwamen terug met een groot aantal soldaten die vierhonderd broden, honderdvijftig zoetemelkse kazen en een grote hoeveelheid buskruit bij zich hadden. Intussen was het weer omgeslagen. De strenge vorst was verdwenen en een zachte regen deed de sneeuw en het ijs smelten. De laag gelegen drassige landen aan de noordzijde van de stad waren daardoor voor de ruiterij onbegaanbaar geworden. Toen de Steenwijker's bovendien ook nog een dam in de Aa legden kwam een groot deel van dat land onder water te staan. Herhaalde malen kwam het tot schermutselingen, maar die hadden weinig resultaat. Wel werden er regelmatig buskruit en voedsel naar de stad gebracht. De soldaten van Rennenberg kregen steeds minder zin om te vechten en het kostte Rennenberg dan ook grote moeite om nieuwe aanvallen te laten uitvoeren. Tenslotte zag ook hij het nutteloze van de zaak in en nam hij het besluit om het beleg op te breken. In alle stilte lied hij het geschut, paarden en manschappen in de nacht van 23 februari 1581 verzamelen en vertrok. Bij het aanbreken van de volgende dag zagen zowel de Steenwijker's als de soldaten van Norris een volkomen verlaten Spaans legerkamp. Allen wat van waarde was werd door de Steenwijker's meegenomen. Wat er over bleef werd in brand gestoken. Een grote vreugde heerste er in de stad. Iedereen was blij dat men toch had stand gehouden en dat de stad vrij bleef van een Spaanse bezetting. Toch maakte de bevrijding van Steenwijk weinig indruk op de Landsregering. Met heel veel moeite kon men een deel van de achterstallige soldij uitbetalen. Wel kreeg de stad een schade vergoeding van zo'n 7000 gulden, maar dat was bij Lange na niet genoeg om de zwaar getroffen vesting er weer bovenop te helpen. Als extra werd toegezegd dat men voor een aantal jaren vrijstelling van bepaalde belastingen kreeg. Bovendien werd de weekmarkt van Oldemarkt opgeheven, zodat de mensen uit de omgeving naar Steenwijk moesten komen om op de Steenwijker markt hun inkopen te doen. Dit zou er toe moeten bijdragen dat de Steenwijker bevolking er weer wat sneller bovenop kwam. En Johan van den Kornput? Ongetwijfeld is het aan zijn optreden te danken dat de stad voor de Prins van Oranje behouden kon blijven. Maar de Landsregering bond hem geen geschenk, zelfs geen onder-scheiding aan voor zijn dappere optreden. Het kostte hem zelfs de grootste moeite om geld los te krijgen voor het uitbetalen van de soldij voor de soldaten niet zijn eigen vendel. Alle verzet toch vergeefs. De blijdschap over het gelukkig goed doorstane beleg sloeg weldra om in bittere droefheid. Waren er in de stad tijdens het beleg al ruim 700 mensen gedood, er kwamen er nog vele honderden bij. Rondom de stad lagen immers de lichamen van de gedode mensen en dieren. Het gevolg was dat er een vreselijke pestepidemie uitbrak. Daardoor stierven er nog vele honderden die met zoveel goed het beleg hadden overleefd. Al met al verloren ruim 2300 Steenwijkers het Leven van de totaal 2500 die de stad aanvankelijk telde. Door het beleg was Steenwijk uiteraard enorm beschadigd. Zo waren de torens van zowel de Woldpoort als de Gasthuispoort volledig weggeschoten. Ze werden niet meer opgebouwd, maar vervangen door een schuine kap. Johan van den Kornput hield zich nog geruime tijd, samen met de andere binnen Steenwijk verblijvende hoplieden, bezig met het aanbrengen van verbeteringen van de vesting, zoals het voltooien van de palissadering van de wallen, het kappen van bomen en het aanbrengen van schanskorven, cilindervormige vlechtwerken, gemaakt van wilgentenen en die met aarde werden opgevuld. Het doel hiervan was om de ertussen geplaatste kanonnen te beschermen. Zo schijnt hij ook de uitvinder te zijn geweest van de telegraaf, een ingenieus systeem, waarbij geheime berichten door middel van een bepaalde codering konden worden doorgeseind. Toch was alle verzet vergeefs geweest, want een jaar later, in de nacht van 16 op 17 november 1582 slopen onder aanvoering van de Spaanse overste Juan Baptista de Taxis de Spanjaarden toch de stad binnen en wisten zij zonder slag of stoot de stad in te nemen. De wachters bij de poorten hadden veel te diep in hun glaasjes gekeken en lagen stom-dronken in hun wachthuisjes op de wallen. Zo was het voor de Spanjaarden dus vrij eenvoudig om, weliswaar geholpen door een boer uit de omgeving, de stad binnen te glippen. Deze boer, Jan Ovink uit Wapse, was op de hoogte van de ondiepe plaatsen in de gracht en daar maakte men tijdens de overrompeling dankbaar gebruik van. De bevolking probeerde nog de stad uit te vluchten, maar de stadspoorten waren gesloten en de sleutels lagen in het stadhuis. Alle moeite was voor niets geweest. Veel inwoners waren gevlucht, de stad was vernield en geplunderd. Er heerste grote armoede onder de achtergebleven burgers. De Spanjaarden die de stad bezet hielden, trokken herhaalde malen in de omgeving op strooptocht uit. Zelfs maakte men de scheepvaart op de Zuiderzee onveilig. Steenwijk was daarmee een piratennest geworden. Het is dan ook geen wonder dat men er steeds bij de Landsregering op aandrong om de Spanjaarden uit de stad te verdrijven. Niet alleen de Spanjaarden misdroegen zich, ook de achtergebleven veertig of vijftig Steenwijker's lieten zich niet onbetuigd. Vooral de Friezen hadden veel van deze strooptochten te lijden. Dikwijls boden zij en hun stadhouder Willem Lodewijk van Nassau ( 1560-1620) geld en materiaal om het leger van de kapitein-generaal Prins Maurits (1567-1625) te versterken, als dit Steenwijk wilde bevrijden. En dat gebeurde op 4 juli 1592. Tijdens dit beleg van 1592, waarbij Johan van den Kornput als militair adviseur van de Friese stadhouder Willem Lodewijk optrad, werd onder andere gebruik gemaakt van de zogeheten Kornputstoren of "Kiek-in-de-pot". De toren bestond uit zeven verdiepingen van elk tien voeten hoog. Aan de onderkant waren de afmetingen 36 voeten in het vierkant, aan de bovenkant bedroegen deze 24 voeten. Deze stellage was een ontwerp van Johan van den Kornput, naar het voorbeeld zoals dat al door de Romeinen was toegepast bij de verovering van steden. De toren kon via zes rollen van anderhalve voet breed en met een doorsnede van zes voeten over zware houten goten worden voortbewogen door ongeveer honderd personen. Op 29 juni 1592 werd deze toren tot vlak voor de stad gerold. De bedoeling daarvan was, om van bovenaf te kunnen zien hoe de situatie in de stad was en hoe het daarbinnen gesteld was met de verdediging. Het bleek echter geen succes, want al vrij snel schoten de belegerde Spanjaarden de twee bovenste verdiepingen er af, zodat de toren verder onbruikbaar was. Johan van den Kornput (1542-1611) . Johan van den Kornput werd geboren in april 1542 als zesde kind in een gezin van elf kinderen. Zijn ouders waren Johan van den Kornput (1492- 1569) en Anthonina Montens (1509-1578). Zijn ouders waren niet onbemiddeld: zijn vader, eveneens Johan geheten, was griffier en staatssecretaris van de stad Breda. Zij beschikten over zodanig veel geld dat zij hun kinderen konden laten studeren. Zo vertrok Johan in 1558 naar Leuven als student in de medicijnen. Over zijn verblijf in Leuven is weinig bekend, evenmin als over zijn vertrek naar Duisburg. Van 1562 tot 1567 verbleef hij in die stad, alwaar hij het gymnasium bezocht en inwoonde bij de zo beroemd geworden cartograaf Gerard Mercator. Van hem kreeg hij lessen in de wiskunde en in het kaart maken. Toen Johan later bij de belegering van Steenwijk in 1580 aanwezig was maakte hij zelf een kaart van Steenwijk. Omstreeks 1567 vertrok hij uit Duisburg en kwam hij via Keulen en Bazel. uiteindelijk terecht in Straatsburg, waar hij les kreeg van de beroemde geleerde Johannes Sturm. Hij woonde zelfs intern bij de rector van de academie. Gedurende enkele jaren was hij daar praeceptor (mentor) van studenten. Dankzij zijn vele omzwervingen en vele studies beschikte hij inmiddels over een grote algemene ontwikkeling. Zo schreef een bibliothecaris uit Straatsburg over hem: "Bij ons is Johan van den Kornput, een Nederlander, die klaarblijkelijk duidelijk met een goed verstand is begiftigd. Zeer ervaren in het Grieks, Latijn, Frans en Duits, als ook in vele andere disciplines, is hij ook een voortreffelijk wiskundige, een opmerkelijk dichter en een voortreffelijk musicus. Naast deze vaardigheden heeft hij een met geringe ervaring in het graveren, zodat hij in staat is landschappen, steden, vestingen en burchten heel precies in kaart te brengen en kunstig door tekenen of graveren weer te geven. Hoe lang Van den Kornput is Straatsburg is gebleven is niet bekend. Wel is bekend dat hij na 1570 koos voor een militaire loopbaan. Mogelijk heeft daarbij zijn geliefde studie van de ingenieurs wetenschap daarbij een rol gespeeld. In december 1573 was hij in Holland waar hij bij de Poldervaart tussen Delft en Overschie, een Spaanse aanval afsloeg. Hij was toen de commandant van een vendel dat betaald werd door het gewest Holland. In 1574 werden enkele van dergelijke vendels samengevoegd tot een kolonelschap of regiment. In 1578 verbleef hij in Vlaanderen, waar hij belast was met de verdediging van de stad Aalst. Daarna vertrok hij naar het Noorden om daar als "krijgsbouwmeester" op te treden. Hij nam op weg daarheen tevens nog deel aan een slaan op Den Bosch, die helaas mislukte. Op dat moment voerde hij weer een vendel aan. In 1579 trad hij als hopman in dienst van het regiment van de graaf van Rennenberg, die hem de opdracht gaf om Delfzijl, Appingedam, Wedde en Winsum te gaan versterken. Wegens gebrek aan geldelijke middelen kwam daar echter weinig van terecht. Hetzelfde gebeurde ook in Coevorden. Op bevel van Rennenberg moest hij daar beginners met de herbouw van het kasteel dat van moderne' vestingwerken moest worden voorzien, maar verder dan het makers van een ontwerp en het leggen van een paar fundamenten kwam hij echter niet. Opvallend is wel dat Van den Kornput een zeer goede topografische kennis heeft. In zijn voorstellen tot het aanleggen van versterkingen spelen de natuurlijke gesteldheid en het klimaat een grote rol. Al tijdens zijn aanwezigheid in Coevorden was gebleken hoe standvastig Johan van den Kornput kon zijn. In Steenwijk zou hij dat tijdens het beleg van 1580-1581 ook duidelijk tonen. Toen in Coevorden zijn soldaten begonnen te muiten en dreigden Johan en zijn collega bevelhebbers te doden, probeerde Van den Kornput eerst de muiters tot kalmte te manen, maar liet wel meteen de vijf belangrijkste muiters oppakken. Daarna liet hij als afschrikwekkend voorbeeld drie van hen in het openbaar ter dood brengen. Daarmee keerde de rust in Coevorden terug. Na het verraad van Rennenberg op 3 maart 1580 werd Coevorden voor de Staatsen nog belangrijker, aangezien het in de lijn der verwachtingen lag dat Parma zou oprukken naar Groningen en daar Rennenberg te hulp zou schieten. Daarom ook werden de werkzaamheden aan de vestingwerken in Coevorden snel hervat, maar doordat de noordelijke gewesten niet met extra geld over de brug wensten te komen, schoot het werk maar weinig op. Johan van den Kornput zat op dat moment bij Groningen en nam, daar deel aan het Staatse beleg van de stad. Toen men vernam dat er een Spaans leger in aantocht was, sloot Johan van den Kornput zich aan bij de troepen van Filips, de graaf van Hohenlohe (1550-1606). Hohenlohe zou de vijand tegemoet moeten trekken. Johan van den Kornput bleef echter op bevel van zijn commandant achter in Coevorden om deze plaats bezet te houden. Op 17 juni 1580 kwam het bij Hardenberg tot een treffen, dat voor de troepen van Hohenlohe desastreus was. Hals over kop vluchtten zij terug naar Coevorden. Johan van den Kornput was op dat moment al vertrokken omdat hij er verder geen heil meer in zag om de maar amper versterkte stad te verdedigen. Ook moesten de Staatse troepen nu het beleg van Groningen opgeven. Johan van den Kornputs opvattingen komen sterk naar voren tijdens het beleg van Steenwijk in de winter van 1580-1581.Hij heeft die opvattingen beschreven in de Memories die hij onder het pseudoniem Reinico Fresinga enkele jaren later in Keulen heeft uitgegeven. In dit boek worden opvattingen en ideeën besproken die we ruim tien jaar later terugvinden bij de leger hervormingen van Willem Lodewijk en Maurits. Ook daaraan heeft Johan van den Kornput een bijdrage geleverd. We zien dat met name terug in de wijze waarop hij aanwijzingen gaf hoe bijvoorbeeld Wedde, Bourtange en Delfzijl het beste bevestigd konden worden. Het stratenpatroon in Delfzijl herinnert daar zelfs nog aan! Ook gedurende het beleg van Steenwijk in 1592 zien we Johan van den Kornput bij Steenwijk terug. Zijn laatste levensjaren bracht Johan van den Kornput door als garnizoens-commandant, eerst in Coevorden, later in Groningen. Een benoeming in Emden ging op de valreep niet door. In zijn laatste jaren is hij ook niet verschoond gebleven van de nodige problemen. Vooral met het Drentse bestuur is hij in de slag geweest inzake de financiële verplichtingen die het gewest tegenover zijn compagnie had, maar het volgens Johan met nakwam. In februari 1600 werd hij door Willem Lodewijk aangesteld als superintendant van Coevorden. En in 1605 werd hij benoemd tot commandant van het Statenkasteel bij Groningen. Van den Kornputs einde kwam op 17 september 1611. Tot zijn dood is Van den Kornput hopman gebleven, getuige zijn lijfspreuk: "Tot den lesten athem te dienen willig ende bereft ". Hij ligt begraven in de Martinikerk te Groningen, vlak in de buurt van zijn grote rivaal Rennenberg. Naast de Scouting groep Steenwijk herinneren alleen nog de Kornputsingel en de kazerne aan de Meppelerweg die er nu ook niet meer is, nog aan deze dappere krijgsman. Sinds november 2003 staat er nu voor hem een stand beeld voor hem bij de Oosterpoort!. Johan van de Kornput De naam Johan van den Kornput is onlosmakelijk met Steenwijk verweven. Hij was bouwkundige van vestingen, kaarten maker en krijgsheer.

Gedempte Turfhaven.

Ook: Turfvaart: een in 1890 gegraven zijtak van de Steenwijker Aa, evenwijdig aan het Steenwijkerdiep en daarop aansluitend. Schepen van en naar Giethoorn hoefden hierdoor niet langer gebruik te maken van de Aa, die in 1898 werd opgenomen in de vijverpartijen van het Park Rams Woerthe. De Turfhaven, ongeveer 250 m lang, verloor gaandeweg haar betekenis en werd in 1936-1937 als werkverschaffingsobject gedempt. De Gedempte Turfhaven heeft als straat hieraan zijn naam ontleend.

Tachtigjarige Oorlog en het Beleg van Steenwijk 1580-1581

Steenwiek wordt belegerd. In de zomer van 1580 trok Van den Kornput in de richting van Steenwijk, achtervolgd door de Spaanse troepen. Hij wist ternauwernood aan die achtervolging te ontkomen en bracht zijn manschappen in de buurt van Steenwijk on-der dak. Hij zelf vertrok naar Kampen om met de Landsregering (de Staten- Generaal) te overleggen op welke manier hij het beste kon helpen. Op 17 oktober 1580 keerde hij naar Steenwijk terug met de opdracht de stad binnen te gaan en haar tot het uiterste te verdedigen. De Steenwijkers zelf waren echter helemaal niet zo blij met de komst van Johan van den Kornput; ze weigerden zelfs om de troepen binnen te laten. Was men bang dat men de soldaten niet kon betalen, was men bang voor dat vreemde krijgsvolk of was men bang dat er nogal veel Spaansgezinde Steenwerkers waren? In ieder geval lukte het Van den Kornput slechts met heel veel moeite om de stad binnen te komen. Nu was het met de vesting Steenwijk niet zo best gesteld: sinds een groot aantal jaren was er, omdat dat te duur was, nauwelijks iets aan het onderhoud van de wallen en grachten gedaan. Aan de noord- en de westzijde van de stad stroomde het riviertje de Aa en in een soort halve maan lag daar de stad tegen aan. Bij de Woldpoort legden de schepen aan, waarmee wapens, buskruit, voedsel en allerlei andere goederen via Blokzijl werden aangevoerd. Rennenberg kwam echter niet meteen naar Steenwijk: hij probeerde na Coevorden en de overwinning op 17 juni 1580 op Filips van Hohenlohe (1550-1606) eerst nog Zwolle, Doetinchem en Groenlo te veroveren. Toen hij daarbij weinig succes had, trok hij via Ommen naar Steenwijk. In juni 1580 was de hopman (kapitein) Olthof door de Landsregering alvast naar Steenwijk gestuurd om zich daar bezig te gaan houden met het herstellen en in staat van verdediging brengen van de vestingwerken. De houten borstweringen op de wallen werden vernieuwd, de grachten werden schoongemaakt en uitgediept en de wallen hersteld. De Steenwijkers vonden dit allemaal maar overbodig en daarom liet Olthof deze werkzaam-heden uitvoeren door boeren uit de omgeving. Die moesten er natuurlijk wel voor betaald worden. Bij Vollenhove lagen twee Staatsgezinde, voornamelijk uit Duitsers bestaande vendels onder aanvoering van Johan Stuper. Één daarvan, geleid door luitenant Johan de Beerenbroeck, moest zich naar Steenwijk begeven. Het vendel van Frans Plaet, dat zich eveneens in Vollenhove bevond, moest zich daarbij voegen. In een vendel (compagnie) waren meestal zo'n 150 tot 250 soldaten. Een vendel werd meestal genoemd naar hun hopman. Zo sprak men van het vendel van Plaet, het vendel Olthof en het vendel Van den Kornput. De katholieken die al deze werkzaamheden zagen vonden dit alles toch niet zo prettig, waarop velen de stad verlieten. Nu kon men zo'n vendel ook niet altijd vertrouwen: de soldaten vochten alleen als ze waren betaald. Op kermissen, markten en in de herbergen werden soldaten aangeworven. Iedereen die wilde vechten of de nodige avonturen wilde beleven, kon zich aanmelden. Daardoor was zo'n vendel vaak een allegaartje van soldaten van vele verschillende nationaliteiten. Vaderlandsliefde op zich was er dus niet bij. De soldaten moesten ook zelf voor hun wapens zorgen. Er waren verschillende soorten soldaten: de infanterie, die te voet gingen. Sommigen vochten met lansen en pieken en werden daarom ook wel piekeniers genoemd. Musketiers vochten met musketten. Een musket was een zwaar geweer dat tijdens de gevechten op een stok rustte. Na elk schot was het musket zo heet geworden dat de loop ervan eerst met natte schapenhuiden of lappen moest worden afgekoeld. Pas na enkele minuten kon er dan weer een volgend schot gelost worden. De cavalerie was het paardenvolk: een snelle en beweeglijke groep ruiters die menige veldslag besliste. Een nog veel groter probleem was echter, dat de Staten-Generaal geen bevelhebber over de vesting hadden aan-gesteld. Elke hopman vocht op zijn eigen manier met zijn eigen manschappen. Er moest dus heel wat vergaderd worden voor men het er over eens was wat er moest gaan ge-beuren. Bovendien zag het stadsbestuur ook niet altijd het nut van allerlei maatregelen in en werkte het zelfs vaak tegen als men tot een besluit moest komen. Gelukkig wist Johan van den Kornput ondanks alle tegenwerking een groot deel van zijn voorstellen en maatregelen uit te voeren. Het is dan ook aan hem te danken dat Steenwijk het zo lang kon uithouden om de Spaanse troepen buiten de wallen te houden.

De Spanjaarden voor de poorten. Op 18 oktober 1580 verscheen de voorhoede van Rennenberg's leger voor de Woldpoort. Er werden zesduizend soldaten en twaalfhonderd ruiters ondergebracht in legerkampen rondom de stad. De eerste, soldaten hadden zich nog maar amper vertoond, of de Steenwijkers deden al een uitval om de huizen in de Westwijk en in de Oostwijk te vernielen, in brand te steken en de nog aanwezige voorraden mee te nemen. Men wilde daarmee de Spanjaarden niet de gelegenheid geven om zich te legeren in de huizen buiten de poorten. De Steenwijker's hielden zich die eerste nacht bezig met het zorgvuldig afsluiten van de stads poorten. De deuren werden geblokkeerd en grote hoeveelheden zand en stenen werden (aan de binnenkant) achter de deuren opgeworpen. De Spanjaarden, die in de Westwijk gelegerd waren, gingen al vrij snel over tot het opwerpen van verschillende schansen. Dat gebeurde onder andere bij "de Capelle", in Tuk en in Steenwijkerwold. Om deze schansen gemakkelijk te kunnen bereiken, werd er over de Aa een soort schipbrug gebouwd. Ook bij de Gasthuispoort en bij de Woldpoort werden verschansingen aangelegd. Rennenberg zelf kwam veel later. Hij zou zijn intrek gaan nemen in een huis dicht bij de Gasthuispoort. Toen men binnen de vesting zag welk een groot leger er voor de poorten verscheen, gingen er al spoedig stemmen op om de stad maar meteen over te geven. Maar daar voelde Van den Kornput helemaal niets voor! De burgerij wilde dat hij de Lands-regering om hulp zou vragen, maar ook dat weigerde hij. Toch werd er een brief geschreven, waarin men verklaarde dat het onmogelijk was om de stad langer dan acht dagen te behouden, tenzij er hulp zou komen. In de nacht van 28 oktober 1580 werd deze brief door Matthijs Kiers dwars door de Spaanse linies heen naar Kampen gebracht. De brief was medeondertekend door de hoplieden Plaet en Olthof. Van den Kornput was een geheel andere mening toegedaan en vond dat men het verzet niet te snel moest opgeven. Het stadsbestuur begreep inmiddels ook dat het wel eens een langdurig beleg zou worden en dat men zuinig moest zijn met de voedsel voorraden. Zo bepaalde men onder andere op 28 oktober 1580 dat een pond spek niet meer dan drie stuivers mocht kosten en een roggebrood van twaalf pond slechts zes stuivers. De Spanjaarden gingen ook nogal eens op plundertochten uit om aan het nodige voedsel te komen. Bovendien werden de omringende plaatsen door hen bezet. Kuinre werd geplunderd en ondergebracht: Lemmer en Staveren werden ingenomen. Langzamerhand was het gehele gebied rond Steenwijk in Spaanse handen gekomen. Toen de Spanjaarden na hun overwinning in Kuinre terug kwamen voor de stad, waren ze in een feestelijke stemming. Dit beviel de Steenwijker's niet en een aantal soldaten van hopman Olthof trok 's avonds naar de molen buiten de Oosterpoort en stak deze in brand. Die molen was een gevaar, want van daaraf kon men over de wal in de stad schieten. De Spaanse soldaten werden toen zo kwaad dat ze een enorm geweervuur op de wallen legden. Bovendien brachten ze een ton met teer en zwavel tegen de slagboom, het afsluithek buiten de Gasthuispoort, en staken deze in brand. Dat was natuurlijk enorm gevaarlijk, zo dicht bij de poort. Brand in de stad was wel het laatste wat men kon gebruiken. Daarom klom Aert van Groningen, een soldaat uit het vendel van Johan van den Kornput, langs de stadspoort naar beneden de deuren konden niet open. omdat ze immers met zand en stenen waren versperd, en wist onder een regen van Spaanse kogels met een leren em-mer in de mond over de gracht te zwemmen en de brand te blussen. De Spanjaarden voor poorten. Op 18 oktober 1580 verscheen de voorhoede van Rennenberg's leger voor de Woldpoort. Er werden zesduizend soldaten en twaalfhonderd ruiters ondergebracht in legerkampen rondom de stad. De eerste, soldaten hadden zich nog maar amper vertoond, of de Steenwijkers deden al een uitval om de huizen in de Westwijk en in de Oostwijk te vernielen, in brand te steken en de nog aanwezige voorraden mee te nemen. Men wilde daarmee de Spanjaarden niet de gelegenheid geven om zich te legeren in de huizen buiten de poorten. De Steenwijker's hielden zich die eerste nacht bezig met het zorgvuldig afsluiten van de stads poorten. De deuren werden geblokkeerd en grote hoeveelheden zand en stenen werden (aan de binnenkant) achter de deuren opgeworpen. De Spanjaarden, die in de Westwijk gelegerd waren, gingen al vrij snel over tot het opwerpen van verschillende schansen. Dat gebeurde onder andere bij "de Capelle", in Tuk en in Steenwijkerwold. Om deze schansen gemakkelijk te kunnen bereiken, werd er over de Aa een soort schipbrug gebouwd. Ook bij de Gasthuispoort en bij de Woldpoort werden verschansingen aangelegd. Rennenberg zelf kwam veel later. Hij zou zijn intrek gaan nemen in een huis dicht bij de Gasthuispoort. Toen men binnen de vesting zag welk een groot leger er voor de poorten verscheen, gingen er al spoedig stemmen op om de stad maar meteen over te geven. Maar daar voelde Van den Kornput helemaal niets voor! De burgerij wilde dat hij de Landsregering om hulp zou vragen, maar ook dat weigerde hij. Toch werd er een brief geschreven, waarin men verklaarde dat het onmogelijk was om de stad langer dan acht dagen te behouden, tenzij er hulp zou komen. In de nacht van 28 oktober 1580 werd deze brief door Matthijs Kiers dwars door de Spaanse linies heen naar Kampen gebracht. De brief was medeondertekend door de hoplieden Plaet en Olthof. Van den Kornput was een geheel andere mening toegedaan en vond dat men het verzet niet te snel moest opgeven. Het stadsbestuur begreep inmiddels ook dat het wel eens een langdurig beleg zou worden en dat men zuinig moest zijn met de voedsel voorraden. Zo bepaalde men onder andere op 28 oktober 1580 dat een pond spek niet meer dan drie stuivers mocht kosten en een roggebrood van twaalf pond slechts zes stuivers. De Spanjaarden gingen ook nogal eens op plundertochten uit om aan het nodige voedsel te komen. Bovendien werden de omringende plaatsen door hen bezet. Kuinre werd geplunderd en ondergebracht: Lemmer en Staveren werden ingenomen. Langzamerhand was het gehele gebied rond Steenwijk in Spaanse handen gekomen. Toen de Spanjaarden na hun overwinning in Kuinre terug kwamen voor de stad, waren ze in een feestelijke stemming. Dit beviel de Steenwijker's niet en een aantal soldaten van hopman Olthof trok 's avonds naar de molen buiten de Oosterpoort en stak deze in brand. Die molen was een gevaar, want van daaraf kon men over de wal in de stad schieten. De Spaanse soldaten werden toen zo kwaad dat ze een enorm geweervuur op de wallen legden. Bovendien brachten ze een ton met teer en zwavel tegen de slagboom, het afsluithek buiten de Gasthuispoort, en staken deze in brand. Dat was natuurlijk enorm gevaarlijk, zo dicht bij de poort. Brand in de stad was wel het laatste wat men kon gebruiken. Daarom klom Aert van Groningen, een soldaat uit het vendel van Johan van den Kornput, langs de stadspoort naar beneden de deuren konden niet open. omdat ze immers met zand en stenen waren versperd, en wist onder een regen van Spaanse kogels met een leren emmer in de mond over de gracht te zwemmen en de brand te blussen. Rennenberg komt kijken Eind oktober kwam eindelijk Rennenberg, vergezeld van een vendel ruiters, zelf kijken. Hij had van Parma, de Spaanse landvoogd (de hoogste vertegenwoordiger van de Spaanse koning in Nederland), de opdracht gekregen om de stad zo snel mogelijk in te nemen. Reeds de volgende morgen stuurde hij een trompetter naar de wal om de stad namens de Spaanse koning op te eisen. Iedereen zou ongehinderd de stad mogen verlaten. De Steenwijker's weigerden echter. Natuurlijk had Rennenberg daar wel op gerekend. Als het niet goedschiks ging dan maar kwaadschiks, dus met geweld. Bij de Onnapoort werden drie kartouwen (kanonnen) geplaatst en overal verschenen schansen. Bij de Gasthuispoort werd een "kat", een aarden wal, opgeworpen, waarop zeven schanskorven met daartussen kanonnen werden opgesteld. Zo kon men vrij gemakkelijk over de wal heen op de huizen in de stad schieten. De Steenwijker's gingen daarop de stads poorten nog meer versterken door ze met zand en stenen op te vullen. Een nadeel was echter, dat daardoor de schietgaten werden afgesloten. Omdat de poorten een stukje buiten de wal uitstaken, kon men door deze schietgaten de wallen goed beheersen. Daarom had Johan van den Kornput er ook het grootste bezwaar tegen om die poorten op te vullen. De vijand zou dan veel gemakkelijker bij de poort kunnen komen en deze kunnen ondermijnen. Ook het over de wallen klimmen werd eenvoudiger. Van den Kornput had het niet gemakkelijk. Hij werd herhaaldelijk tegengewerkt door allerlei mensen die dachten dat ze het beter wisten. De hoplieden gingen ieder op hun eigen houtje met hun eigen soldaten verschansingen opwerpen op de uitstekende punten van van de wallen, de rondelen, zonder dat er van veel overleg sprake was. Toen men bezig was met zo'n versterking bij de Woldpoort, kwam het stadsbestuur klagen dat men de tuin van de staatssecretaris, Mr. Zigher ter Steghe aan het beschadigen was. Persoonlijke belangen speelden daarbij vaak een grotere rol dan de algemene belangen. Wel werden overal op de wallen de houten borstweringen verstevigd of vernieuwd, zodat de verdedigers zich daar achter konden verschuilen. Op zondag 30 oktober 1580 kwam men er achter dat Rennenberg de stad door middel van een bestorming wilde innemen. De bier brouwketels uit de brouwerij in de Brouwerstraat werden naar de wal sleept en gevuld met water en kalk, opdat men de inhoud over de vijand kon uitgieten. Ook maakte men pekkransen, een snort fakkels, om die brandend op de vijand te kunnen gooien. Verder werden dorsvlegels met spijkers er voor klaargelegd, spiezen gemaakt en overal massa's stenen opgestapeld. Die konden dan door de vrouwen op de Spanjaarden worden gegooid. Alle Steenwijker's, mannen, vrouwen en zelfs kinderen en de soldaten stonden klaar op of bij de wal om de vijand te "verwelkomen". Maar ... hij kwam niet. Op 10 november 1580 kwam er een zogenaamde troostbrief van de Prins van Oranje, waarin beloofd werd om de stad binnen tien dagen te ontzetten. Maar iedereen voelde wel aan dat dat niet zou gebeuren omdat er gewoon niet genoeg soldaten waren. Wel werd er een legertje vanuit Zwartsluis naar Sint Jansklooster gestuurd, maar de Spanjaarden vielen het klooster al snel aan en het Staatse Leger moest met een groot aantal doden en gewonden vluchten. De Spaanse troepen hadden bij deze gevechten nogal wat buskruit veroverd en dat nu werd op de achttiende november gebruikt om de Gasthuispoort te beschieten. In de stad verwachtte men weer een aanval. Daarom werd in allerijl alles weer voor de verdediging in gereedheid gebracht. Plotseling bleek echter dat er op verschillende plaatsen in de stad brand was uitgebroken. De Spanjaarden gebruikten namelijk gloeiende kogels. Deze methode was al eerder toegepast door de Poolse koning Stefan Bathory (1575- 1586) bij het beleg van Danzig. Om beter te kunnen schieten had men eerst de torens en de boven muren van de Gasthuispoort kapot geschoten. Veel huizen waren toen nog met riet gedekt en bovendien lagen, ondanks dat dat verboden was vanwege het brandgevaar, veel zolders vol stro, turf en andere brandbare stoffen. De vlammen, aangewakkerd door een stevige oosten-wind, legden in een mum van tijd ongeveer zeventig huizen in de as. Tevergeefs probeerde men met allerlei middelen het vuur te doven. Ook bleef men op de wal present om een eventuele aanval of te slaan. Door de grote hitte waren velen echter gedwongen hun post te verlaten en ... als Rennenberg op dat moment een aanval zou hebben uitgevoerd, had hij ongetwijfeld de stad veroverd. Rennenberg had echter andere plannen: hij dacht dat de stad wel zou zijn afgebrand en dat de belegerden bereid zouden zijn zich over te geven. Daarom stuurde hij tegen de avond twee trompetters om opnieuw de overgave te eisen. Maar hopman Frans Plaet, die aan de poort de wacht had, stuurde hen onverrichter zake terug: geen overgave! De volgende dag ( 19 november 1580) begon het opnieuw. Weer werd de stad bestookt met gloeiende kogels. Vooral de bij de Woldpoort gelegen, door een paard aangedreven rosmolen, die water uit de Aa omhoog bracht om het peil in de grachten te kunnen handhaven, daar ze anders droog kwamen te staan, had het zwaar te verduren. Maar nu waren de Steenwijker's beter voorbereid. In elke straat en in elk gebouw werd wacht gehouden. Als er ergens een gloeiende kogel insloeg, was men er zeer snel bij om met emmers water een beginnende brand te blussen. De kogel werd dan met een ijzeren tang vastgepakt en op straat gegooid. Bovendien had men nu zoveel mogelijk de brandbare materialen in de kelders gestopt. Toch was er nog heel veel voedsel en brandstof verloren gegaan. Het zou voor de Steenwijker's nog heel moeilijk worden. Onrust in de stad. De grote brand, ontstaan door de gloeiende kogels, had toch wel veel onrust in de stad veroorzaakt. Velen hadden de moed op een goede afloop reeds verloren. Het is dan ook wel te begrijpen dat men er steeds meer op aandrong om zich over te geven. Hopman Plaet stelde voor om alle bevelhebbers, hoge officieren en de voornaamste burgers bijeen te roepen om de netelige situatie te bespreken. Johan van den Kornput echter, was daar fel op tegen. Tenslotte kwam de groep toch bijeen en besloot men de stad niet over te geven, zolang er geen gebrek aan voedsel was. Toch vertrouwde Van den Kornput de zaak niet en daar-om gaf hij zijn soldaten de opdracht om extra goed op te letten. De volgende morgen had zich op de Marks een groot aantal ontevreden burgers en een paar soldaten verzameld, die de overgave van de stad eisten. Weer was het Johan van den Kornput die, samen met Johan de Beerenbroeck, de menigte toesprak en gedaan kreeg dat zij weer naar huis of naar hun leger onderdeel teruggingen. Van den Kornput sprak als volgt: "Pakt u naar huis, gij schelmen! Wat staat gij hier te kakelen om bij onze brave soldaten door uwe leugens den nood te verminderen! Zij verstaan hunne taken zelve wel, en hebben uwe rand in het minst niet nodig, pakt u terstond weg. Als Steenwijk door U overgegeven wordt, gaat de lont in het buskruit door mij". Een dikke slager bleef echter staan en zei: "Wat zal er tenslotte gebeuren als wij niets meer te eten hebben?" Van den Kornput antwoordde: "Dat duurt nog lang en als het eenmaal zover is, dan zullen wij jou en mensen van jouw snort het eerst opeten!" Het waren vooral de burgers, gesteund door het stadsbestuur, die de soldaten tot dit oproer aanzetten. Toch schreef Van den Kornput een brief aan de Staten-Generaal, waarin hij meedeelde dat er zeker nog voor drie maanden voedsel in de stad was en bij een strenge rantsoenering wellicht nog wel langer. Desondanks drong hij er op aan dat er pogingen in het werk gesteld zouden worden om de stad te bevrijden. De Prins van Oranje en de Staten-Generaal vergaderden hierover in Delft. Men wilde wel helpers, maar er was geen krijgsvolk genoeg om de strijd aan te binden. Bovendien was er geen geld genoeg om nieuwe huursoldaten aan te trekkers. Enkele gewesten, waaronder Gelre en Overijssel, wilden niet bijdragen in de kosten van de lands-verdediging. Zij kozen liever voor hun eigen belangen en ook sommige leden van de Krijgsraad vonden het jammer om zoveel geld te besteden aan zo'n kleine stad. Toch was Steenwijk uitermate belangrijk. Het beheerste de toegangspoort tot Friesland en Drenthe en daarmee ook tot het gehele Noorden. Bovendien had Rennenberg, als hij Steenwijk in zijn bezit had, de controle over heel Noord-west Overijssel en daarmee toegang tot de Zuiderzee, hetgeen weer een bedreiging kon zijn voor het westen van het land. Na veel wikken en wegen werd uiteindelijk toch besloten om een poging tot ontzet te wagen. Ook Rennenberg had het nog steeds op de stad gemunt. Hij vertrok echter eerst naar Groningen om te proberen geld vrij te krijgen voor de slag om Steenwijk. Intussen ging de strijd voort. Regelmatig werden er vanuit de stad uitvallen gedaan met de bedoeling om de vijand zoveel mogelijk schade toe te brengen. Van een krijgsgevangene hoorde men dat Rennen-berg niet uit Groningen was teruggekeerd met de mededeling om binnen acht dagen een maand soldij te betalen of anders het beleg op te breken. Het beloofde geld kwam echter niet, zodat de Spaanse soldaten steeds ontevredener werden. Rennenberg wist hen echter met allerlei beloften te kalmeren. Inmiddels was het weer veel slechter geworden. De eerste weken van het beleg, dus einde oktober 1580, was het weer goed, maar in het laatst van november kwamen er storm en regen. Toen ook nog de vorst inviel, die van half december tot bijna aan het einde van het beleg aanhield, was het harde leven in een tentenkamp dikwijls aanleiding tot de nodige ontevredenheid en verzet in het Spaanse kamp. Het einde nadert. De Landsregering kwam haar belofte na en begon met een leger uit te rusten om Steenwijk te bevrijden. John Norris, een Engelse legeraanvoerder, kreeg het bevel over de aanvankelijk nog geringe troep soldaten. In de avond van 15 december 1580 kwam hij via Zwartsluis aan in Giethoorn, waar de Spanjaarden spoedig werden verdreven. Giethoorn zelf werd voor het grootste gedeelte verwoest. Kort daarop vertrok Norris met 1800 soldaten en een aantal ruiters naar Meppel. Een bode bracht de berichten van de overwinning naar Steenwijk. Geen wonder dat men daar in Steenwijk erg blij om was. Vier dappere mannen, Harmen Hoedemaker, Cleys Passementmaker, Goechien Uiterwyck en Remmelt Rottgers, slopen op een nacht vanuit Steenwijk langs de Spaanse troepen naar Meppel om Norris in te lichten over de toestand in Steenwijk. Op de terugweg brachten zij 40 soldaten en nog 750 pond buskruit mee, wat natuurlijk een welkome aanvulling was voor de verdediging. Op 23 december 1580 werd Onna door de soldaten van Norris aangevallen. Daar bevond zich een groot gedeelte van de ruiterij van Rennenberg. In de strijd werd het grootste deel van Onna vernield en de Spanjaarden vluchtten naar de Westwijk. De druk op Rennenberg en zijn soldaten werd nu steeds groter, maar Steenwijk was nog lang niet bevrijd. Daar de Steenwijker's meenden dat de bevrijding nu wel spoedig aanstaande was stormden zij met talrijke horden naar de zich buiten de stad bevinden-de vijandelijke wachtposten. Daarbij werden de voorste verschansingen ingenomen, maar toen Spaanse ruiters naderden moesten zij zich weer terugtrekken. Hopman Plaet, die zich roekeloos onder het vuur van de vijand waagde, werd daarbij dodelijk getroffen door een kogel. Zijn lichaam werd later door zijn soldaten naar de stad gedragen en begraven in de Onze Lieve Vrouwekerk. De gidsen die de 40 soldaten weer naar Meppel hadden gebracht, kregen 1600 gulden mee om de achterstallige soldij in de stad uit te betalen. Opnieuw ontstond er een ernstig meningsverschil tussen de hoplieden en het stadsbestuur. De laatste had aan het geld de dubbele waarde toegekend door in de muntstukken het Steenwijker stadswapen (het anker) te slaan. Dat betekende dat de soldaten dus nog maar de helft van hun soldij kregen. Daar was men uiteraard zeer boos over, maar de hoplieden hadden ter wille van het algemeen belang genoegen genomen met deze maatregel. Maar toen ook de eerder genoemde 1600 gulden aan dat stempelrecht zou worden onderworpen, brak de ontevredenheid opnieuw uit. Johan van den Kornput schreef nogmaals een brief, waarin hij meedeelde dat men vanaf het begin er op had aangedrongen om nieuwe munten te slaan. Het stadsbestuur had dat echter steeds geweigerd. Het gevolg was dat er veel levensmiddelen verstopt werden en dat men zoveel mogelijk opgeklopt geld (dus zonder ankertje) wilde verkopen, zodat de prijzen enorm stegen. Juist de burgers en de soldaten hadden hier groot nadeel van: de rijke burgers merkten daar veel minder van. Inmiddels ging de strijd met allerlei schermutselingen gewoon door. Dan weer deden de Steenwijker's een uitval, dan weer beschoten de Spanjaarden de stad. In januari 1581 werd enkele keren een onderzoek gedaan naar de hoeveelheid voedsel die nog in de stad aanwezig was. Hoewel er heel veel verstopt was, bleek er toch nog wel voor twee weken eten te zijn. Bovendien waren er nog 350 koeien en paarden. Op 18 januari 1581 bond men opnieuw de strijd met de vijand aan. Norris trok nu met ruim 2000 soldaten naar Steenwijkerwold, waar hij de vijandelijke ruiterij wist uit te schakelen. De Steenwijker's snelden te hulp, maar Rennenberg zag kans de aanval of te slaan en eiste de volgende dag opnieuw de stad op. Dit zou dan de laatste keer zijn dat bij vrijwillige overgave genade getoond zou worden. Mocht het tot een bestorming komen, dan zou de de stad volledig worden geplunderd. Maar ook nu gaf Steenwijk niet toe. Op 4 februari 1581 werden in de stad drie patrijzen gevangen. Johan van den Kornput greep deze gebeurtenis aan door de zeggen dat dit een snort Gods- geschenk was en dat het beleg hoogstens nog drie weken zou duren. De bevrijding. Johan van den Kornput had het goed gezien, want enkele dagen later zag men vanaf de toren van de Grote Kerk het leger van Norris achter de heuvels van Steenwijkerwold opdagen. Zijn krijgsmacht was nu gegroeid tot 3500 soldaten en zes afdelingen ruiterij. Zij legerden zich aan de voet van de Hiddingerberg (=Woldberg) in een veld dat aan drie zijden was afgesloten door een aarden wal. Rennenberg begon meteen deze legerplaats te beschieten en lukte de volgende morgen met een groot deel van zijn legermacht op om de vijand te verslaan. Toen de Steenwijker's dit merkten deden zij een uitval en zagen zij kans om het oostelijke kamp van Rennenberg te veroveren. Voortdurend probeerde Rennenberg de troepen van Norris te overmeesteren, maar steeds zonder resultaat. Wel werd in de nacht van 9 op 10 februari 1581 een groot deel van Rennenberg's ruiterij uitgeschakeld, maar tot een beslissende slag kwam het niet. Het duurde voor de Steenwijker's toch wel lang, want er kwam nu wel degelijk gebrek aan voedsel. Op 20 februari 1581 kwamen er wel twee-honderd mensen op het raadhuis om voor hun gezin om brood te vragen. Er werden bodes uitgestuurd om de slechte toestand aan Norris te melden en hem aan te manen nu eens op te schieten. De bodes kwamen terug met een groot aantal soldaten die vierhonderd broden, honderdvijftig zoetemelkse kazen en een grote hoeveelheid buskruit bij zich hadden. Intussen was het weer omgeslagen. De strenge vorst was verdwenen en een zachte regen deed de sneeuw en het ijs smelten. De laag gelegen drassige landen aan de noordzijde van de stad waren daardoor voor de ruiterij onbegaanbaar geworden. Toen de Steenwijker's bovendien ook nog een dam in de Aa legden kwam een groot deel van dat land onder water te staan. Herhaalde malen kwam het tot schermutselingen, maar die hadden weinig resultaat. Wel werden er regelmatig buskruit en voedsel naar de stad gebracht. De soldaten van Rennenberg kregen steeds minder zin om te vechten en het kostte Rennenberg dan ook grote moeite om nieuwe aanvallen te laten uitvoeren. Tenslotte zag ook hij het nutteloze van de zaak in en nam hij het besluit om het beleg op te breken. In alle stilte lied hij het geschut, paarden en manschappen in de nacht van 23 februari 1581 verzamelen en vertrok. Bij het aanbreken van de volgende dag zagen zowel de Steenwijker's als de soldaten van Norris een volkomen verlaten Spaans legerkamp. Allen wat van waarde was werd door de Steenwijker's meegenomen. Wat er over bleef werd in brand gestoken. Een grote vreugde heerste er in de stad. Iedereen was blij dat men toch had stand gehouden en dat de stad vrij bleef van een Spaanse bezetting. Toch maakte de bevrijding van Steenwijk weinig indruk op de Landsregering. Met heel veel moeite kon men een deel van de achterstallige soldij uitbetalen. Wel kreeg de stad een schade vergoeding van zo'n 7000 gulden, maar dat was bij Lange na niet genoeg om de zwaar getroffen vesting er weer bovenop te helpen. Als extra werd toegezegd dat men voor een aantal jaren vrijstelling van bepaalde belastingen kreeg. Bovendien werd de weekmarkt van Oldemarkt opgeheven, zodat de mensen uit de omgeving naar Steenwijk moesten komen om op de Steenwijker markt hun inkopen te doen. Dit zou er toe moeten bijdragen dat de Steenwijker bevolking er weer wat sneller bovenop kwam. En Johan van den Kornput? Ongetwijfeld is het aan zijn optreden te danken dat de stad voor de Prins van Oranje behouden kon blijven. Maar de Landsregering bond hem geen geschenk, zelfs geen onder-scheiding aan voor zijn dappere optreden. Het kostte hem zelfs de grootste moeite om geld los te krijgen voor het uitbetalen van de soldij voor de soldaten niet zijn eigen vendel. Alle verzet toch vergeefs. De blijdschap over het gelukkig goed doorstane beleg sloeg weldra om in bittere droefheid. Waren er in de stad tijdens het beleg al ruim 700 mensen gedood, er kwamen er nog vele honderden bij. Rondom de stad lagen immers de lichamen van de gedode mensen en dieren. Het gevolg was dat er een vreselijke pestepidemie uitbrak. Daardoor stierven er nog vele honderden die met zoveel goed het beleg hadden overleefd. Al met al verloren ruim 2300 Steenwijkers het Leven van de totaal 2500 die de stad aanvankelijk telde. Door het beleg was Steenwijk uiteraard enorm beschadigd. Zo waren de torens van zowel de Woldpoort als de Gasthuispoort volledig weggeschoten. Ze werden niet meer opgebouwd, maar vervangen door een schuine kap. Johan van den Kornput hield zich nog geruime tijd, samen met de andere binnen Steenwijk verblijvende hoplieden, bezig met het aanbrengen van verbeteringen van de vesting, zoals het voltooien van de palissadering van de wallen, het kappen van bomen en het aanbrengen van schanskorven, cilindervormige vlechtwerken, gemaakt van wilgentenen en die met aarde werden opgevuld. Het doel hiervan was om de ertussen geplaatste kanonnen te beschermen. Zo schijnt hij ook de uitvinder te zijn geweest van de telegraaf, een ingenieus systeem, waarbij geheime berichten door middel van een bepaalde codering konden worden doorgeseind. Toch was alle verzet vergeefs geweest, want een jaar later, in de nacht van 16 op 17 november 1582 slopen onder aanvoering van de Spaanse overste Juan Baptista de Taxis de Spanjaarden toch de stad binnen en wisten zij zonder slag of stoot de stad in te nemen. De wachters bij de poorten hadden veel te diep in hun glaasjes gekeken en lagen stom-dronken in hun wachthuisjes op de wallen. Zo was het voor de Spanjaarden dus vrij eenvoudig om, weliswaar geholpen door een boer uit de omgeving, de stad binnen te glippen. Deze boer, Jan Ovink uit Wapse, was op de hoogte van de ondiepe plaatsen in de gracht en daar maakte men tijdens de overrompeling dankbaar gebruik van. De bevolking probeerde nog de stad uit te vluchten, maar de stadspoorten waren gesloten en de sleutels lagen in het stadhuis. Alle moeite was voor niets geweest. Veel inwoners waren gevlucht, de stad was vernield en geplunderd. Er heerste grote armoede onder de achtergebleven burgers. De Spanjaarden die de stad bezet hielden, trokken herhaalde malen in de omgeving op strooptocht uit. Zelfs maakte men de scheepvaart op de Zuiderzee onveilig. Steenwijk was daarmee een piratennest geworden. Het is dan ook geen wonder dat men er steeds bij de Landsregering op aandrong om de Spanjaarden uit de stad te verdrijven. Niet alleen de Spanjaarden misdroegen zich, ook de achtergebleven veertig of vijftig Steenwijker's lieten zich niet onbetuigd. Vooral de Friezen hadden veel van deze strooptochten te lijden. Dikwijls boden zij en hun stadhouder Willem Lodewijk van Nassau ( 1560-1620) geld en materiaal om het leger van de kapitein-generaal Prins Maurits (1567-1625) te versterken, als dit Steenwijk wilde bevrijden. En dat gebeurde op 4 juli 1592. Tijdens dit beleg van 1592, waarbij Johan van den Kornput als militair adviseur van de Friese stadhouder Willem Lodewijk optrad, werd onder andere gebruik gemaakt van de zogeheten Kornputstoren of "Kiek-in-de-pot". De toren bestond uit zeven verdiepingen van elk tien voeten hoog. Aan de onderkant waren de afmetingen 36 voeten in het vierkant, aan de bovenkant bedroegen deze 24 voeten. Deze stellage was een ontwerp van Johan van den Kornput, naar het voorbeeld zoals dat al door de Romeinen was toegepast bij de verovering van steden. De toren kon via zes rollen van anderhalve voet breed en met een doorsnede van zes voeten over zware houten goten worden voortbewogen door ongeveer honderd personen. Op 29 juni 1592 werd deze toren tot vlak voor de stad gerold. De bedoeling daarvan was, om van bovenaf te kunnen zien hoe de situatie in de stad was en hoe het daarbinnen gesteld was met de verdediging. Het bleek echter geen succes, want al vrij snel schoten de belegerde Spanjaarden de twee bovenste verdiepingen er af, zodat de toren verder onbruikbaar was. Johan van den Kornput (1542-1611) . Johan van den Kornput werd geboren in april 1542 als zesde kind in een gezin van elf kinderen. Zijn ouders waren Johan van den Kornput (1492- 1569) en Anthonina Montens (1509-1578). Zijn ouders waren niet onbemiddeld: zijn vader, eveneens Johan geheten, was griffier en staatssecretaris van de stad Breda. Zij beschikten over zodanig veel geld dat zij hun kinderen konden laten studeren. Zo vertrok Johan in 1558 naar Leuven als student in de medicijnen. Over zijn verblijf in Leuven is weinig bekend, evenmin als over zijn vertrek naar Duisburg. Van 1562 tot 1567 verbleef hij in die stad, alwaar hij het gymnasium bezocht en inwoonde bij de zo beroemd geworden cartograaf Gerard Mercator. Van hem kreeg hij lessen in de wiskunde en in het kaart maken. Toen Johan later bij de belegering van Steenwijk in 1580 aanwezig was maakte hij zelf een kaart van Steenwijk. Omstreeks 1567 vertrok hij uit Duisburg en kwam hij via Keulen en Bazel. uiteindelijk terecht in Straatsburg, waar hij les kreeg van de beroemde geleerde Johannes Sturm. Hij woonde zelfs intern bij de rector van de academie. Gedurende enkele jaren was hij daar praeceptor (mentor) van studenten. Dankzij zijn vele omzwervingen en vele studies beschikte hij inmiddels over een grote algemene ontwikkeling. Zo schreef een bibliothecaris uit Straatsburg over hem: "Bij ons is Johan van den Kornput, een Nederlander, die klaarblijkelijk duidelijk met een goed verstand is begiftigd. Zeer ervaren in het Grieks, Latijn, Frans en Duits, als ook in vele andere disciplines, is hij ook een voortreffelijk wiskundige, een opmerkelijk dichter en een voortreffelijk musicus. Naast deze vaardigheden heeft hij een met geringe ervaring in het graveren, zodat hij in staat is landschappen, steden, vestingen en burchten heel precies in kaart te brengen en kunstig door tekenen of graveren weer te geven. Hoe lang Van den Kornput is Straatsburg is gebleven is niet bekend. Wel is bekend dat hij na 1570 koos voor een militaire loopbaan. Mogelijk heeft daarbij zijn geliefde studie van de ingenieurs wetenschap daarbij een rol gespeeld. In december 1573 was hij in Holland waar hij bij de Poldervaart tussen Delft en Overschie, een Spaanse aanval afsloeg. Hij was toen de commandant van een vendel dat betaald werd door het gewest Holland. In 1574 werden enkele van dergelijke vendels samengevoegd tot een kolonelschap of regiment. In 1578 verbleef hij in Vlaanderen, waar hij belast was met de verdediging van de stad Aalst. Daarna vertrok hij naar het Noorden om daar als "krijgsbouwmeester" op te treden. Hij nam op weg daarheen tevens nog deel aan een slaan op Den Bosch, die helaas mislukte. Op dat moment voerde hij weer een vendel aan. In 1579 trad hij als hopman in dienst van het regiment van de graaf van Rennenberg, die hem de opdracht gaf om Delfzijl, Appingedam, Wedde en Winsum te gaan versterken. Wegens gebrek aan geldelijke middelen kwam daar echter weinig van terecht. Hetzelfde gebeurde ook in Coevorden. Op bevel van Rennenberg moest hij daar beginners met de herbouw van het kasteel dat van moderne' vestingwerken moest worden voorzien, maar verder dan het makers van een ontwerp en het leggen van een paar fundamenten kwam hij echter niet. Opvallend is wel dat Van den Kornput een zeer goede topografische kennis heeft. In zijn voorstellen tot het aanleggen van versterkingen spelen de natuurlijke gesteldheid en het klimaat een grote rol. Al tijdens zijn aanwezigheid in Coevorden was gebleken hoe standvastig Johan van den Kornput kon zijn. In Steenwijk zou hij dat tijdens het beleg van 1580- 1581 ook duidelijk tonen. Toen in Coevorden zijn soldaten begonnen te muiten en dreigden Johan en zijn collega bevelhebbers te doden, probeerde Van den Kornput eerst de muiters tot kalmte te manen, maar liet wel meteen de vijf belangrijkste muiters oppakken. Daarna liet hij als afschrikwekkend voorbeeld drie van hen in het openbaar ter dood brengen. Daarmee keerde de rust in Coevorden terug. Na het verraad van Rennenberg op 3 maart 1580 werd Coevorden voor de Staatsen nog belangrijker, aangezien het in de lijn der verwachtingen lag dat Parma zou oprukken naar Groningen en daar Rennenberg te hulp zou schieten. Daarom ook werden de werkzaamheden aan de vestingwerken in Coevorden snel hervat, maar doordat de noordelijke gewesten niet met extra geld over de brug wensten te komen, schoot het werk maar weinig op. Johan van den Kornput zat op dat moment bij Groningen en nam, daar deel aan het Staatse beleg van de stad. Toen men vernam dat er een Spaans leger in aantocht was, sloot Johan van den Kornput zich aan bij de troepen van Filips, de graaf van Hohenlohe (1550- 1606). Hohenlohe zou de vijand tegemoet moeten trekken. Johan van den Kornput bleef echter op bevel van zijn commandant achter in Coevorden om deze plaats bezet te houden. Op 17 juni 1580 kwam het bij Hardenberg tot een treffen, dat voor de troepen van Hohenlohe desastreus was. Hals over kop vluchtten zij terug naar Coevorden. Johan van den Kornput was op dat moment al vertrokken omdat hij er verder geen heil meer in zag om de maar amper versterkte stad te verdedigen. Ook moesten de Staatse troepen nu het beleg van Groningen opgeven. Johan van den Kornputs opvattingen komen sterk naar voren tijdens het beleg van Steenwijk in de winter van 1580-1581.Hij heeft die opvattingen beschreven in de Memories die hij onder het pseudoniem Reinico Fresinga enkele jaren later in Keulen heeft uitgegeven. In dit boek worden opvattingen en ideeën besproken die we ruim tien jaar later terugvinden bij de leger hervormingen van Willem Lodewijk en Maurits. Ook daaraan heeft Johan van den Kornput een bijdrage geleverd. We zien dat met name terug in de wijze waarop hij aanwijzingen gaf hoe bijvoorbeeld Wedde, Bourtange en Delfzijl het beste bevestigd konden worden. Het stratenpatroon in Delfzijl herinnert daar zelfs nog aan! Ook gedurende het beleg van Steenwijk in 1592 zien we Johan van den Kornput bij Steenwijk terug. Zijn laatste levensjaren bracht Johan van den Kornput door als garnizoens-commandant, eerst in Coevorden, later in Groningen. Een benoeming in Emden ging op de valreep niet door. In zijn laatste jaren is hij ook niet verschoond gebleven van de nodige problemen. Vooral met het Drentse bestuur is hij in de slag geweest inzake de financiële verplichtingen die het gewest tegenover zijn compagnie had, maar het volgens Johan met nakwam. In februari 1600 werd hij door Willem Lodewijk aangesteld als superintendant van Coevorden. En in 1605 werd hij benoemd tot commandant van het Statenkasteel bij Groningen. Van den Kornputs einde kwam op 17 september 1611. Tot zijn dood is Van den Kornput hopman gebleven, getuige zijn lijfspreuk: "Tot den lesten athem te dienen willig ende bereft ". Hij ligt begraven in de Martinikerk te Groningen, vlak in de buurt van zijn grote rivaal Rennenberg. Naast de Scouting groep Steenwijk herinneren alleen nog de Kornputsingel en de kazerne aan de Meppelerweg die er nu ook niet meer is, nog aan deze dappere krijgsman. Sinds november 2003 staat er nu voor hem een stand beeld voor hem bij de Oosterpoort!. Johan van de Kornput De naam Johan van den Kornput is onlosmakelijk met Steenwijk verweven. Hij was bouwkundige van vestingen, kaarten maker en krijgsheer.

Gedempte Turfhaven.

Ook: Turfvaart: een in 1890 gegraven zijtak van de Steenwijker Aa, evenwijdig aan het Steenwijkerdiep en daarop aansluitend. Schepen van en naar Giethoorn hoefden hierdoor niet langer gebruik te maken van de Aa, die in 1898 werd opgenomen in de vijverpartijen van het Park Rams Woerthe. De Turfhaven, ongeveer 250 m lang, verloor gaandeweg haar betekenis en werd in 1936-1937 als werkverschaffingsobject gedempt. De Gedempte Turfhaven heeft als straat hieraan zijn naam ontleend.

Tabaksindustrie

Gagelsweg.

De naam van dit - oorspronkelijk veenachtige gebied werd ontleed aan het struikje Gagel (Myrica Gale). dat hier als struwelen voorkwam. Gagel kan ongeveer 1.5 meter hoog worden. Het bloeit in de maanden april en mei en draagt dan mannelijke en vrouwelijke katjes. De plant is bezet met goudgele kliertjes, die een sterk aromatische geur afscheiden. Doet sterk denken aan pepermunt.

Tabaksindustrie

Gagelsweg.

De naam van dit - oorspronkelijk veenachtige gebied werd ontleed aan het struikje Gagel (Myrica Gale). dat hier als struwelen voorkwam. Gagel kan ongeveer 1.5 meter hoog worden. Het bloeit in de maanden april en mei en draagt dan mannelijke en vrouwelijke katjes. De plant is bezet met goudgele kliertjes, die een sterk aromatische geur afscheiden. Doet sterk denken aan pepermunt.

Verdwenen erfgoed in Steenwiek

Eeserwold.

Recente herinrichting van de vroegere Eesveensche Hooilanden; een stadswijk ingericht als kantoor- en villapark, 2.5 km ten noordoosten van Steenwijk.

Verdwenen erfgoed in Steenwiek

Eeserwold.

Recente herinrichting van de vroegere Eesveensche Hooilanden; een stadswijk ingericht als kantoor- en villapark, 2.5 km ten noordoosten van Steenwijk.

Verhalen gebeurtenissen in Steenwiek

Steenwijkerdiep.

Steenwijkerdiep Ook: Diep, Nieuwe Diep, Nieuwe Vaart): vaarweg van Steenwijk tot Wetering, 9.3 km zuidwestelijk van Steenwijk. Na eeuwenlang moeizaam varen met kleine schepen door de bochtige en ondiepe Steenwijker Aa, werd in de jaren 1626 tot 1632 het Steenwijkerdiep gegraven om een betere verbinding met Blokzijl te verkrijgen. Daardoor werd het mogelijk om met grotere schepen te varen.

Verhalen gebeurtenissen in Steenwiek

Steenwijkerdiep.

Steenwijkerdiep Ook: Diep, Nieuwe Diep, Nieuwe Vaart): vaarweg van Steenwijk tot Wetering, 9.3 km zuidwestelijk van Steenwijk. Na eeuwenlang moeizaam varen met kleine schepen door de bochtige en ondiepe Steenwijker Aa, werd in de jaren 1626 tot 1632 het Steenwijkerdiep gegraven om een betere verbinding met Blokzijl te verkrijgen. Daardoor werd het mogelijk om met grotere schepen te varen.

Vestingwerken & Wallen & Grachten

Burgm. Goeman Borgesiusstraat.

Straat genoemd naar hem. Goeman Borgesius, Arius Hendrik (Den Haag 16 mei 1883 – Bergen N.H. 18 oktober 1961), jurist, burgemeester. Was van 1915-1942 en van 1945-1948 burgemeester van Steenwijk en van 1924-1953 rechter- plaatsvervanger aan het kantongerecht. Zijn verdiensten waren vele, daarentegen speelde hij tijdens de Tweede Wereldoorlog een minder glorieuze rol. Aan hem herinneren sinds 1940 de Goeman Borgesiusstraat en de daar geplaatste burgemeestersbank.

Wallen. •Stadswal. De zuidzuidwestelijke stadswal, tussen het Jan Snoeks Bolwerk en het Heilige Geest Bolwerk. Het is de hoogste van de Steenwijker stadswallen, ongeveer 12 m boven NAP. •Molenwal. De oostzuidoostelijke stadswal, tussen het Ooster Bolwerk en het Eekeringe Bolwerk. Genoemd naar de molens die op beide bolwerken stonden. •Onnawal. Gedeelte van de stadswal gelegen tussen het Eekeringe- en Zuiderbolwerk. •Noordwal. (of: Noorderwal): De noordnoordwestelijke stadswal, tussen het Jufferties- en het Noorderbolwerk. Deze wal werd in 1908 afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS. Het pad langs de stadsgracht (voormalige lijnbaan) werd in 1921 bestraat en kreeg in 1924 de naam Noordersingel. Tot 1829 verkeerde de vesting in nog min of meer oorspronkelijke staat. Toen werden de Wold- en Oosterpoort afgebroken en volgden ook de wallen. Omstreeks 1840 was de wal aan de noordwestzijde van de stad, vanaf de Woldpoort, al afgegraven. De wal bij de Onnapoort werd kort na 1855 afgegraven. In 1870 werd het gedeelte tussen de Gasthuispoort en Woldpoort afgegraven voor woningbouw en aanleg van de Kornputsingel. In 1908 werd de Noordwal afgegraven voor de bouw van de Rijks H.B.S. en in 1921 werd de wal bij de Oosterpoort afgegraven voor de bouw van het postkantoor. De zuidelijke stadswal en drie bolwerken vormen een Rijksmonument dat in de periode 1950-1952 werd opgeknapt en beplant met lindebomen. In 1984 werden er van de 421 bomen veertig omgezaagd en vijftig chirurgisch behandeld. In de periode1997-1999 werd de zuidelijke stadswal over een lengte van ruim 500 m volledig gereconstrueerd naar de situatie van kort na 1627 .Stadspoorten. Kort vóór 1395 werd een nieuwe toegang naar het noorden gemaakt, de Steendijk, later Tukseweg genoemd. In dat kader werd ook de Woldbrug gebouwd en waarschijnlijk ook de Woldpoort als eerste van vier stadspoorten. De Meyeringepoort (later: Gasthuispoort) werd voor het eerst vermeld in 1412, de Oosterpoort in 1448 en de Onnapoort zal uit dezelfde periode dateren. In de Spaanse tijd (1582-1592) werden de hoge middeleeuwse poorten vervangen door minder kwetsbare waldoorgangen. De Onnapoort verdween, maar werd in 1594 weer opgebouwd. Van genoemde poorten, die alle in de 19e eeuw afgebroken werden, zijn geen gedetailleerde afbeeldingen bekend, een ets van de Woldpoort uitgezonderd

In de periode tussen 1591 en 1627 werden de vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met de wijzers van de klok mee spreekt men van: Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk, Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is: ‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits Bohlwerk’. In de periode tussen 1591 en 1627 werden de vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met de wijzers van de klok mee spreekt men van: Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk, Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is: ‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits Bohlwerk. •Noorderbolwerk. (vroeger Het Hoge Meintje, soms ook De Vetpot genoemd): het oudste (1597) en grootste bolwerk van Steenwijk. Werd in 1898 deels afgegraven voor de aanleg van de Nieuwe Stationsstraat (sinds 1908 H.J. Tromp Meestersstraat) en in 1908 verder afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS (thans appartementencomplex De Noordwalhof). •Prinsen Bolwerk. Aangelegd in 1627 aan de noordoostzijde van de stad, genoemd naar Emanuel 2. Hierop staat nu de Burgemeestersbank, een gemetselde bank in 1940 door de bevolking geschonken aan burgemeester A.H. Goeman Borgesius bij zijn 25-jarig ambtsjubileum. •Eekringe Bolwerk. In 1627 aangelegd bolwerk aan de zuidoostzijde van de stad, in 2000 volledig gereconstrueerd. •Jan Snoeks Bolwerk. (ook: Zuiderbolwerk, Kleirondeel of Rondeel): In 1627 aangelegd aan de zuidzijde van de stad, in 2000 volledig gereconstrueerd. Het hoogste van de acht bolwerken: 13.20 m boven NAP. •Heilige Geest Bolwerk. Aangelegd in 1627 bij de Gasthuispoort aan de zuidwestzijde van de stad, in 1870 afgevlakt. •Zwanennest Bolwerk. (ook: Westerbolwerk of Hoge Tin genoemd): In 1627 aangelegd aan de westzijde van de stad. In 1870 volledig afgegraven voor woningbouw en voor de aanleg van de Kornputsingel. Op het bolwerk stond een molen, de Koorndrager, ernaast een gebouw met een puntdak, de Hoge Tin. •Jufferties Bolwerk. Aangelegd in 1627 aan de noordwestzijde van de stad. Genoemd naar de daar wonende juffrouw Maria de Gyselaer, weduwe van de in 1645 overleden François van Westerbeek. Het bolwerk werd in 1829 afgegraven en in 1921 ingericht voor de bouw van de toen nieuwe School B

Vestingwerken & Wallen & Grachten

Burgm. Goeman Borgesiusstraat.

Straat genoemd naar hem. Goeman Borgesius, Arius Hendrik (Den Haag 16 mei 1883 – Bergen N.H. 18 oktober 1961), jurist, burgemeester. Was van 1915-1942 en van 1945-1948 burgemeester van Steenwijk en van 1924-1953 rechter- plaatsvervanger aan het kantongerecht. Zijn verdiensten waren vele, daarentegen speelde hij tijdens de Tweede Wereldoorlog een minder glorieuze rol. Aan hem herinneren sinds 1940 de Goeman Borgesiusstraat en de daar geplaatste burgemeestersbank.

Wallen. •Stadswal. De zuidzuidwestelijke stadswal, tussen het Jan Snoeks Bolwerk en het Heilige Geest Bolwerk. Het is de hoogste van de Steenwijker stadswallen, ongeveer 12 m boven NAP. •Molenwal. De oostzuidoostelijke stadswal, tussen het Ooster Bolwerk en het Eekeringe Bolwerk. Genoemd naar de molens die op beide bolwerken stonden. •Onnawal. Gedeelte van de stadswal gelegen tussen het Eekeringe- en Zuiderbolwerk. •Noordwal. (of: Noorderwal): De noordnoordwestelijke stadswal, tussen het Jufferties- en het Noorderbolwerk. Deze wal werd in 1908 afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS. Het pad langs de stadsgracht (voormalige lijnbaan) werd in 1921 bestraat en kreeg in 1924 de naam Noordersingel. Tot 1829 verkeerde de vesting in nog min of meer oorspronkelijke staat. Toen werden de Wold- en Oosterpoort afgebroken en volgden ook de wallen. Omstreeks 1840 was de wal aan de noordwestzijde van de stad, vanaf de Woldpoort, al afgegraven. De wal bij de Onnapoort werd kort na 1855 afgegraven. In 1870 werd het gedeelte tussen de Gasthuispoort en Woldpoort afgegraven voor woningbouw en aanleg van de Kornputsingel. In 1908 werd de Noordwal afgegraven voor de bouw van de Rijks H.B.S. en in 1921 werd de wal bij de Oosterpoort afgegraven voor de bouw van het postkantoor. De zuidelijke stadswal en drie bolwerken vormen een Rijksmonument dat in de periode 1950-1952 werd opgeknapt en beplant met lindebomen. In 1984 werden er van de 421 bomen veertig omgezaagd en vijftig chirurgisch behandeld. In de periode1997-1999 werd de zuidelijke stadswal over een lengte van ruim 500 m volledig gereconstrueerd naar de situatie van kort na 1627 .Stadspoorten. Kort vóór 1395 werd een nieuwe toegang naar het noorden gemaakt, de Steendijk, later Tukseweg genoemd. In dat kader werd ook de Woldbrug gebouwd en waarschijnlijk ook de Woldpoort als eerste van vier stadspoorten. De Meyeringepoort (later: Gasthuispoort) werd voor het eerst vermeld in 1412, de Oosterpoort in 1448 en de Onnapoort zal uit dezelfde periode dateren. In de Spaanse tijd (1582-1592) werden de hoge middeleeuwse poorten vervangen door minder kwetsbare waldoorgangen. De Onnapoort verdween, maar werd in 1594 weer opgebouwd. Van genoemde poorten, die alle in de 19e eeuw afgebroken werden, zijn geen gedetailleerde afbeeldingen bekend, een ets van de Woldpoort uitgezonderd

In de periode tussen 1591 en 1627 werden de vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met de wijzers van de klok mee spreekt men van: Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk, Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is: ‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits Bohlwerk’. In de periode tussen 1591 en 1627 werden de vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met de wijzers van de klok mee spreekt men van: Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk, Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is: ‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits Bohlwerk. •Noorderbolwerk. (vroeger Het Hoge Meintje, soms ook De Vetpot genoemd): het oudste (1597) en grootste bolwerk van Steenwijk. Werd in 1898 deels afgegraven voor de aanleg van de Nieuwe Stationsstraat (sinds 1908 H.J. Tromp Meestersstraat) en in 1908 verder afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS (thans appartementencomplex De Noordwalhof). •Prinsen Bolwerk. Aangelegd in 1627 aan de noordoostzijde van de stad, genoemd naar Emanuel 2. Hierop staat nu de Burgemeestersbank, een gemetselde bank in 1940 door de bevolking geschonken aan burgemeester A.H. Goeman Borgesius bij zijn 25-jarig ambtsjubileum. •Eekringe Bolwerk. In 1627 aangelegd bolwerk aan de zuidoostzijde van de stad, in 2000 volledig gereconstrueerd. •Jan Snoeks Bolwerk. (ook: Zuiderbolwerk, Kleirondeel of Rondeel): In 1627 aangelegd aan de zuidzijde van de stad, in 2000 volledig gereconstrueerd. Het hoogste van de acht bolwerken: 13.20 m boven NAP. •Heilige Geest Bolwerk. Aangelegd in 1627 bij de Gasthuispoort aan de zuidwestzijde van de stad, in 1870 afgevlakt. •Zwanennest Bolwerk. (ook: Westerbolwerk of Hoge Tin genoemd): In 1627 aangelegd aan de westzijde van de stad. In 1870 volledig afgegraven voor woningbouw en voor de aanleg van de Kornputsingel. Op het bolwerk stond een molen, de Koorndrager, ernaast een gebouw met een puntdak, de Hoge Tin. •Jufferties Bolwerk. Aangelegd in 1627 aan de noordwestzijde van de stad. Genoemd naar de daar wonende juffrouw Maria de Gyselaer, weduwe van de in 1645 overleden François van Westerbeek. Het bolwerk werd in 1829 afgegraven en in 1921 ingericht voor de bouw van de toen nieuwe School B

Voormalige Gereformeerde Kerk

Voormalige Geref. kerk

Locatie: Onnastraat 44 8331 HM Steenwijk.

Molenwal.

De oostzuidoostelijke stadswal, tussen het Ooster Bolwerk en het Eekeringe Bolwerk. Genoemd naar de molens die op beide bolwerken stonden..

Voormalige Gereformeerde Kerk

Voormalige Geref. kerk

Locatie: Onnastraat 44 8331 HM Steenwijk.

Molenwal.

De oostzuidoostelijke stadswal, tussen het Ooster Bolwerk en het Eekeringe Bolwerk. Genoemd naar de molens die op beide bolwerken stonden..

Henderik de Vroomestraat.

Straat vernoemd naar hem. (Dalen 5 april 1882 – Steenwijk 28 oktober 1957), melkcontroleur, wethouder. Was aanvankelijk melkcontroleur in Smilde, Oldeholtpade, Wolvega en Steenwijk, waar hij een melksalon en een limonadefabriek had. Hij trad toe tot de S.D.A.P. en was van 1919-1939 gemeente-raadslid en van 1939- 1941 wethouder te Steenwijk. Wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw en zijn anti-Duitse activiteiten moest hij tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduiken. Van 1945-1946 was hij opnieuw wethouder, daarna lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel en daarnaast waarnemend Commissaris der Koningin. Hij was medeoprichter van de fanfare Tot Steun In Den Strijd, van de Openbare Leeszaal, van de Oudheidkamer, van het Hunehuis in Havelte en was oprichter van de Vereniging voor Kindervakantiekolonies..

Voormalige smederij

Aastraat.

Oorspronkelijk een riviertje uit de verveniging van het Vledderdiep en de Wapseveense Aa. Slingerde langs Steenwijk en monde uit bij Blokzijl in de Zuiderzee. In de vroegere eeuwen is de oude Aa een belangrijk vaarwater geweest van hout, steen en turf. In 1523 verleende Bisschop Philps van Bourgondië haar het recht om tol- of lasgeld te heffen en het verkeer op de Aa en door de verlaten werd door Raad en Meenthe geregeld.

Hotel Espressobar Koffie & Theewinkel De Smederij van Steenwijk. Adres: Gasthuisstraat 34-36 8331 JR Steenwijk Website: De oude smidse

Voormalige smederij

Aastraat.

Oorspronkelijk een riviertje uit de verveniging van het Vledderdiep en de Wapseveense Aa. Slingerde langs Steenwijk en monde uit bij Blokzijl in de Zuiderzee. In de vroegere eeuwen is de oude Aa een belangrijk vaarwater geweest van hout, steen en turf. In 1523 verleende Bisschop Philps van Bourgondië haar het recht om tol- of lasgeld te heffen en het verkeer op de Aa en door de verlaten werd door Raad en Meenthe geregeld.

Hotel Espressobar Koffie & Theewinkel De Smederij van Steenwijk. Adres: Gasthuisstraat 34-36 8331 JR Steenwijk Website: De oude smidse

Villa Zonnehoek

Onnastraat.

Naam voor een oude uitvalweg in de richting van Onna. (ook: Onnigerstraat): voor het eerst genoemd in 1430; maakt deel uit van de oorspronkelijk middeleeuwse kerkweg van Onna naar de Grote Kerk in Steenwijk.

Villa Zonnehoek

Onnastraat.

Naam voor een oude uitvalweg in de richting van Onna. (ook: Onnigerstraat): voor het eerst genoemd in 1430; maakt deel uit van de oorspronkelijk middeleeuwse kerkweg van Onna naar de Grote Kerk in Steenwijk.

Villa Rams Woerthe

En er onder zitten prachtige schilderingen, die weer te zien zijn. In het hele huis treft men bij de versieringen en afbeeldingen apen, uilen, hagedissen panter achtige dieren aan. In de hal waar een schoorsteenmantel staat prijkt twee maal het wapen van de Trompmeesters. Er tussen staat een onderdeel van van het oude wapen van Steenwijk, het anker, verstrengeld met met een slang in deze afbeelding. De wanden zijn beschilderd met agrarische taferelen gemaakt door kunst schilder Co Breman. Wanneer de gebrandschilderde glas in loodramen in het trappen portaal geplaatst zijn is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk pas na de bestemming dat Rams Woerthe kreeg als gemeentehuis. Het heeft als symboliek de lente. Het glas en lood werd gemaakt door A. Le Comti. In een van de kamers boven bevat een drieluik met links het wapen van Overijssel midden Steenwijker wapen en rechts het Nederlands wapen. Het park is in de Engelse landschapsstijl ingericht. De speelse vormen en kleuren van de Jugendstil zijn namelijk ook gebruikt in het park. Copijn heeft geen gebruik gemaakt van rechte belijningen of een symmetrisch geheel. Achter in het park was een kegelbaan aangelegd op een recht stuk laan, die door de gehele familie werd gebruikt. Vader en zoons hielden zich hier ook bezig met het ringsteken te paard. Aan het eind van de laan stond een prieeltje, waarin de familie bij regen kon schuilen. Het park is door de jaren heen sterk veranderd. Waar nu de het Voetelinkhuis staat en waar nu de Moskee in zit en enkele huizen staan, was vroeger een grote boomgaard. Toen stonden er in het park diverse woningen, schuren en kassen. Vroeger stond in het park alleen nog de houten woning van de parkwachter deze is afgebroken. En meer naar voren de bode woning. In het park stond tevens een theekoepel, waarvan de wanden op dezelfde wijze beschilderd waren als in de villa. De koepel had een bijzonder rustiek uiterlijk, de stijlen en schoren waren voorzien van stucwerk in boom schors structuur. In 1974 brandde de theekoepel geheel af. Plannen tot herbouw waren er wel, maar de koepel is nooit meer de mooie koepel van vroeger geworden. Ook stond er vroeger in het park een muziektent. Door de bouwvallige toestand moest deze echter worden gesloopt. En er is nu een nieuwe muziek tent geplaatst vlak bij de theekoepel op het grasveld.

Wandschilderingen. Co. Breman Breman, die zijn domicilie had in het Gooi, werd bij zijn artistieke uitingen vaak geïnspireerd door agrarische beelden als zomerse akkers, bloeiende velden en zoals in het gemeentehuis van Steenwijk de daarmee verwante taferelen. Breman is vooral bekend geworden omdat hij een gebruiker was van een bepaalde schilder techniek, het Pointillisme. Pointillisme is een verf techniek, waarbij vlakken worden opgevuld met punten en strepen van een onvermengde (primaire) kleur. Meest bekende Nederlandse gebruiker van het Pointillisme is Bremans tijdgenoot Vincent van Gogh geweest. Breman gebruikte het Pointillisme alleen als het hem uitkwam. Zo is het mogelijk, dat zijn werk wel en niet gepointilleerde delen vertoont. Op de wandschilderingen in het gemeentehuis komen geen gepointilleerde delen voor. Het maken van wandschilderingen in Rams-Woerthe was één van Bremans grote werken. De uitbeelding van de agrarische taferelen is in perfecte harmonie met de gebrandschilderde glasinloodramen in het trapportaal. De wandschilderingen laten de gehele kringloop zien van het agrarisch gebeuren. Van het ploegen en het zaaien, via dorsen en het scheiden van het kaf van het koren, naar het malen en brood bakken zijn de gangen van het graan aangegeven. Deze beschilderingen kunnen als uniek worden ervaren. Breman maakte twee andere wandschilderingen in gebouwen in Utrecht en Laren, maar beide zijn inmiddels afgebroken, zodat Bremans werk in deze omvang alleen in Steenwijk nog te aanschouwen is. Van Breman is in het raadhuis van Steenwijk nog een ander werk te vinden: een schilderij, voorstellende een moeder, die haar kind sprookjes vertelt. Het in Jugendstil geschilderde schoorsteen werk, dat in de oud raadzaal hangt, is in 1976 door Christiaan Frederik: een zoon van Jan Hendrik Tromp Meesters, aan de gemeente Steenwijk geschonken. Volgens Christiaan Frederik heeft hij het laten vervaardigen van dit doek, in opdracht van zijn vader, meer ten doel gehad dan een muur te sieren. Ik zie in het schilderij een droom en een wensdroom, namelijk dat vaders wens en hoop, dat met en door het stichten van een grote villa en een mooi park, niet alleen voor zichzelf en zijn gezin voor lange tijd, maar ook voor de bevolking van zijn geliefde en gewaardeerde stad, een bijzondere verrijking zou ontstaan voor nog veel langere tijd: daarom werd het park van het begin of aan voor iedereen vrij toegankelijk gesteld. Nu is alles gerestaureerd en zien de wandschilderingen en gehele gebouw binnen er prachtig uit. De gemeente Steenwijk heeft het gebouw verkocht aan de Vereniging Hendrick de Keyser die het gebouw exploiteert en het Hildo Krop museum is er in gevestigd. Het is zeker de moeite waard om eens een bezoek hier aan te brengen.

Neerwoldstraat.

Wold: woud, bos. Neder=neer: naar beneden, omlaag.De benaming moet in verband worden gebracht met Steenwijkwold. De oudste vermelding dateert uit 1462. In een oorkonde uit dat jaar wordt vermeld gemaakt van een hofstede aan de Neder-Wolt- straat.

Villa Rams Woerthe

En er onder zitten prachtige schilderingen, die weer te zien zijn. In het hele huis treft men bij de versieringen en afbeeldingen apen, uilen, hagedissen panter achtige dieren aan. In de hal waar een schoorsteenmantel staat prijkt twee maal het wapen van de Trompmeesters. Er tussen staat een onderdeel van van het oude wapen van Steenwijk, het anker, verstrengeld met met een slang in deze afbeelding. De wanden zijn beschilderd met agrarische taferelen gemaakt door kunst schilder Co Breman. Wanneer de gebrandschilderde glas in loodramen in het trappen portaal geplaatst zijn is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk pas na de bestemming dat Rams Woerthe kreeg als gemeentehuis. Het heeft als symboliek de lente. Het glas en lood werd gemaakt door A. Le Comti. In een van de kamers boven bevat een drieluik met links het wapen van Overijssel midden Steenwijker wapen en rechts het Nederlands wapen. Het park is in de Engelse landschapsstijl ingericht. De speelse vormen en kleuren van de Jugendstil zijn namelijk ook gebruikt in het park. Copijn heeft geen gebruik gemaakt van rechte belijningen of een symmetrisch geheel. Achter in het park was een kegelbaan aangelegd op een recht stuk laan, die door de gehele familie werd gebruikt. Vader en zoons hielden zich hier ook bezig met het ringsteken te paard. Aan het eind van de laan stond een prieeltje, waarin de familie bij regen kon schuilen. Het park is door de jaren heen sterk veranderd. Waar nu de het Voetelinkhuis staat en waar nu de Moskee in zit en enkele huizen staan, was vroeger een grote boomgaard. Toen stonden er in het park diverse woningen, schuren en kassen. Vroeger stond in het park alleen nog de houten woning van de parkwachter deze is afgebroken. En meer naar voren de bode woning. In het park stond tevens een theekoepel, waarvan de wanden op dezelfde wijze beschilderd waren als in de villa. De koepel had een bijzonder rustiek uiterlijk, de stijlen en schoren waren voorzien van stucwerk in boom schors structuur. In 1974 brandde de theekoepel geheel af. Plannen tot herbouw waren er wel, maar de koepel is nooit meer de mooie koepel van vroeger geworden. Ook stond er vroeger in het park een muziektent. Door de bouwvallige toestand moest deze echter worden gesloopt. En er is nu een nieuwe muziek tent geplaatst vlak bij de theekoepel op het grasveld.

Wandschilderingen. Co. Breman Breman, die zijn domicilie had in het Gooi, werd bij zijn artistieke uitingen vaak geïnspireerd door agrarische beelden als zomerse akkers, bloeiende velden en zoals in het gemeentehuis van Steenwijk de daarmee verwante taferelen. Breman is vooral bekend geworden omdat hij een gebruiker was van een bepaalde schilder techniek, het Pointillisme. Pointillisme is een verf techniek, waarbij vlakken worden opgevuld met punten en strepen van een onvermengde (primaire) kleur. Meest bekende Nederlandse gebruiker van het Pointillisme is Bremans tijdgenoot Vincent van Gogh geweest. Breman gebruikte het Pointillisme alleen als het hem uitkwam. Zo is het mogelijk, dat zijn werk wel en niet gepointilleerde delen vertoont. Op de wandschilderingen in het gemeentehuis komen geen gepointilleerde delen voor. Het maken van wandschilderingen in Rams-Woerthe was één van Bremans grote werken. De uitbeelding van de agrarische taferelen is in perfecte harmonie met de gebrandschilderde glasinloodramen in het trapportaal. De wandschilderingen laten de gehele kringloop zien van het agrarisch gebeuren. Van het ploegen en het zaaien, via dorsen en het scheiden van het kaf van het koren, naar het malen en brood bakken zijn de gangen van het graan aangegeven. Deze beschilderingen kunnen als uniek worden ervaren. Breman maakte twee andere wandschilderingen in gebouwen in Utrecht en Laren, maar beide zijn inmiddels afgebroken, zodat Bremans werk in deze omvang alleen in Steenwijk nog te aanschouwen is. Van Breman is in het raadhuis van Steenwijk nog een ander werk te vinden: een schilderij, voorstellende een moeder, die haar kind sprookjes vertelt. Het in Jugendstil geschilderde schoorsteen werk, dat in de oud raadzaal hangt, is in 1976 door Christiaan Frederik: een zoon van Jan Hendrik Tromp Meesters, aan de gemeente Steenwijk geschonken. Volgens Christiaan Frederik heeft hij het laten vervaardigen van dit doek, in opdracht van zijn vader, meer ten doel gehad dan een muur te sieren. Ik zie in het schilderij een droom en een wensdroom, namelijk dat vaders wens en hoop, dat met en door het stichten van een grote villa en een mooi park, niet alleen voor zichzelf en zijn gezin voor lange tijd, maar ook voor de bevolking van zijn geliefde en gewaardeerde stad, een bijzondere verrijking zou ontstaan voor nog veel langere tijd: daarom werd het park van het begin of aan voor iedereen vrij toegankelijk gesteld. Nu is alles gerestaureerd en zien de wandschilderingen en gehele gebouw binnen er prachtig uit. De gemeente Steenwijk heeft het gebouw verkocht aan de Vereniging Hendrick de Keyser die het gebouw exploiteert en het Hildo Krop museum is er in gevestigd. Het is zeker de moeite waard om eens een bezoek hier aan te brengen.

Neerwoldstraat.

Wold: woud, bos. Neder=neer: naar beneden, omlaag.De benaming moet in verband worden gebracht met Steenwijkwold. De oudste vermelding dateert uit 1462. In een oorkonde uit dat jaar wordt vermeld gemaakt van een hofstede aan de Neder-Wolt-straat.

Wat zijn monumenten

Soorten monumenten In eerste instantie zullen veel mensen denken aan monumentale gebouwen als kastelen of paleizen. Er zijn echter nog diverse andere soorten monumenten. De variatie is enorm. • Woonhuizen; hofjes, landarbeidershuisjes, fabriekswijken, grachtenpanden, tuindorpen, villaparken en flatgebouwen. Stijl, architectuur, gebruiksopvattingen en sociale omgeving zijn hierbij van belang. • Verdedigingswerken; muren, wallen met grachten en poorten, dijken, bastions, forten, kazematten en inundatiegebieden. Bekende voorbeelden zijn de Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam • Straatmeubilair; tot deze categorie behoren naast urinoirs en bushokjes ook lantaarnpalen, waterpompen, fonteinen en standbeelden. • Religieus erfgoed; hieronder vallen gebedshuizen van alle religies: kerken, kapellen, kloosters, abdijen, synagoges en moskeeën. • Openbare gebouwen; deze zijn meestal verbonden aan de verschillende overheden (rijk, provincie, gemeente en waterschappen). Hierbij kan worden gedacht aan raad- en stadhuizen, school- en universiteitsgebouwen, behuizingen van waterschap, dijkstoel of hoogheemraadschap. Deze gebouwen weerspiegelen vaak hun macht in een indrukwekkend uiterlijk. • Monumentaal groen; ook tuinen, parken en landgoederen kunnen beschermd zijn met een monumentale status; zelfs individuele bomen, die zeldzaam zijn of een speciale functie hebben, kunnen een monument zijn. Doolhoven en kerkhoven vallen hier ook onder. • Monumenten van ontspanning; tot deze categorie behoren herbergen en kroegen, (bad)hotels, muziektenten, musea, theaters en bioscopen. • Molens; molens vormen een aparte categorie, als een van de symbolen van Nederland. In feite zouden ze ook tot het Industrieel Erfgoed kunnen worden gerekend. Er zijn diverse verschijningsvormen: stellingmolen, standerdmolen, wipmolen, spinnekopmolen, tjaskermolen zijn enkele types. Molens kunnen ook naar hun functie worden onderscheiden: zo kennen we de oliemolen, de zaagmolen en de korenmolen. Een derde indelingscriterium is de vorm van de romp: rond, zeskantig of achtkantig. • Mobiel erfgoed; tot deze categorie behoren historische vaartuigen uit de pleziervaart en de beroepsvaart, stoomtreinen en dergelijke. Ook draaiorgels kunnen een monumentenstatus hebben. • Kastelen en buitenplaatsen; voor kastelen worden diverse benamingen gebruikt, zoals burcht, huis of slot. De term kasteel duidt op een combinatie van bewoning en verdediging. Na de opkomst van steden raakten kastelen in verval of werden verbouwd tot landhuizen. Vanaf de 17e eeuw werden buitenplaatsen gesticht door rijke kooplieden. • Kantoorgebouwen; de oudste kantoren zijn wellicht de ‘kamers’ van de VOC. Vanaf de 19e eeuw zijn op grote schaal kantoren en handelsgebouwen gebouwd; de architectuur van de vele dienstverlenende instellingen, zoals banken en verzekeringsmaatschappijen, vormt een goede afspiegeling van de periode waarin ze gebouwd werden. • Industrieel erfgoed; bij deze categorie ligt de nadruk niet op de buitenkant, maar vooral op de functie die deze gebouwen en objecten hebben vervuld. Het meeste industrieel erfgoed dateert uit de periode 1850-1950. Voorbeelden zijn gemalen, mijnen, ja-knikkers, fabrieken, watertorens en pakhuizen. • Boerderijen; ook hier is de functie belangrijk voor het uiterlijk. Er zijn streekgebonden karakteristieke vormen. Gelet op indeling/ruimtegebruik, constructie en stallingswijze van het vee komt men tot vier hoofdgroepen: de Friese huisgroep, de hallenhuisgroep, de Zeeuwse boerderij of schuurgroep, en de zuidelijke huisgroep (met gesloten hoeves). • Archeologische monumenten; hiertoe behoren hunebedden, scheepswrakken, terpen, wallen, sporen van nederzettingen (brinken en kolken), wildgraven en grafheuvels.

Kornputsingel.

Brede straat aan de westzijde van de stad, aangelegd in 1870. In 1866 werd besloten de stadswal ter plaatse af te graven en De Koorndrager, een walmolen, af te breken om ruimte te maken voor meer goede woongelegenheid in de stad. In de periode 1870-1890 werden hier fraaie herenhuizen gebouwd die thans merendeels als rijksmonument erkend zijn. Ook de destijds er tegenover gelegen éénkamerwoningen, de Gasthuiskamers, werden afgebroken. Daar verrezen een school, rusthuis en synagoge die later weer plaats gemaakt hebben voor nieuwbouw.

Wat zijn monumenten

Soorten monumenten In eerste instantie zullen veel mensen denken aan monumentale gebouwen als kastelen of paleizen. Er zijn echter nog diverse andere soorten monumenten. De variatie is enorm. • Woonhuizen; hofjes, landarbeidershuisjes, fabriekswijken, grachtenpanden, tuindorpen, villaparken en flatgebouwen. Stijl, architectuur, gebruiksopvattingen en sociale omgeving zijn hierbij van belang. • Verdedigingswerken; muren, wallen met grachten en poorten, dijken, bastions, forten, kazematten en inundatiegebieden. Bekende voorbeelden zijn de Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam • Straatmeubilair; tot deze categorie behoren naast urinoirs en bushokjes ook lantaarnpalen, waterpompen, fonteinen en standbeelden. • Religieus erfgoed; hieronder vallen gebedshuizen van alle religies: kerken, kapellen, kloosters, abdijen, synagoges en moskeeën. • Openbare gebouwen; deze zijn meestal verbonden aan de verschillende overheden (rijk, provincie, gemeente en waterschappen). Hierbij kan worden gedacht aan raad- en stadhuizen, school- en universiteitsgebouwen, behuizingen van waterschap, dijkstoel of hoogheemraadschap. Deze gebouwen weerspiegelen vaak hun macht in een indrukwekkend uiterlijk. • Monumentaal groen; ook tuinen, parken en landgoederen kunnen beschermd zijn met een monumentale status; zelfs individuele bomen, die zeldzaam zijn of een speciale functie hebben, kunnen een monument zijn. Doolhoven en kerkhoven vallen hier ook onder. • Monumenten van ontspanning; tot deze categorie behoren herbergen en kroegen, (bad)hotels, muziektenten, musea, theaters en bioscopen. • Molens; molens vormen een aparte categorie, als een van de symbolen van Nederland. In feite zouden ze ook tot het Industrieel Erfgoed kunnen worden gerekend. Er zijn diverse verschijningsvormen: stellingmolen, standerdmolen, wipmolen, spinnekopmolen, tjaskermolen zijn enkele types. Molens kunnen ook naar hun functie worden onderscheiden: zo kennen we de oliemolen, de zaagmolen en de korenmolen. Een derde indelingscriterium is de vorm van de romp: rond, zeskantig of achtkantig. • Mobiel erfgoed; tot deze categorie behoren historische vaartuigen uit de pleziervaart en de beroepsvaart, stoomtreinen en dergelijke. Ook draaiorgels kunnen een monumentenstatus hebben. • Kastelen en buitenplaatsen; voor kastelen worden diverse benamingen gebruikt, zoals burcht, huis of slot. De term kasteel duidt op een combinatie van bewoning en verdediging. Na de opkomst van steden raakten kastelen in verval of werden verbouwd tot landhuizen. Vanaf de 17e eeuw werden buitenplaatsen gesticht door rijke kooplieden. • Kantoorgebouwen; de oudste kantoren zijn wellicht de ‘kamers’ van de VOC. Vanaf de 19e eeuw zijn op grote schaal kantoren en handelsgebouwen gebouwd; de architectuur van de vele dienstverlenende instellingen, zoals banken en verzekeringsmaatschappijen, vormt een goede afspiegeling van de periode waarin ze gebouwd werden. • Industrieel erfgoed; bij deze categorie ligt de nadruk niet op de buitenkant, maar vooral op de functie die deze gebouwen en objecten hebben vervuld. Het meeste industrieel erfgoed dateert uit de periode 1850-1950. Voorbeelden zijn gemalen, mijnen, ja-knikkers, fabrieken, watertorens en pakhuizen. • Boerderijen; ook hier is de functie belangrijk voor het uiterlijk. Er zijn streekgebonden karakteristieke vormen. Gelet op indeling/ruimtegebruik, constructie en stallingswijze van het vee komt men tot vier hoofdgroepen: de Friese huisgroep, de hallenhuisgroep, de Zeeuwse boerderij of schuurgroep, en de zuidelijke huisgroep (met gesloten hoeves). • Archeologische monumenten; hiertoe behoren hunebedden, scheepswrakken, terpen, wallen, sporen van nederzettingen (brinken en kolken), wildgraven en grafheuvels.

Kornputsingel.

Brede straat aan de westzijde van de stad, aangelegd in 1870. In 1866 werd besloten de stadswal ter plaatse af te graven en De Koorndrager, een walmolen, af te breken om ruimte te maken voor meer goede woongelegenheid in de stad. In de periode 1870-1890 werden hier fraaie herenhuizen gebouwd die thans merendeels als rijksmonument erkend zijn. Ook de destijds er tegenover gelegen éénkamerwoningen, de Gasthuiskamers, werden afgebroken. Daar verrezen een school, rusthuis en synagoge die later weer plaats gemaakt hebben voor nieuwbouw.

Werkverschaffingsgebouw

Steenwijkerdiep.

Steenwijkerdiep Ook: Diep, Nieuwe Diep, Nieuwe Vaart): vaarweg van Steenwijk tot Wetering, 9.3 km zuidwestelijk van Steenwijk. Na eeuwenlang moeizaam varen met kleine schepen door de bochtige en ondiepe Steenwijker Aa, werd in de jaren 1626 tot 1632 het Steenwijkerdiep gegraven om een betere verbinding met Blokzijl te verkrijgen. Daardoor werd het mogelijk om met grotere schepen te varen.

Werkverschaffingsgebouw

Steenwijkerdiep.

Steenwijkerdiep Ook: Diep, Nieuwe Diep, Nieuwe Vaart): vaarweg van Steenwijk tot Wetering, 9.3 km zuidwestelijk van Steenwijk. Na eeuwenlang moeizaam varen met kleine schepen door de bochtige en ondiepe Steenwijker Aa, werd in de jaren 1626 tot 1632 het Steenwijkerdiep gegraven om een betere verbinding met Blokzijl te verkrijgen. Daardoor werd het mogelijk om met grotere schepen te varen.

Wetenswaardigheden van Steenwiek

Achterslagen.

Een achterslag was een, vanuit de stad Steenwijk gezien, meest naar achteren gelegen deel van de Meenthe, de gemeenschappelijke stadsweiden. De gronden lagen achter de Kapelsloot (thans Dolderkanaal). Slag: deel, aamdeel, stuk grond. Reeds in 1573 stond dit grondgebied als Achterslagen bekend. In de 21e eeuw werd dit deel pas ingericht voor huizenbouw.

Wetenswaardigheden van Steenwiek

Achterslagen.

Een achterslag was een, vanuit de stad Steenwijk gezien, meest naar achteren gelegen deel van de Meenthe, de gemeenschappelijke stadsweiden. De gronden lagen achter de Kapelsloot (thans Dolderkanaal). Slag: deel, aamdeel, stuk grond. Reeds in 1573 stond dit grondgebied als Achterslagen bekend. In de 21e eeuw werd dit deel pas ingericht voor huizenbouw.

Verhaal de zwarte engel

Verhaal de zwarte engel 1910 Een half uur hebben ze door de weiden en bossen gelopen als Hendrik stilhoudt. Hij buigt zich voorover naar zijn meisje en wijst: ‘Kijk daar heb je de Steenwijker Toren al.’ Lammegien ziet het nu ook, het is net een lange spriet die ver boven het gras uitsteekt. Hendrik is verder gegaan. ‘Kom we moeten door.’ ‘Wacht,’ roept Lammegien, ze blijft nog even staan. Trots kijkt ze naar haar vrijer, die met haar wil trouwen. Ze zucht eens diep. De Steenwijkse Hendrik gaat haar bevrijden uit het boerse dorp Wapserveen, waar ze in 1891 is geboren. Vandaag heeft ze hem aan haar ouders voorgesteld. Morgen gaat ze aan de slag op de boerderij van Prikken als dienstmeid met kost en inwoning. Daarvoor werkte ze al sinds haar twaalfde als dienstbode in café De Wit, waar ze ook Hendrik heeft ontmoet. Lammegien trekt een sprintje op haar witte klompen en haalt haar aanstaande weer in. Hand in hand lopen ze zwijgend verder over een smal heidepaadje in de richting van de Sint Clemenstoren, de blikvanger en trots van Steenwijk. Steil kijkt Lammegien omhoog als ze langs de toren lopen. Ze slaakt een gil als Hendrik haar plotseling optilt. Ze belandt boven op zijn schouders en heeft nu een nog beter zicht op de toren. Bim, bam, met een diepe bas groeten de klokken het jonge stel. Wel-kom, wel-kom in de stad. Van schrik sluit Lammegien haar ogen en stopt ze haar oren dicht, maar de klokken slaan gewoon door: Bim, bam, bom…. Zelfs de grond onder Hendriks voeten lijkt te beven. Als ze haar ogen weer opendoet, ziet ze dat het Hendrik is die schudt van het lachen. Maar zijn lach smoort in een lange hoestbui. Hij zet haar weer op de grond en bezorgd klopt ze hem op zijn rug. Ze nemen nog even een kijkje in de toren. Lammegien ziet het lange touw waaraan een potige vrouw trekt. ‘Wat een sterke vrouw is dat,’ zegt ze. ‘Ja. En heel machtig,’ antwoordt Hendrik, ‘want als zij de klokken luidt, blijven alle mensen stilstaan.’ Lammegien lacht, daar had ze nog niet aan gedacht. 8 februari 1913 Lammegien knijpt hard in de hand van Hendrik. Ze kijkt even naar hem op en ziet dat ook hij tranen in zijn ogen heeft staan. Samen lopen ze via het middenpad van de kerk naar de uitgang. Lammegien trekt haar mooie trouwjurk een stukje op, hij mag beslist niet vies worden. Als ze buiten komen, luiden net de klokken. Dat is voor ons, denkt Lammegien. Ze klinken plechtig, maar wel wat gedempt, alsof de sneeuw, die heel Steenwijk onder een witte deken heeft gelegd, ook over de klokken is gevallen. Samen verlaten ze de kerk. Lammegiens nieuwe leven in de stad gaat beginnen. Het echtpaar Boonstra gaat aan de Neerwoldstraat in het centrum van Steenwijk wonen. Hendrik tilt haar over de drempel. Een stevige vrouw met een grote boezem staat met haar armen over elkaar naar hen te kijken. Ze knikt het jonge paar vriendelijk toe. ‘Daar heb je de klokkenluidster,’ fluistert Hendrik in Lammegiens oor, ‘ze is onze buurvrouw.’ 1924 Met alle kracht die Lammegien in zich heeft trekt ze aan het touw. Op haar gezicht heeft ze een verbeten trek en ze denkt terug aan de zeven keer dat ze al een kind heeft gebaard. De oerkracht die ze toen voelde, komt opnieuw vrij. Aarzelend, maar duidelijk hoort ze de eerste slag van de klokken. Het lijkt alsof ze juichen en Lammegien voelt weer de blijdschap over de kinderen die ze kreeg. De tweede slag is donker en somber. Nu snijdt het verdriet als een mes door haar lijf. Vier kinderen heeft ze al naar de begraafplaats moeten brengen. Het is Gods wil, weet ze, Hij heeft ze thuisgehaald. En dan zet ze zich schrap, want als een vuurpijl wordt ze metershoog omhoog getild, de toren in. Haar lange zwarte jurk fladdert om haar benen, maar ze laat niet los. Het verdriet zal haar er niet onder krijgen. Beneden staat de buurvrouw goedkeurend te knikken. Als Lammegien nog trillend op haar benen, maar heelhuids weer naast haar staat, zegt ze: ‘Veur zo’n klein wiefie he-j ’t goed edaon!’ Lammegien is nu ingewerkt als klokkenluidster. Ze mag de buurvrouw vervangen, die te ziek is om het werk nog zelf te doen. Begin mei 1925 Lammegien zit aan een wankele tafel in haar keuken. Bij kaarslicht schrijft ze een sollicitatiebrief aan de gemeente. In een mooi schoonschrift, zoals ze dat vroeger op school heeft geleerd, danst haar rode potlood over het papier: ‘Mijne heren, De klokkenluidster Hendrikje Oosterhof is overleden.’ Ze kijkt even voor zich uit, kauwt op het topje van het potlood en denkt na over de volgende regels. Met het puntje van haar tong tussen haar tanden, schrijft ze verder: ‘Mijn man is ziek en ongeschikt om te werken. Mag ik dit werk gaan doen om in mijn huishouding te kunnen voorzien?’ Ze sluit de brief af met: Vrouw van Hendrik Boonstra. Dan likt Lammegien de envelop dicht en loopt naar buiten om de brief te posten. Als ze de deur dichtdoet, hoort ze uit de bedstee haar man driemaal hoesten. Het maakt dat ze stevig doorloopt naar de brievenbus. Ze is vastberaden, want ze weet dat zij voortaan de kost moet verdienen. Half mei 1925 ‘Ze is tenger en vast nog geen vijftig kilo zwaar,’ zegt het jongste gemeenteraadslid van de gemeente Steenwijk bedenkelijk. Voor hem op tafel ligt de sollicitatiebrief van Lammegien Boonstra-van de Boer. Het oudste lid, die een baard heeft tot halverwege zijn dikke buik, voegt daar nog aan toe: ‘Moet ze niet thuis blijven om voor de kinderen te zorgen?’ ‘Dat is juist,’ zegt de burgemeester, maar dan neemt hij het voor Lammegien op. ‘Haar man kan niet werken, hij lijdt zwaar aan astma. De oudste dochter is bovendien al elf en kan meehelpen thuis.’ Even is het stil. Het geluid van merelgezang klinkt door het openstaande raam. De burgemeester slaat dan met zijn vlakke hand op het eikenhouten tafelblad. Buiten vliegt de merel luid kwetterend weg. ‘Bovendien heeft ze al een jaar mevrouw Oosterhof vervangen, ze heeft genoeg ervaring opgedaan.’ Met het laatste argument van de burgemeester is de kogel door de kerk. Lammegien is nu officieel aangesteld als klokkenluidster. Haar jaarloon wordt vastgesteld op 150 gulden per jaar. Dat is niet genoeg om een gezin van te onderhouden. Naast het klokkenluiden staat Lammegien ook nog met een handkar vol fruit bij het station. Dat bestelt ze in Meppel, waar ze met de fiets heengaat. Trouw gaat Lammegien voortaan elke dag drie keer naar de toren om de klokken te luiden. Ze begint ’s ochtends om zes uur, dan komt ze terug om twaalf uur ’s middags en ’s avonds om negen uur nog eens voor de laatste keer. De inwoners van Steenwijk raken snel vertrouwd met het beeld van de kleine vrouw die gehurkt met een verbeten trek op haar gezicht aan het touw trekt. In de donkere en onzekere crisisjaren, die spoedig volgen, blijft ze trouw haar werk doen. Ze kan de klokken dwingend, maar ook verleidelijk laten klinken: Hoor, hoor! En dan horen de mensen, ze staan stil op straat en kijken eerbiedig in de richting van de toren. Lammegien voelt zich de sterkste en de machtigste vrouw van heel Steenwijk. Ze weet dat ze de enige vrouwelijke klokkenluider in het hele land is. 1943 Met haar handen slap langs haar lijf en met haar hoofd gebogen staat Lammegien bij de toren. De klokken zijn weg. Het is doodstil op straat. De oorlog is uitgebroken en de Duitsers hebben zonder pardon de bronzen klokken uit de toren gehaald. Ze hebben ze gevorderd voor de metaalindustrie in Duitsland. Zwaar drukken de zorgen op de schouders van Lammegien. Ze heeft na haar aanstelling nog twee kinderen gekregen, waarvan er weer een is gestorven. Alleen vier sterke meisjes hebben het overleefd. Ook Hendrik is vorig jaar overleden. Ze weet wel dat God het zo beslist heeft, maar het kruis dat ze te dragen krijgt is zo zwaar. En nu hebben die moffen ook nog haar geliefde klokken meegenomen. Het is niet eerlijk. Al de afgelopen jaren heeft ze trouw de klokken geluid. Geen enkele keer heeft ze verstek laten gaan. En geen enkele keer zat er een foute slag tussen. Zelfs niet op die dag toen de klepel uit de klok viel. Vlug is ze toen de trappen opgerend en heeft ze met de klepel in haar hand de klok geluid. Niemand heeft het gemerkt. Lammegien recht weer haar schouders. Ze is trots op haar werk en God zal voor haar zorgen. Hij zal ook de klokken terugbrengen, daar gelooft ze heilig in. Juli 1960 ‘Het heeft de koningin behaagd, om u te eren met deze Koninklijke onderscheiding,’ zegt loco-burgemeester Koenen plechtig. Lammegien sluit haar ogen. Vandaag had ze een uitje van de bejaardenbond en bij thuiskomst stonden er opeens veel mensen, een cameraploeg en twee muziekkorpsen voor haar versierde huis. Lammegien kan haar oren niet geloven. De koningin zelf heeft besloten dat ze deze onderscheiding krijgt. Hoe kan dat nou? Ik heb toch alleen maar de klokken doen luiden, denkt ze. De loco-burgemeester vertelt dat Lammegien dat al vijfendertig jaar doet. Met haar leeftijd van zeventig jaar is ze daarmee de oudste klokkenluider in het hele land. Bijzonder vindt hij het, dat ze al die jaren geen enkele keer heeft verzuimd en zelfs niet te laat is gekomen. Ze nam alleen vrijaf voor het jaarlijkse uitstapje van de vrouwenvereniging. Koenen vervolgt met een opsomming van al het vrijwilligerswerk dat ze voor de kerk heeft gedaan, zoals rondleidingen, schoonmaak- en kinderwerk. Na elke zin voelt Lammegien dat ze het warmer en warmer krijgt. Haar gezicht lijkt wel een heet, hard gekookt ei. Dan voelt ze een prikje in haar borst. Ze ziet de grote handen van de loco-burgemeester, die de versierselen op haar zwarte jurk speldt. December 1964 De klokken luiden op de koude decemberochtend in 1964 heel somber. Bim, bam, bom, klinkt het tot in de wijde omgeving. Maar het is niet Lammegien die aan het touw trekt. Stil ligt ze in een kleine, houten kist die uit het uitvaartcentrum wordt gedragen door zes mannen, gekleed in lange, zwarte jassen. Bij de toren blijft de stoet even stilstaan. Bim, bam, bom, horen de bedroefde Steenwijkers, het leven van Lammegien is om. In de krant staat dat alle stadsgenoten haar op handen hebben gedragen. Ze waardeerden haar werk en herkenden zich in haar. Steenwijkers zijn ook harde werkers, die er niet van houden om op de voorgrond te treden. Bijna veertig jaar is Lammegien in dienst geweest als klokkenluidster. Meer dan veertigduizend keer heeft ze aan het touw gehangen. Ze is maar 73 jaar oud geworden en wordt weer herenigd met Hendrik en de kinderen. 17 September 2005 Burgemeester Apotheker en Lammegiens dochters Jantje en Trijntje trekken aan een doek. Het is een warme nazomerse dag, de zweetdruppeltjes staan op hun voorhoofd. Groot feest is het, want de stad Steenwijk bestaat 750 jaar. Een luid applaus weerklinkt. Als het doek is weggetrokken, verschijnt Lammegien, gegoten in brons. Het beeld is gemaakt door de kunstenaar Gosse Dam. Voortaan staat de klokkenluidster op het plein voor de toren, terwijl al jaren geleden de techniek het luiden van de klokken heeft overgenomen. Met een norse uitdrukking op haar gezicht trekt Lammegien aan het touw. Iedereen weet dat ze niet nors was, maar getekend door het leven. De burgemeester spreekt mooie woorden en geeft de beide dochters een miniatuur replica van het beeld. Er zijn daar nog tien van gemaakt. Die Lammegienprijs wordt de komende jaren uitgereikt aan vrijwilligers, de stille werkers, die net als Lammegien op de achtergrond trouw hun werk doen. Een journalist stapt op Lammegiens dochters af. ‘Hoe zou u uw moeder omschrijven?’ vraagt hij hen. Jantje neemt het woord: ‘Ze zorgde stilzwijgend voor iedereen, behalve voor zichzelf. Wij zeiden wel eens tegen elkaar, als moeder niet in de hemel komt, komt niemand erin.’ Ze vertellen ook over haar werk als klokkenluidster; hoe trouw en toegewijd ze was: ‘En altijd had ze een hand in de zak om de sleutel van de toren niet te verliezen. Die was als goud voor haar.’ Het koor Steenwijks Verdriet zingt dan nog een lied over de Zwarte Engel, zoals Lammegien ook wel werd genoemd, omdat ze altijd een lange zwarte jurk droeg. De hoge heren, maar ook de honderden aanwezige Steenwijkers, luisteren met een brok in hun keel. 8 maart 2014 Weer klinkt een lied over de Zwarte Engel, maar nu vanuit de kerk bij de Steenwijker Toren. Het is niet verdrietig, maar juist vrolijk en trots. Buiten staat een donkerblonde vrouw te luisteren naar het lied. Binnen is een groep vrouwen van Theaterkoor Disisit aan het inzingen. De vrouw legt nog even haar hand op het beeld van Lammegien. Ze voelt de warmte in haar handpalm van de voorjaarszon die de hele dag op het beeld heeft geschenen. Marja van der Tas weet zich verwant met de klokkenluidster. Net als Lammegien is ze sterk en heeft ze macht, maar op een hele andere manier. Zij is de eerste vrouwelijke burgemeester van Steenwijkerland. Straks gaat ze de kerk binnen. Het is Internationale Vrouwendag en bijna vijftig jaar geleden dat Lammegien is overleden. De burgermoeder mag de honderden vrouwen en mannen in de kerk toespreken. Nog even luistert ze naar het koor in de kerk. Ze zingen, klappen in hun handen en dansen met hun voeten over de stenen vloer. Sterke vrouwen zijn het en ze zingen ook over sterke vrouwen. Lammegien is hun voorbeeld en niet alleen voor hen, maar voor alle Steenwijkerlandse vrouwen en mannen. ‘Sterke Zwarte Engel, jij luidde de klok. Het ging van bim, bam, bom.’ Dit verhaal heeft meegedaan aan de Volksverhalenwedstrijd van de provincie Overijssel. Opdracht was om je eigen woonplaats een volksverhaal te geven. Mijn verhaal gaat over Lammegien Boonstra, die klokkenluidster was in Steenwijk. Er was een juryprijs van 20.000 euro en een publieksprijs van 5.000 euro. Deze werden respectievelijk gewonnen door Martijn Gierveld en Gert-Jan Oplaat. Die laatste werd gewonnen door de schrijver, die de meeste publieksstemmen kreeg. De prijzen moeten worden bestemd voor een project. Het project dat ik had bedacht was een Lammegien Memorial Show opgevoerd door het theaterkoor Disisit uit Zuidveen. Mijn verhaal eindigde op de achtste plaats van de 91. Omdat de jury het niveau van de inzendingen hoog vond, heeft zij meerdere verhalen bij de gemeente aanbevolen door middel van een brief, die ik ook ontving. Ook worden nog een aantal verhalen, waaronder de mijne, gebundeld in een mooi geïllustreerd boek.

Verhaal de zwarte engel

Verhaal de zwarte engel 1910 Een half uur hebben ze door de weiden en bossen gelopen als Hendrik stilhoudt. Hij buigt zich voorover naar zijn meisje en wijst: ‘Kijk daar heb je de Steenwijker Toren al.’ Lammegien ziet het nu ook, het is net een lange spriet die ver boven het gras uitsteekt. Hendrik is verder gegaan. ‘Kom we moeten door.’ ‘Wacht,’ roept Lammegien, ze blijft nog even staan. Trots kijkt ze naar haar vrijer, die met haar wil trouwen. Ze zucht eens diep. De Steenwijkse Hendrik gaat haar bevrijden uit het boerse dorp Wapserveen, waar ze in 1891 is geboren. Vandaag heeft ze hem aan haar ouders voorgesteld. Morgen gaat ze aan de slag op de boerderij van Prikken als dienstmeid met kost en inwoning. Daarvoor werkte ze al sinds haar twaalfde als dienstbode in café De Wit, waar ze ook Hendrik heeft ontmoet. Lammegien trekt een sprintje op haar witte klompen en haalt haar aanstaande weer in. Hand in hand lopen ze zwijgend verder over een smal heidepaadje in de richting van de Sint Clemenstoren, de blikvanger en trots van Steenwijk. Steil kijkt Lammegien omhoog als ze langs de toren lopen. Ze slaakt een gil als Hendrik haar plotseling optilt. Ze belandt boven op zijn schouders en heeft nu een nog beter zicht op de toren. Bim, bam, met een diepe bas groeten de klokken het jonge stel. Wel-kom, wel-kom in de stad. Van schrik sluit Lammegien haar ogen en stopt ze haar oren dicht, maar de klokken slaan gewoon door: Bim, bam, bom…. Zelfs de grond onder Hendriks voeten lijkt te beven. Als ze haar ogen weer opendoet, ziet ze dat het Hendrik is die schudt van het lachen. Maar zijn lach smoort in een lange hoestbui. Hij zet haar weer op de grond en bezorgd klopt ze hem op zijn rug. Ze nemen nog even een kijkje in de toren. Lammegien ziet het lange touw waaraan een potige vrouw trekt. ‘Wat een sterke vrouw is dat,’ zegt ze. ‘Ja. En heel machtig,’ antwoordt Hendrik, ‘want als zij de klokken luidt, blijven alle mensen stilstaan.’ Lammegien lacht, daar had ze nog niet aan gedacht. 8 februari 1913 Lammegien knijpt hard in de hand van Hendrik. Ze kijkt even naar hem op en ziet dat ook hij tranen in zijn ogen heeft staan. Samen lopen ze via het middenpad van de kerk naar de uitgang. Lammegien trekt haar mooie trouwjurk een stukje op, hij mag beslist niet vies worden. Als ze buiten komen, luiden net de klokken. Dat is voor ons, denkt Lammegien. Ze klinken plechtig, maar wel wat gedempt, alsof de sneeuw, die heel Steenwijk onder een witte deken heeft gelegd, ook over de klokken is gevallen. Samen verlaten ze de kerk. Lammegiens nieuwe leven in de stad gaat beginnen. Het echtpaar Boonstra gaat aan de Neerwoldstraat in het centrum van Steenwijk wonen. Hendrik tilt haar over de drempel. Een stevige vrouw met een grote boezem staat met haar armen over elkaar naar hen te kijken. Ze knikt het jonge paar vriendelijk toe. ‘Daar heb je de klokkenluidster,’ fluistert Hendrik in Lammegiens oor, ‘ze is onze buurvrouw.’ 1924 Met alle kracht die Lammegien in zich heeft trekt ze aan het touw. Op haar gezicht heeft ze een verbeten trek en ze denkt terug aan de zeven keer dat ze al een kind heeft gebaard. De oerkracht die ze toen voelde, komt opnieuw vrij. Aarzelend, maar duidelijk hoort ze de eerste slag van de klokken. Het lijkt alsof ze juichen en Lammegien voelt weer de blijdschap over de kinderen die ze kreeg. De tweede slag is donker en somber. Nu snijdt het verdriet als een mes door haar lijf. Vier kinderen heeft ze al naar de begraafplaats moeten brengen. Het is Gods wil, weet ze, Hij heeft ze thuisgehaald. En dan zet ze zich schrap, want als een vuurpijl wordt ze metershoog omhoog getild, de toren in. Haar lange zwarte jurk fladdert om haar benen, maar ze laat niet los. Het verdriet zal haar er niet onder krijgen. Beneden staat de buurvrouw goedkeurend te knikken. Als Lammegien nog trillend op haar benen, maar heelhuids weer naast haar staat, zegt ze: ‘Veur zo’n klein wiefie he-j ’t goed edaon!’ Lammegien is nu ingewerkt als klokkenluidster. Ze mag de buurvrouw vervangen, die te ziek is om het werk nog zelf te doen. Begin mei 1925 Lammegien zit aan een wankele tafel in haar keuken. Bij kaarslicht schrijft ze een sollicitatiebrief aan de gemeente. In een mooi schoonschrift, zoals ze dat vroeger op school heeft geleerd, danst haar rode potlood over het papier: ‘Mijne heren, De klokkenluidster Hendrikje Oosterhof is overleden.’ Ze kijkt even voor zich uit, kauwt op het topje van het potlood en denkt na over de volgende regels. Met het puntje van haar tong tussen haar tanden, schrijft ze verder: ‘Mijn man is ziek en ongeschikt om te werken. Mag ik dit werk gaan doen om in mijn huishouding te kunnen voorzien?’ Ze sluit de brief af met: Vrouw van Hendrik Boonstra. Dan likt Lammegien de envelop dicht en loopt naar buiten om de brief te posten. Als ze de deur dichtdoet, hoort ze uit de bedstee haar man driemaal hoesten. Het maakt dat ze stevig doorloopt naar de brievenbus. Ze is vastberaden, want ze weet dat zij voortaan de kost moet verdienen. Half mei 1925 ‘Ze is tenger en vast nog geen vijftig kilo zwaar,’ zegt het jongste gemeenteraadslid van de gemeente Steenwijk bedenkelijk. Voor hem op tafel ligt de sollicitatiebrief van Lammegien Boonstra-van de Boer. Het oudste lid, die een baard heeft tot halverwege zijn dikke buik, voegt daar nog aan toe: ‘Moet ze niet thuis blijven om voor de kinderen te zorgen?’ ‘Dat is juist,’ zegt de burgemeester, maar dan neemt hij het voor Lammegien op. ‘Haar man kan niet werken, hij lijdt zwaar aan astma. De oudste dochter is bovendien al elf en kan meehelpen thuis.’ Even is het stil. Het geluid van merelgezang klinkt door het openstaande raam. De burgemeester slaat dan met zijn vlakke hand op het eikenhouten tafelblad. Buiten vliegt de merel luid kwetterend weg. ‘Bovendien heeft ze al een jaar mevrouw Oosterhof vervangen, ze heeft genoeg ervaring opgedaan.’ Met het laatste argument van de burgemeester is de kogel door de kerk. Lammegien is nu officieel aangesteld als klokkenluidster. Haar jaarloon wordt vastgesteld op 150 gulden per jaar. Dat is niet genoeg om een gezin van te onderhouden. Naast het klokkenluiden staat Lammegien ook nog met een handkar vol fruit bij het station. Dat bestelt ze in Meppel, waar ze met de fiets heengaat. Trouw gaat Lammegien voortaan elke dag drie keer naar de toren om de klokken te luiden. Ze begint ’s ochtends om zes uur, dan komt ze terug om twaalf uur ’s middags en ’s avonds om negen uur nog eens voor de laatste keer. De inwoners van Steenwijk raken snel vertrouwd met het beeld van de kleine vrouw die gehurkt met een verbeten trek op haar gezicht aan het touw trekt. In de donkere en onzekere crisisjaren, die spoedig volgen, blijft ze trouw haar werk doen. Ze kan de klokken dwingend, maar ook verleidelijk laten klinken: Hoor, hoor! En dan horen de mensen, ze staan stil op straat en kijken eerbiedig in de richting van de toren. Lammegien voelt zich de sterkste en de machtigste vrouw van heel Steenwijk. Ze weet dat ze de enige vrouwelijke klokkenluider in het hele land is. 1943 Met haar handen slap langs haar lijf en met haar hoofd gebogen staat Lammegien bij de toren. De klokken zijn weg. Het is doodstil op straat. De oorlog is uitgebroken en de Duitsers hebben zonder pardon de bronzen klokken uit de toren gehaald. Ze hebben ze gevorderd voor de metaalindustrie in Duitsland. Zwaar drukken de zorgen op de schouders van Lammegien. Ze heeft na haar aanstelling nog twee kinderen gekregen, waarvan er weer een is gestorven. Alleen vier sterke meisjes hebben het overleefd. Ook Hendrik is vorig jaar overleden. Ze weet wel dat God het zo beslist heeft, maar het kruis dat ze te dragen krijgt is zo zwaar. En nu hebben die moffen ook nog haar geliefde klokken meegenomen. Het is niet eerlijk. Al de afgelopen jaren heeft ze trouw de klokken geluid. Geen enkele keer heeft ze verstek laten gaan. En geen enkele keer zat er een foute slag tussen. Zelfs niet op die dag toen de klepel uit de klok viel. Vlug is ze toen de trappen opgerend en heeft ze met de klepel in haar hand de klok geluid. Niemand heeft het gemerkt. Lammegien recht weer haar schouders. Ze is trots op haar werk en God zal voor haar zorgen. Hij zal ook de klokken terugbrengen, daar gelooft ze heilig in. Juli 1960 ‘Het heeft de koningin behaagd, om u te eren met deze Koninklijke onderscheiding,’ zegt loco- burgemeester Koenen plechtig. Lammegien sluit haar ogen. Vandaag had ze een uitje van de bejaardenbond en bij thuiskomst stonden er opeens veel mensen, een cameraploeg en twee muziekkorpsen voor haar versierde huis. Lammegien kan haar oren niet geloven. De koningin zelf heeft besloten dat ze deze onderscheiding krijgt. Hoe kan dat nou? Ik heb toch alleen maar de klokken doen luiden, denkt ze. De loco-burgemeester vertelt dat Lammegien dat al vijfendertig jaar doet. Met haar leeftijd van zeventig jaar is ze daarmee de oudste klokkenluider in het hele land. Bijzonder vindt hij het, dat ze al die jaren geen enkele keer heeft verzuimd en zelfs niet te laat is gekomen. Ze nam alleen vrijaf voor het jaarlijkse uitstapje van de vrouwenvereniging. Koenen vervolgt met een opsomming van al het vrijwilligerswerk dat ze voor de kerk heeft gedaan, zoals rondleidingen, schoonmaak- en kinderwerk. Na elke zin voelt Lammegien dat ze het warmer en warmer krijgt. Haar gezicht lijkt wel een heet, hard gekookt ei. Dan voelt ze een prikje in haar borst. Ze ziet de grote handen van de loco-burgemeester, die de versierselen op haar zwarte jurk speldt. December 1964 De klokken luiden op de koude decemberochtend in 1964 heel somber. Bim, bam, bom, klinkt het tot in de wijde omgeving. Maar het is niet Lammegien die aan het touw trekt. Stil ligt ze in een kleine, houten kist die uit het uitvaartcentrum wordt gedragen door zes mannen, gekleed in lange, zwarte jassen. Bij de toren blijft de stoet even stilstaan. Bim, bam, bom, horen de bedroefde Steenwijkers, het leven van Lammegien is om. In de krant staat dat alle stadsgenoten haar op handen hebben gedragen. Ze waardeerden haar werk en herkenden zich in haar. Steenwijkers zijn ook harde werkers, die er niet van houden om op de voorgrond te treden. Bijna veertig jaar is Lammegien in dienst geweest als klokkenluidster. Meer dan veertigduizend keer heeft ze aan het touw gehangen. Ze is maar 73 jaar oud geworden en wordt weer herenigd met Hendrik en de kinderen. 17 September 2005 Burgemeester Apotheker en Lammegiens dochters Jantje en Trijntje trekken aan een doek. Het is een warme nazomerse dag, de zweetdruppeltjes staan op hun voorhoofd. Groot feest is het, want de stad Steenwijk bestaat 750 jaar. Een luid applaus weerklinkt. Als het doek is weggetrokken, verschijnt Lammegien, gegoten in brons. Het beeld is gemaakt door de kunstenaar Gosse Dam. Voortaan staat de klokkenluidster op het plein voor de toren, terwijl al jaren geleden de techniek het luiden van de klokken heeft overgenomen. Met een norse uitdrukking op haar gezicht trekt Lammegien aan het touw. Iedereen weet dat ze niet nors was, maar getekend door het leven. De burgemeester spreekt mooie woorden en geeft de beide dochters een miniatuur replica van het beeld. Er zijn daar nog tien van gemaakt. Die Lammegienprijs wordt de komende jaren uitgereikt aan vrijwilligers, de stille werkers, die net als Lammegien op de achtergrond trouw hun werk doen. Een journalist stapt op Lammegiens dochters af. ‘Hoe zou u uw moeder omschrijven?’ vraagt hij hen. Jantje neemt het woord: ‘Ze zorgde stilzwijgend voor iedereen, behalve voor zichzelf. Wij zeiden wel eens tegen elkaar, als moeder niet in de hemel komt, komt niemand erin.’ Ze vertellen ook over haar werk als klokkenluidster; hoe trouw en toegewijd ze was: ‘En altijd had ze een hand in de zak om de sleutel van de toren niet te verliezen. Die was als goud voor haar.’ Het koor Steenwijks Verdriet zingt dan nog een lied over de Zwarte Engel, zoals Lammegien ook wel werd genoemd, omdat ze altijd een lange zwarte jurk droeg. De hoge heren, maar ook de honderden aanwezige Steenwijkers, luisteren met een brok in hun keel. 8 maart 2014 Weer klinkt een lied over de Zwarte Engel, maar nu vanuit de kerk bij de Steenwijker Toren. Het is niet verdrietig, maar juist vrolijk en trots. Buiten staat een donkerblonde vrouw te luisteren naar het lied. Binnen is een groep vrouwen van Theaterkoor Disisit aan het inzingen. De vrouw legt nog even haar hand op het beeld van Lammegien. Ze voelt de warmte in haar handpalm van de voorjaarszon die de hele dag op het beeld heeft geschenen. Marja van der Tas weet zich verwant met de klokkenluidster. Net als Lammegien is ze sterk en heeft ze macht, maar op een hele andere manier. Zij is de eerste vrouwelijke burgemeester van Steenwijkerland. Straks gaat ze de kerk binnen. Het is Internationale Vrouwendag en bijna vijftig jaar geleden dat Lammegien is overleden. De burgermoeder mag de honderden vrouwen en mannen in de kerk toespreken. Nog even luistert ze naar het koor in de kerk. Ze zingen, klappen in hun handen en dansen met hun voeten over de stenen vloer. Sterke vrouwen zijn het en ze zingen ook over sterke vrouwen. Lammegien is hun voorbeeld en niet alleen voor hen, maar voor alle Steenwijkerlandse vrouwen en mannen. ‘Sterke Zwarte Engel, jij luidde de klok. Het ging van bim, bam, bom.’ Dit verhaal heeft meegedaan aan de Volksverhalenwedstrijd van de provincie Overijssel. Opdracht was om je eigen woonplaats een volksverhaal te geven. Mijn verhaal gaat over Lammegien Boonstra, die klokkenluidster was in Steenwijk. Er was een juryprijs van 20.000 euro en een publieksprijs van 5.000 euro. Deze werden respectievelijk gewonnen door Martijn Gierveld en Gert-Jan Oplaat. Die laatste werd gewonnen door de schrijver, die de meeste publieksstemmen kreeg. De prijzen moeten worden bestemd voor een project. Het project dat ik had bedacht was een Lammegien Memorial Show opgevoerd door het theaterkoor Disisit uit Zuidveen. Mijn verhaal eindigde op de achtste plaats van de 91. Omdat de jury het niveau van de inzendingen hoog vond, heeft zij meerdere verhalen bij de gemeente aanbevolen door middel van een brief, die ik ook ontving. Ook worden nog een aantal verhalen, waaronder de mijne, gebundeld in een mooi geïllustreerd boek.

Watervloed van 1825

Watervloed van 1825 Blokzijl. Terwijl Blankenham geen vaartuigen bezat, had Blokzijl er zooveel te meer. Van deze gemeente, destijds woonplaats van een groot aantal mattenschippers, gezegd: Blokzijl heeft meer schepen in getal. Dan Overijsel heel en al. Die vaartuigen kwamen in Febr. 1825 zeer wel te pas en menig bewoner van Blokzijl zal er in die dagen zijn redding aan te danken hebben gehad. Want ook hier werd de nood groot. De plaats liep Scheel onder water. Van de woningen joelden 28 geheel weg en werden 80 bouwvallig. Onder degenen, die niet gevaar voor eigen leven anderen hebben gered, worden genoemd de gebroeders Jan en Annie Keur. Beiden waren al gedurende negen uren onafgebroken bezig gefeest met hun schuitje vele in nood verkeerenden te redden. Toen bemerkten zij dat een aantal menschen zich bevond op een drijvende hooiklamp, die ieder oogenblik uiteen kon spoelen. Ondanks groote moeilijkheden en hunne vermoeidheid snelden de beide mannen te hulp en zij smaakten de voldoening, dat zij nog net op tijd de menschen in hun vaartuigje kregen. Dadelijk daarop verdween de hooiklamp. Terugkeer bleek echter niet mogelijk en zij moesten zich aan den stroom overgeven. Zij bevonden zich wel in een hachelijken toestand. Door de koude verkleumd en afgemat, hadden enkelen al hun bewustzijn verloren. Tegen 5 uur stierf R. A. Keuter, oud 43 jaar, een vrouw en vier kinderen nalatende. Drie uur later stierf ook Volkert ter Heide, terwijl Kl. Beute verstijfd in de boot lag en ook de heldhaftige Jan Keur eenige tijd zich niet meer van zijn toestand bewust was. . Na uren lang rondzwerven, kwamen ze eindelijk bij de Molenbrug, aan den onder Wanneperveen, bij een huis, waarin ze geen menschen maar op zolder slechts eenige rauwe aardappels vonder, waarmede ze hun honger konden stillen. Hier zich niet meer vertrouwende, brachten ze den volgenden nacht in de boot door, zich vasthoudende aan het boven het water staande riet. .Het gelukte hun pas des Zondags om Blokzijl weer te bereiken, waar zij met de lijken aankwamen. Drie menschen padden echter hun leven aan hen te Janken. De beide broeders ontvingen later van de Maatsch. tot Nut van 't Algemeen voor hun kloek gedrag een ziveren medaille. Te Blokzijl zijn in 't geheel vier mensnen verdronken; voorts 50 runderen, 1 Paard en 8 schapen. Giethoorn. In „Hollands Venetië" werden door den vloed geen menschelijke offers geacht. Maar de materieele schade en ht aantal verdronken dieren waren zooveel te grooter. Groote hoeveelheden riet en hooi gingen verloren, 258 verdronken, 48 huizen verdwenen geheel en 68 werden totaal onbewoonbaar. Ook zagen vele ingezetenen een deel van hun huisraad wegdrijven.De totale schade werd voor deze piaats geraamd op bijna f 120.000, een voor die dagen en voor een dergelijke kleine gemeente zeker zeer hoog bedrag. Steenwijkerwold en Steenwijk. Met de beschrijving van enkele voorvallen in de gemeenten Steenwijkerwold en Steenwijk zullen wij nu onze medededeelingen over den watervloed besluiten. Zoo dient er melding te worden gemaakt van de lotgevallen van een twintigtal menschen, die geruimen tijd, op een rieten dak op de woeste golven hebben rondgedreven. Deze personen bevonden zich des Vrijdagsmorgens in het huis van zekeren Jan Gerrits, staande in de veenderijen op een uur afstand van Steenwijk. Beneden stond weldra het huis vol water. Ze begaven zich op zolder, maar toen 't ook daar niet meer veilig bleek, klommen ze in wanhoop op het dak. De muren bezweken en weldra dreven ze op het broze rieten dak voort. Eerst ging het in de richting van Steenwijk, maar reeds dicht bij de stad gekomen werd het dak door den wind weer de onafzienbare, woest golvende zee ingejaagd. Daar brak het dak in tweeën; even later brak het eene stuk opnieuw door. Ongeveer de helft van de menschen, die er zich op bevonden (de berichten hierover zijn niet eensluidend) kwam in de golven om 't leven. Het overgebleven deel werd met groote snelheid voortgedreven. Tegen den avond veranderde het weer van koers en eindelijk landde het beklagenswaardige gezelschap dicht bij Zuidveen aan, waar ze door de bewoners met groote hartelijkheid werden verzorgd Met eere wordt genoemd de naam van den beurtschipper van Steenwijk op Amsterdam H. ten Heuvel en van zijn beide knechts Visscher en Fluks. Het beurtschip van ten Heuvel was in die bange uren de ark der behoudenis. Op dat ruime vaartuig was aller hoop gevestigd. Telkens kwamen er van alle zijden menschen met hun schuiten of schuitjes opdagen, zoodat er ten laatste wel 14 bokken en punters bijeen waren. Met deze vloot, waarvan ten Heuvel wel de admiraal en zijn schip wel het admiraalschip kon heeten, trokken zij er op uit om ongelukkigen, die geen vaartuigen hadden, en hun waggelende woningen dus niet hadden kunnen verlaten, van de zolders en daken te halen, waar ze al zoo vele angstige oogenblikken met den dood voor oogen hadden doorgebracht. Zonder ook maar een minuut rust te nemen, waren Ten Heuvel en zijn beide knechts bezig: den geheelen dag en avond en nacht om hun mooien arbeid te verrichten. En zoo werd het inspannende en gevaarlijke reddingswerk rusteloos voortgezet. En de vrucht van dit edel pogen? Toen de Zaterdagmorgen aanbrak, waren er al 140 a 150 menschen in het ruim van het schip vereenigd. Het was er vol gepropt; in de kajuit telde Ten Heuvel er 37 en in de kooien, anders voor 5 personen bestemd, sliepen, of ten minste lagen er nu 14. Voorts heeft zich als menschenredder buitengewoon onderscheiden de Doopsgezinde predikant van Steenwijk, Ds. Koenraad Hovens Greve. Door slechts twee mannen vergezeld, begaf hij zich op den noodlottigen 4den Februari in een bok, een platbodem vaartuig, op de schuimende, alles met zich voerende golven naar het zwaar geteisterde Giethoorn, om zooveel mogelijk menschen te redden. Den ganschen stormachtigen nacht bracht hij in groot gevaar, en zwaren arbeid door. En de vrucht van zijn werk? Den volgenden morgen komt hij te Steenwijk aan met 80 (volgens anderen met 90) uit den nood geredde ingezetenen van Giethoorn, wier woningen vernield waren. De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen erkende de zelfopoffering en moed van den predikant, door hem een grooten gouden medaille aan te bieden. In Steenwijk bevonden zich op Zondag 6 Febr. niet minder dan 1600 vluchtelingen, die meerendeels, door de ingezetenen vrijwillig werden geherbergd , zoodat men in sommige huizen 7 tot 15 vreemde gasten telde. Toch zag de regeering der stad zich op 't laatst genoodzaakt tot inkwartiering haar toevlucht te nemen en de burgers hadden daar niets tegen. Groote en ruime gebouwen moesten voor berging van het vee dienst doen. De kleine kerk had binnen hare muren 180 stuks runderen. De runderen werden echter reeds in de volgende dagen naar de Drentsche gemeenten Vledder en Wapserveen overgebracht, Een Treurzang. Het is opmerkelijk, dat men vroeger rampen en ongevallen en in 't algemeen gebeurtenissen, welke de publieke aandacht trokken, meende te moeten berijmen, wat dan dikwijls geschiedde in de maat van een of andere bekende melodie, zoodat men het „gedicht" ook kon zingen. Zoo wordt ons toegezonden een „Treurzang" van 21 verzen, waarin kortelijk worden beschreven de gebeurtenissen tijdens den watervloed van 1825 in het Noordelijk deel van Overijsel. Wij vinden dit zelfde rijmwerk ook opgenomen in de Stee'nw. Ct. Maar het merkwaardigste is, dat in genoemd blad als de maker van dezen Treurzang wordt genoemd zekere heer K. v. d. Kolk van Ossenzijl, die haar pas in 1852 zou hebben gedicht (of is dat jaartal misschien foutief gezet en wordt 1825 bedoeld?), terwijl onder 't stuk, dat ons is toegezonden, staat vermeld: „Gedicht door J. Meijer". , De lezeres, die ons het lied heeft toegezonden, thans in Holland wonende, meldt erbij, dat voor ongeveer vijftig jaren hare ouders te Knijpe Woonden, waar men haar nog aan de muren van het „büthus" heeft getoond, hoe boog aldaar het water heeft gestaan. Wij geven hier tot slot nog enkele regels uit dien Treurzang weer, welke gezongen werd op de wijze van „Hoe ijdel is de mensch". Helaas wat droevig lot Is ons Is ons lot nu wedervaren Al door de wil van God Veel menschen in bezwaren. Och, wat een droefheid groot Door deze hoogo vloed Veel zielen tot de dood En heeft verwoest veel vee en goed. Nadat de gebeurtenissen in Zuidelijker plaatsen zijn beschreven, gaat de zanger verder: Vollenhove en Blokziel Moesten ook het lot bezuren Het wier door deiï vloed omringd O, wat rampzalige uren! Veel huizen stortten neer Al door de snelle vloed, De dijken stroomden weg Veel huizen met al ’t goed Daarbij 't omliggend land Werd door den slroom verheven Veer- zielen in den nood, Hun huis en vee verdreven. En ook in Blankenham Daar men veel druk vernam. Men zag daar veel droefheid Werd door den vloed versprijd. De Kuindert en Ossenziel Met al die lage venen De stroom daar overviel; Men hoorde niets als weenen, Daar er zooveel verdronk En in zijn vloed verzonk Van menschen, huizen, vee. 't Was overal: o-wee! Giethooren en 't Verlaat Daar was de vloed niet minder Daar stroomden velen weg Zoo mannen, vrouw en kinder. Te Steenwijk of nabij Daar kwam een dak gedreven Twintig menschen waren daarop Tien hielden noch het leven. Het dak dat scheurde van een Tien vielen daar van af En zonken zoo terstond Al naar het duister graf. Helaas! Wat droefheid groot, Daarbij kwam aangedreven Vier kindren met een vrouw, Het jongste was nog in leven, 't Lei in de doode moederschoot Met de borst nog in de mond. Men bracht het bij een zuigende vrouw En 't kind dat zoog terstond. Te Meppel is een kapitaal Al door de vloed verdreven Van goederen en van vee, Maar menschen kwamen niet om 't leven. Het water stond daar ruim vijf voet Men hoorde veel geween, Doch ziet, mijn hart dat schreit Over al die doodsgevaven. Al die nog zijn in nood, Ik hoop dat God haar helpen zal, En dat Hij haar ondersteunt In haar bedroefd geval.

Watervloed van 1825

Watervloed van 1825 Blokzijl. Terwijl Blankenham geen vaartuigen bezat, had Blokzijl er zooveel te meer. Van deze gemeente, destijds woonplaats van een groot aantal mattenschippers, gezegd: Blokzijl heeft meer schepen in getal. Dan Overijsel heel en al. Die vaartuigen kwamen in Febr. 1825 zeer wel te pas en menig bewoner van Blokzijl zal er in die dagen zijn redding aan te danken hebben gehad. Want ook hier werd de nood groot. De plaats liep Scheel onder water. Van de woningen joelden 28 geheel weg en werden 80 bouwvallig. Onder degenen, die niet gevaar voor eigen leven anderen hebben gered, worden genoemd de gebroeders Jan en Annie Keur. Beiden waren al gedurende negen uren onafgebroken bezig gefeest met hun schuitje vele in nood verkeerenden te redden. Toen bemerkten zij dat een aantal menschen zich bevond op een drijvende hooiklamp, die ieder oogenblik uiteen kon spoelen. Ondanks groote moeilijkheden en hunne vermoeidheid snelden de beide mannen te hulp en zij smaakten de voldoening, dat zij nog net op tijd de menschen in hun vaartuigje kregen. Dadelijk daarop verdween de hooiklamp. Terugkeer bleek echter niet mogelijk en zij moesten zich aan den stroom overgeven. Zij bevonden zich wel in een hachelijken toestand. Door de koude verkleumd en afgemat, hadden enkelen al hun bewustzijn verloren. Tegen 5 uur stierf R. A. Keuter, oud 43 jaar, een vrouw en vier kinderen nalatende. Drie uur later stierf ook Volkert ter Heide, terwijl Kl. Beute verstijfd in de boot lag en ook de heldhaftige Jan Keur eenige tijd zich niet meer van zijn toestand bewust was. . Na uren lang rondzwerven, kwamen ze eindelijk bij de Molenbrug, aan den onder Wanneperveen, bij een huis, waarin ze geen menschen maar op zolder slechts eenige rauwe aardappels vonder, waarmede ze hun honger konden stillen. Hier zich niet meer vertrouwende, brachten ze den volgenden nacht in de boot door, zich vasthoudende aan het boven het water staande riet. .Het gelukte hun pas des Zondags om Blokzijl weer te bereiken, waar zij met de lijken aankwamen. Drie menschen padden echter hun leven aan hen te Janken. De beide broeders ontvingen later van de Maatsch. tot Nut van 't Algemeen voor hun kloek gedrag een ziveren medaille. Te Blokzijl zijn in 't geheel vier mensnen verdronken; voorts 50 runderen, 1 Paard en 8 schapen. Giethoorn. In „Hollands Venetië" werden door den vloed geen menschelijke offers geacht. Maar de materieele schade en ht aantal verdronken dieren waren zooveel te grooter. Groote hoeveelheden riet en hooi gingen verloren, 258 verdronken, 48 huizen verdwenen geheel en 68 werden totaal onbewoonbaar. Ook zagen vele ingezetenen een deel van hun huisraad wegdrijven.De totale schade werd voor deze piaats geraamd op bijna f 120.000, een voor die dagen en voor een dergelijke kleine gemeente zeker zeer hoog bedrag. Steenwijkerwold en Steenwijk. Met de beschrijving van enkele voorvallen in de gemeenten Steenwijkerwold en Steenwijk zullen wij nu onze medededeelingen over den watervloed besluiten. Zoo dient er melding te worden gemaakt van de lotgevallen van een twintigtal menschen, die geruimen tijd, op een rieten dak op de woeste golven hebben rondgedreven. Deze personen bevonden zich des Vrijdagsmorgens in het huis van zekeren Jan Gerrits, staande in de veenderijen op een uur afstand van Steenwijk. Beneden stond weldra het huis vol water. Ze begaven zich op zolder, maar toen 't ook daar niet meer veilig bleek, klommen ze in wanhoop op het dak. De muren bezweken en weldra dreven ze op het broze rieten dak voort. Eerst ging het in de richting van Steenwijk, maar reeds dicht bij de stad gekomen werd het dak door den wind weer de onafzienbare, woest golvende zee ingejaagd. Daar brak het dak in tweeën; even later brak het eene stuk opnieuw door. Ongeveer de helft van de menschen, die er zich op bevonden (de berichten hierover zijn niet eensluidend) kwam in de golven om 't leven. Het overgebleven deel werd met groote snelheid voortgedreven. Tegen den avond veranderde het weer van koers en eindelijk landde het beklagenswaardige gezelschap dicht bij Zuidveen aan, waar ze door de bewoners met groote hartelijkheid werden verzorgd Met eere wordt genoemd de naam van den beurtschipper van Steenwijk op Amsterdam H. ten Heuvel en van zijn beide knechts Visscher en Fluks. Het beurtschip van ten Heuvel was in die bange uren de ark der behoudenis. Op dat ruime vaartuig was aller hoop gevestigd. Telkens kwamen er van alle zijden menschen met hun schuiten of schuitjes opdagen, zoodat er ten laatste wel 14 bokken en punters bijeen waren. Met deze vloot, waarvan ten Heuvel wel de admiraal en zijn schip wel het admiraalschip kon heeten, trokken zij er op uit om ongelukkigen, die geen vaartuigen hadden, en hun waggelende woningen dus niet hadden kunnen verlaten, van de zolders en daken te halen, waar ze al zoo vele angstige oogenblikken met den dood voor oogen hadden doorgebracht. Zonder ook maar een minuut rust te nemen, waren Ten Heuvel en zijn beide knechts bezig: den geheelen dag en avond en nacht om hun mooien arbeid te verrichten. En zoo werd het inspannende en gevaarlijke reddingswerk rusteloos voortgezet. En de vrucht van dit edel pogen? Toen de Zaterdagmorgen aanbrak, waren er al 140 a 150 menschen in het ruim van het schip vereenigd. Het was er vol gepropt; in de kajuit telde Ten Heuvel er 37 en in de kooien, anders voor 5 personen bestemd, sliepen, of ten minste lagen er nu 14. Voorts heeft zich als menschenredder buitengewoon onderscheiden de Doopsgezinde predikant van Steenwijk, Ds. Koenraad Hovens Greve. Door slechts twee mannen vergezeld, begaf hij zich op den noodlottigen 4den Februari in een bok, een platbodem vaartuig, op de schuimende, alles met zich voerende golven naar het zwaar geteisterde Giethoorn, om zooveel mogelijk menschen te redden. Den ganschen stormachtigen nacht bracht hij in groot gevaar, en zwaren arbeid door. En de vrucht van zijn werk? Den volgenden morgen komt hij te Steenwijk aan met 80 (volgens anderen met 90) uit den nood geredde ingezetenen van Giethoorn, wier woningen vernield waren. De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen erkende de zelfopoffering en moed van den predikant, door hem een grooten gouden medaille aan te bieden. In Steenwijk bevonden zich op Zondag 6 Febr. niet minder dan 1600 vluchtelingen, die meerendeels, door de ingezetenen vrijwillig werden geherbergd , zoodat men in sommige huizen 7 tot 15 vreemde gasten telde. Toch zag de regeering der stad zich op 't laatst genoodzaakt tot inkwartiering haar toevlucht te nemen en de burgers hadden daar niets tegen. Groote en ruime gebouwen moesten voor berging van het vee dienst doen. De kleine kerk had binnen hare muren 180 stuks runderen. De runderen werden echter reeds in de volgende dagen naar de Drentsche gemeenten Vledder en Wapserveen overgebracht, Een Treurzang. Het is opmerkelijk, dat men vroeger rampen en ongevallen en in 't algemeen gebeurtenissen, welke de publieke aandacht trokken, meende te moeten berijmen, wat dan dikwijls geschiedde in de maat van een of andere bekende melodie, zoodat men het „gedicht" ook kon zingen. Zoo wordt ons toegezonden een „Treurzang" van 21 verzen, waarin kortelijk worden beschreven de gebeurtenissen tijdens den watervloed van 1825 in het Noordelijk deel van Overijsel. Wij vinden dit zelfde rijmwerk ook opgenomen in de Stee'nw. Ct. Maar het merkwaardigste is, dat in genoemd blad als de maker van dezen Treurzang wordt genoemd zekere heer K. v. d. Kolk van Ossenzijl, die haar pas in 1852 zou hebben gedicht (of is dat jaartal misschien foutief gezet en wordt 1825 bedoeld?), terwijl onder 't stuk, dat ons is toegezonden, staat vermeld: „Gedicht door J. Meijer". , De lezeres, die ons het lied heeft toegezonden, thans in Holland wonende, meldt erbij, dat voor ongeveer vijftig jaren hare ouders te Knijpe Woonden, waar men haar nog aan de muren van het „büthus" heeft getoond, hoe boog aldaar het water heeft gestaan. Wij geven hier tot slot nog enkele regels uit dien Treurzang weer, welke gezongen werd op de wijze van „Hoe ijdel is de mensch". Helaas wat droevig lot Is ons Is ons lot nu wedervaren Al door de wil van God Veel menschen in bezwaren. Och, wat een droefheid groot Door deze hoogo vloed Veel zielen tot de dood En heeft verwoest veel vee en goed. Nadat de gebeurtenissen in Zuidelijker plaatsen zijn beschreven, gaat de zanger verder: Vollenhove en Blokziel Moesten ook het lot bezuren Het wier door deiï vloed omringd O, wat rampzalige uren! Veel huizen stortten neer Al door de snelle vloed, De dijken stroomden weg Veel huizen met al ’t goed Daarbij 't omliggend land Werd door den slroom verheven Veer- zielen in den nood, Hun huis en vee verdreven. En ook in Blankenham Daar men veel druk vernam. Men zag daar veel droefheid Werd door den vloed versprijd. De Kuindert en Ossenziel Met al die lage venen De stroom daar overviel; Men hoorde niets als weenen, Daar er zooveel verdronk En in zijn vloed verzonk Van menschen, huizen, vee. 't Was overal: o-wee! Giethooren en 't Verlaat Daar was de vloed niet minder Daar stroomden velen weg Zoo mannen, vrouw en kinder. Te Steenwijk of nabij Daar kwam een dak gedreven Twintig menschen waren daarop Tien hielden noch het leven. Het dak dat scheurde van een Tien vielen daar van af En zonken zoo terstond Al naar het duister graf. Helaas! Wat droefheid groot, Daarbij kwam aangedreven Vier kindren met een vrouw, Het jongste was nog in leven, 't Lei in de doode moederschoot Met de borst nog in de mond. Men bracht het bij een zuigende vrouw En 't kind dat zoog terstond. Te Meppel is een kapitaal Al door de vloed verdreven Van goederen en van vee, Maar menschen kwamen niet om 't leven. Het water stond daar ruim vijf voet Men hoorde veel geween, Doch ziet, mijn hart dat schreit Over al die doodsgevaven. Al die nog zijn in nood, Ik hoop dat God haar helpen zal, En dat Hij haar ondersteunt In haar bedroefd geval.

Uurwerk Grote en Kleine Kerk

Uurwerk Grote en Kleine Kerk De voorgeschiedenis van beide uurwerken tot circa 1750. Het is niet bekend wanneer de toren van de Grote of St.-Clemenskerk, waarmee in 1467 werd begonnen en die in 1511 gereed kwam, zijn eerste uurwerk kreeg. Zo ook niet van de Kleine of Onze Lieve Vrouwekerk, die in 1477 voor de tweede keer werd voltooid, nadat het gebouw eerder was afgebrand. In 1558 waaide bij een zware storm de spits van de toren en werd niet weer opgebouwd. Het oudste bericht van een uurwerk vinden we in het stadsarchief; het betreft een reparatie van het ‘grote uurwerk’ in 1588 door de uurwerkmaker Mr. Christoffel uit Groningen. Het ligt voor de hand, dat dit het uurwerk van de Grote kerk was. Christoffel kwam met de magi-straat overeen, dat hij het uurwerk voor 38 daalders zal herstellen en het daarna zijn leven lang in goede staat houden voor 2 daalders per jaar. Twee jaar later, op 8 juli 1590, wordt door Schepenen en Raden weer een contract gesloten, nu met Mr. Geert Sluijtter, uurwerkmaker te Vollenhove. Hij heeft aangenomen het uurwerk in de St.Clemenstoren vanaf Jacobi (25 juli) 1591 te onderhouden voor een vast jaarloon van 4 daalders en het eerste jaar voor 12 goudguldens. In de 17e eeuw zijn er regelmatig uurwerk-makers in de stad om de uurwerken van de beide kerken in goede staat te houden. In 1629 ‘verstelt’ (repareert) Mr. Matthijs uit Groningen het uurwerk voor 35 goudguldens en 20 stuivers. Aan het uurwerk van de Kleine kerk wordt in 1633 gewerkt door Andries Constabel en in 1641 door een uurwerkmaker uit Blokzijl. In 1649 krijgt de plaatselijke uurwerkmaker Dirck van Kal opdracht om de uurwerken van beide kerken te repareren voor 450 gld. met de voorwaarde, dat hij ze twintig jaar in goede staat zal houden. Daar het bestek bewaard is gebleven weten we precies wat er aan beide uurwerken moest gebeuren, alle onderdelen worden genoemd. In de Grote kerk moest het uurwerk helemaal uit elkaar worden genomen om een nieuwe as met slinger en rondsel voor het opwinden aan te kunnen brengen, verder een nieuwe ‘onrust’ met as en een nieuw ‘stiechrad’ met rondsel en as. Ook moesten de lagers van alle assen van nieuwe stalen bussen worden voorzien en er moest een nieuw aandrijfmechanisme komen voor de drie wij-zers, die ook werden vernieuwd evenals de houten wijzerborden. In de Kleine kerk kreeg het uurwerk nieuwe onderdelen voor het opwinden, een nieuwe windvleugel, een ‘slachcruis’, een nieuw ‘stiechrad’ en een slagrad, beide inclusief de rondsels. Verder zouden twee nieuwe raden gemaakt worden voor de wijzer, die zelf ook vernieuwd werd. Het uurwerk moest worden verbust en alle versleten onderdelen vervangen. Zoals gezegd bleven beide uurwerken 20 jaar lang in onderhoud bij Dirck van Kal. In 1688 werkt Jo- chiem Kleijn uit De Blesse aan de beide uurwerken en brengt er 28 car.gld. en 7 stuivers voor in rekening. In 1693 is er een kleine reparatie nodig, die Dirck Bloemen uitvoert voor twee gulden. Inmiddels zijn we in de 18e eeuw aangekomen. In 1726/’27 wordt een van de uurwerken nog onder handen genomen door David Leo en Willem Otterbosch, die voor hun werk en materialen 49 car.gld. en 16 stuivers in rekening brengen. In 1746 krijgt de Grote kerk een nieuw uurwerk. Dit is bewaard gebleven en staat nu in museale opstelling onderin de toren van de Grote kerk. De Grote kerk met het Van der Meer-uurwerk van 1746 Dit nieuwe uurwerk werd geleverd door Melstert van der Meer, uurwerkmaker te Krommenie. Hij kwam per schip van Amsterdam om met de magistraat te onderhandelen, de aanneemsom werd 400 car.gld. Het contract is bewaard in het 9 e Memoriaal (resolutieboek) en ook de afrekening van alle bijkomende kosten, die in totaal 220 car.gld. en 9 stuivers bedroeg. Het betrof timmeren smidswerk voor 95 car.gld., logies van de uurwerkmaker voor 65 gld. en bijkomende kosten van 160 gld. en 9 st. Deze kosten waren voor een houten bok onder het uurwerk, lood aan de gewichten, touwen, een ijzeren hamer bij de slag-klok en vracht vanaf Amsterdam. Van der Meer zijn zoon Derk tekende op 28 januari 1748 voor ontvangst van de 400 gld. Hij had met zijn vader in 1744 ook al een nieuw uurwerk geplaatst in de Grote kerk van Vollenhove. Het Steenwijker uurwerk had een heel uursslag met het volle aantal slagen en een half uurs met één slag. De afmetingen waren 3 voet en 8 duim hoog en breed en 3 voet en 5 duim diep. [In werke-lijkheid zijn deze maten 100.5 x 99.7 x 79.3 cm]. Via een verticale stang en een verdeelwerk moest het uurwerk drie wijzers aandrijven. De looptijd zou 28 uur bedragen, het kon dus langer dan een etmaal lopen voordat het weer moest worden opgewonden. In 1791 wordt het uurwerk schoongemaakt door C.W. Bakker te Goor, die dan een nieuw uurwerk levert voor de Kleine kerk. We vinden deze informatie in de stadsrekening van 1792. Dit is het laatste concrete gegeven over de uurwerken, daar het 19 e eeuws ar-chief geen bijzondere informatie bevat. In de stadrekeningen staat een jaarlijkse post van 25 gulden. voor het onderhoud van de stads uurwerken. Aan het eind van die eeuw, in oktober 1894, komt het Van der Meer-uurwerk in het nieuws omdat het niet meer naar behoren functioneert. Het is af en toe zo van slag, dat het openbare leven er hinder van ondervindt. De gemeenteraad gaat er zich mee bemoeien en burge-meester en wethouders moeten uitzoeken wat de kosten zouden zijn van een nieuw uurwerk met mi- nuutwijzer. Er volgde een strijd van jaren, voordat het stadsbestuur het er over eens was, dat reparatie de beste oplossing zou zijn. Er was advies gevraagd aan de Haagse uurwerkmaker Louis Frantz Wilhelm Volcke. Hij had geconstateerd, dat het uurwerk nog zeker de kosten van een reparatie waard was, alleen het aandrijfwerk van de wijzers met de conische tandraden zou moeten worden vernieuwd. In 1896 wendde men zich tot de gebroeders Van Bergen te Heiligerlee met het verzoek om een rapport over de toestand van het uurwerk en een begroting van de kosten. Zij constateerden, dat het nog in vrij goede staat was, alleen de lagers moesten worden verbust, de compensatieslinger vernieuwd en ook de anker- of pennen-gang. Ook moesten er drie roodkoperen wijzerborden met uur- en minuutwijzers worden gemaakt, die evenals de cijfers op de borden met ducatengoud verguld zouden worden. De totale kosten werden begroot op 750 gulden. Een nieuw uurwerk met de zelfde wijzerborden zou 1425 gulden kosten met het voordeel dat het eens in de acht dagen opgewonden behoefde te worden. Uiteindelijk werd in december 1896 besloten om de reparatie op te dragen aan de Gebroeders Van Bergen te Heiligerlee, er 1.100 gulden voor uit te trekken en het aantal wijzerborden uit te breiden tot vier. Het werk werd uitgevoerd in 1897 voor het genoemde bedrag, ƒ 885 voor het uurwerk en de wijzerborden en nog ƒ 215 voor de bijkomende kosten. Er was steigerwerk nodig, hulp van een timmerman en een smid en een week logies voor de monteurs, die het uurwerk en de wijzerborden op hun plaats brachten. In 1906 vonden herstellingen plaats door de stadsklokkenist Jacob van der Feer en J. Lameris uit Workum. Het betrof de hamerheffing op de klok en het wijzigen van de aandrijving van de wijzers, die het gevolg was van het verplaatsen van het uurwerk naar de bovenste zolder in de toren. De reparateurs gaven een garantie van tien jaar. In 1914 kreeg de toren weer een spits, die zoals vermeld sinds 1558 ontbrak. De plaatselijke aannemer Aberson bouwde hem naar het ontwerp van architect Wolter te Riele uit Deventer, onder toezicht van P.J.H. Cuypers, de rijksadviseur. Het uurwerk moest tijdelijk worden opgeslagen; het werd een jaar later hersteld en op zijn oude plaats teruggezet door de Nederlandsche Torenuurwerkenfabriek Jos van de Kerkhof en Zoon te Aarle- Rixtel. Op de nieuwe spits kwamen vier nieuwe wijzerplaten met koperen uur en minuutwijzers, die door het uurwerk werden aangedreven met een lange verticale aandrijfstang. De Grote kerk met het Van Bergen-uurwerk vanaf 1941 In 1941 kwam het toch tot de aanschaf van een nieuw uurwerk, dat werd geleverd door Koper-, Metaal-gieterij en Machinefabriek Concordia (voorheen Gebroeders van Bergen) te Midwolda voor 1.750 gulden. Het werd een mechanisch uurwerk met slinger en een constante krachtaandrijving; het was voorzien van een elektromotor voor het automatisch opwinden van de gewichten. Bij het wegvallen van de stroom had het uurwerk minstens zes uur gangreserve. Het zou zo nauwkeurig zijn, dat de afwijking hoogstens één minuut per maand zou bedragen. De vier wijzerwerken zouden worden hersteld, eventueel vernieuwd en gemoderniseerd. De wijzers zouden afzonderlijk met servomotoren worden aangedreven en per minuut verspringen. De cijferplaten en wijzers werden opnieuw verguld met speciaal dubbeldik torenbladgoud. Ook werden de problemen met de grote luidklok verholpen. Die bracht nogal wat trillingen in de toren waardoor scheuren waren ontstaan. Van Bergen had geconstateerd, dat dit kwam omdat de klok los aan het klokhoofd hing. De remedie was het aanbrengen van een moderne stalen luidas met zware rol- of kogellagers; de klok kreeg een nieuwe klepel, een ijzeren luidwiel en er kwam een nieuwe slaghamer. In de offerte staat, dat ‘één normale man’ de klok gemakkelijk zou kunnen luiden, maar deze klok werd van 1925 tot 1964 geluid door een kleine vrouw, Lammegien Boonstra, alias ‘Lammegien de Luudster’. In 1950 werd er verlichting op de wijzerplaten aangebracht door de firma Eijsbouts voor ƒ4080 en een post van ƒ 420 voor bijkomend werk. In 1942 wordt J. van der Feer jr. aangesteld voor het onderhoud voor ƒ 220 per jaar. In 1953 zijn er storingen aan de wijzers, die door Eijsbouts worden verholpen. In 1960 installeert de firma Concordia een moederklok en brengt een nieuwe wijzerverlichting aan in glazen buizen. In 1965 komt er een elektrische luidinstallatie, die wordt geleverd door Fa. S. van de Heide te Kollum voor F 12.500. In 2000 wordt een nieuwe klokkenstoel in gebruik genomen met daarin de twee historische klok-ken van Fredrijck Bütgen (1604) en François Simoni (1638) en vier nieuwe. Toen werd ook de moederklok vervangen door een nieuw elektronisch mechaniek, dat zo is geprogrammeerd, dat er ook een voorslag is die de kwartieren op een kleinere klok aankondigt met één tot vier slagen. Het uurwerk in de Kleine kerk vanaf de reparatie van 1757 In 1757 vindt een grote reparatie plaats van het uurwerk in de Kleine kerk door de uurwerkmakers Jan Jacobs en Adam Jans, vader en zoon. De vader is stadsuurwerkmaker van Deventer en de zoon woont in Steenwijk. Zij nemen voor 130 car.gld. aan om het uurwerk te repareren en daarna tien jaar lang te onder-houden. Alle versleten en ontbrekende delen zullen worden vervangen, het wijzerbord geschilderd en de letters en de wijzer verguld. Het stadsbestuur zal een steiger laten maken om bij het wijzerbord en het slagwerk te kunnen komen en zal ook zorgdragen voor nieuwe touwen aan de gewichten. Uit het contract blijkt, dat het uurwerk op de slagklok laat slaan op de hele en halve uren. Bij de uitvoering van het werk blijkt, dat het wijzerbord in zo’n slechte staat is dat het vernieuwd moet worden. Adam Jans ontvangt er een gouden dukaat extra voor. In 1791 is het oude uurwerk zo zeer versleten, dat het moet worden ver-vangen. Het nieuwe wordt gemaakt door uurwerkmaker Carel Willems Bakker uit Goor. Doordat het be- stek bewaard is gebleven weten we precies hoe groot het was. Het kon alleen de hele uren voluit slaan en gaf op de halve uren één slag. Er is aanvankelijk het plan geweest een volle halfuursslag aan te brengen maar de betreffende alinea is in het contract weer doorgestreept. Voor deze extra voorziening moest een tweede slaand werk worden gemaakt, dat tussen het gaande en het slaande werk zou worden geplaatst. Er zouden dan drie gewichten moeten komen en zes katrollen voor de touwen. Toen het uurwerk in 1874 niet meer werkte en ook nog eens in de weg stond is het door de kerkvoogdij van de Hervormde gemeen-te met toestemming van de gemeenteraad van de zolder van de Kleine kerk verwijderd, maar het is niet bekend waar het is gebleven. Bijlagen 1. Bestek voor reparatie van de beide uurwerken door Dirck van Kal, 3 juli 1649 (OA inv.no. 6, Memoriaal 1647-1666, fol. 43 ro+vo,) Reparatie aan de beide uurwercken Den 3 julij 1649 heft de Magistraet deser stadt Steenwijk bestadet aen Mr. Dirck van Kal uijrwerckmaker alhier om te maeken eerstelijck aen ’t uijrwerck in de grote toorn, een opwindels ronsel met een spil nieuw en een nieuwe onrust met een nieuwe onrust spil. Item een nieuw stiechratt met een nieuw stiechradts ronsel, een nieuwe hameivhere met een nieuwe bus, voorts een geheel nieuw leijtwerck tot drie wijsers, met drie nieuwe handen met nieuwe stangen die de wijsers drijven. Mede het werck schoon te maeken ende de gaten so versleten sijn met stalen bussen ingeleijt en daerbij noch alle andere faulten ende ge-breeken hierinne niet genaempt als te maeken dat de uijrwercken sijn so goet als nieuwe goede wercken roemen sal. Ten anderen aen ’t uijrwerck in de Kleine kerk te maeken dienstich en goet, een nieuwe onrust spil, een nieuw slachcruis, twee nieuwe wiesraden met een nieuwe handt die wiest, noch een nieuwe stiechradts ronsel met een stiechradt ende mede een slachradt ronsel, noch een nieuw opwindels ronsel en de alle de versletene gaten te verbussen met stalen ringen mette half uir goet en gangbaer te maecken als mede ’t gehele werck te suveren ende schoon te maeken daerenboven oock alle andere onbenoemde faulten ende repareren ende also ’t gantsche uijrwerck te maecken dattet alles so goet als nieuw is. Hebbende den voornoemde Mr. Dirck van Kal mede angenomen den tijdt van twintich eerstcompstige jaren goet en gangbaer te holden buten costen van de stadt. Alle voorbenoemde beide uirwercken in sulcken voegen dat de magistraet daer geen wijldre oncosten als van het schoonmaecken sal hebben te dragen ende te doen. En heeft de magistraet daer voor an den voorn. Mr. Dirck te betalen aengelooft voor eerst stede vast een somme van vierhondert en vijftich car.gld. van twin-tich st. ’t stuck bij ’t voltrecken vant voorsz. werck voort te betaelen. Doch daer voorn. Mr. Dirck eenige penningen onder ’t gemel-de werck mocht van nodig hebben ende des begeert sal men den-selven tot redelickheijt en de distinctie van de magistraat daermede accomoderen ende genieten gelijck nu almede bij genoemde Mr. Dirck in casse ’t gemelte aengenomene werck wel tot goet genoegen gemaeckt te sijn bevonden mach worden tot redelij-cke discretie van de magistraet noch boven voorsz. bedongen penningen een recognitie sal doen ten dage en iaren als boven. Ende is daerop een instrument bij de heren burgermeesteren in den tijt hier vollgens neffens Mr. Dirck Kal voorts onder teickent ende mede also selvige dagen in dit memoriael gereseseert. 2. Contract voor levering van nieuw uurwerk in de Grote kerk en de specificatie van de kosten (OA Steenwijk, inv.no 9, Memoriaal 1724-1748) a. Het contract, 6 juni 1746 (fol. 296) Het uurwerk in de groote Tooren door ouderdom gansch versleten, en onherstelbaer zijnde heeft de Magistraat geresolveert een nieuw uijrwerk te laten maken en is daer over gehandelt met Melstert van der Meer om het selve alhier te maken, dat: Het werk zal hoog zijn 3 voedt agt duijm, breed 3 voedt en 8 duijm en zijn kant of vierkant 3 voet en 5 duijm. Slaende het geheele uijre vol uijt en halv uijr een slag, lopende 28 uijren met drie lopende wijsers die egaal wijsen alles in goede ordre waer voor den aennemer zal genieten vier hondert guldens als het werk vol-toijt in de tooren gestelt opgenomen en goedgekeurt is. Voorts zal de magistraat den aennemer geduijrende hij alhier zijn moet om het werk te setten en stellen vrij logement besorgen, de smith en timmerman zoo daer bij moeten geemploijeert worden geduijrende het werk alhier zal geplaetst worden zijn tot laste van de stad, het transport van het uurwerk van Amster- dam tot hier tot laste van de stad. b. Het betalingsoverzicht, 28 januari 1748 (327 vo ) Ten dienste van de stad van Merkmeester Albert Aberkrombe in gekomen zijnde agt hondert car. guldens, zijnde dese pen-ningen gemploijeert tot reparatie van de Kleijne Toorn en betalinge van het uijrwerk in de groote Toorn den 6 junij 1746 bestedet om te maken. Den 28 januari 1748 Aan Jannes Aberkrombi voor aengenomen reparatien en daer toe geleverde materialen aen de Toorn op de Kleijne kerk 80.-.- Aan de Horologie maker volgens accoord van den 6 junij 1746 400.-.- Albert Bloemer voor ijserwerk 32.-.- Lucas Busing timmerloon 24.-.- Andries Crediet timmerloon 39.-.- Swaentjen Harms 15.16.0 Roelof Kiers voor logijsgelt van de horologemaker 65.-.- Jan Tomas voor de vragt van het uijrwerk van Amsterdam herwaerts 6.11.0 Voor het touw en de stoel van het uijrwerk 14.18.0 Voor lood aen de gewichten 13.10.0 Aen de merkmeijster een jaar gagie pinx. 1748 25.-.- Voor de hamer aen het uijrwerck 9.14.0 In de marge: den 28 januari 1748 De magistraat van Steenwijk heeft aen mij betaelt de bedongen vier hondert car.gld. over nevenstaende accoord begrepen. Derk van der Meer 3.Bestek voor reparatie van het uurwerk in de Kleine kerk, 27 sept 1757 (OA Steenwijk inv.no. 276 Contract met de horologiemaker Adam Jans alhier te Steenwijk en desselfs vader Jan Jacobs te Deventer over de reparatie van het uurwerk in de Kleine kerk. Wij Burgermeesteren Schepenen en Raden der Stadt Steenwijk bekennen en verklaren overeen gekomen en geaccordeert te hebben met Adam Jans alhier te Steenwijk en deselve te hebben aenbestedet het repa-reren van het uurwerk in de Kleine kerk alhier te Steenwijk waarbij deselve heeft aengenomen het selve uirwerk wederom in goede gangbare staet te brengen met gehele en halve slagh daer toe te sullen leve-ren alle het manquerende ijserwerk ende boven en al het gene aan het oud werk mochte ontbreken, mits-gaders het schilderen van de wijser en het vergulden van de selve, invoegen de stad daer toe niet anders sal behoeven te leveren dan het touwerk mitsga-ders het maken van de steigeragien tot het in ordre bren-gen van het slagwerk en de wijser ver-eischt werdende. Wijders verklaren wij Adam Jans en Jan Jacobs stads Horologiemaker te Deventer het selve uirwerk in goed gangbare staet te sullen houden en in cas van reddeloosheid het selve te sullen repareren en weder in gangbaren staat te sullen brengen en onderhou-den de tijd van tien jaren lang gedurende ingaande a dato desen en sullende eindigen op gelijke datum in’t jaar 1767 alle onweerbaar geweld uitgesondert mitsgaders het onderhoud van de touwen waarmede sij aannemers niet sullen te doen hebben: waar voor wij Burgermeesteren Schepenen ende Raed voorsz hebben belooft en aangenomen beloven en nemen aan bij desen aan gemelde Adam Jans ende Jan Adams te betalen een somme van één hondert dartigh Caroli guldens dus segge 130 te betalen voor desen. Vermits het wijserbort vergaand zijnde een nieuw wijserbort heeft moeten gemaakt worden voor schilderen en vergulden vant selve de leverantie van goud daeronder begre-pen aan deselve toegeleijt een gouden ducaat 5.5.0. Te oirconde is desen getekent voor desen stadssecretaris en door de aennemers voorsz binnen Steenwijk. den 27 sept. 1757 ter ordonnantie van de Heren voorsz. alhier was getekent was getekent Jan Jacobs Adam Jans H. Tuttel Zie voor onderstaande tekst de bijlagen: Contract 1, contract 2 en Contract 3. 4. Bestek voor een nieuw uurwerk in de Kleine kerk, 26 sept. 1791 (OA Steenwijk inv.no. 276) Ontwerp of opstel van een nieuw uurwerk alhier tot Steenwijk in den toren te maken. Ten Eersten Soo moeten daer toe gemaekt worden vier vierkante pielaren 1½ duim dik 3½ voet hoog en de selve met 15 soo leggende als staende platte staven in malkander gewerk worden soo dat het selve vast en onbe-weegelijk is en het vierkante werk over eene kant ruim 3 voet en de kant iets minder in sijn vierkant. Tot het gaende werk 2 Soo moet daer in gemaekt worden een rad met sijn spille daer toe nog een rad om de gewigten op te winden met een ronsel en spille en kruk daer toe een goede suivere houten rolle daer het tou op gaet met sijn snek en klink en veeren soo dat behoort en alles hegt en sterk genoeg om sijn behoorlijk effekten te kunnen doen en daer toe nog twee raden met ronsels en spillen daer toe een onrust spille met sijn ves-ting daer de slinger an hangt en een Slinger na Proporti van de hoogte van het werk vierkant en dit soo gemaekt alles dat een die sig verstaende moet bekennen dat daer in vijftig jaeren geen Extra ordinaar Reperatie an behoef gedaen te worden ten sij dat behoorlijk getrakteert en schoongemaakt wort en ordentelijk gesmeert. Tot het slaende werk 3 Vereijst tot het slaende werk een dito rad als dat eerstgenoemde van het gaende werk daer benevens nog een rad met een ronsel om op te winden en daer toe nog een rad met een spille en ronsel en nog een dito spille met een ronsel daer een windvleugel an koomt. Daer benevens een rad daer de uiren op verdeijlt worden dat genaemt wort het sluitrad met een ronsel daer het selve door gedreven word. 4 (onderstaande tekst, betreffende een volle halfuurs slag, d.w.z. met het aantal slagen van de komende uurslag, is doorgestreept) Soo als het werk moet gemaekt worden om het half uir vol uit te slaen soo moet het vierkante werk soo veel breder gemaekt worden dat de beijde slaende werken daer tegen malkanderen kunnen ingebragt worden en daer toe wort dan vereijst drie touwen drie gewigten ses schijven daer de touwen over lopen en draetwerk om de hamers te trekken en goed en suffisant gemaekt. 5 Tot het werk om de wijser te draijen onder an het werk om die af en na boven te leijden wort vereijst vier raedjes en boven in de toren nog een rad met een ronsel om de wijser te doen gaen en alles in goede perfectie te brengen om sijn behoorlijke effekten te kunnen uitwerken. 6 Daer en boven soo moet het werk gemaekt worden dat alle de spillen van het gaende als slaende werk in metalen bossen draijen behalven die daer het opgewonden word. Dit hier in gemelde uurwerk neme ik an te maken en goed en gankbaer in den toren te leveren voor een somma van vierhondert gulden vermids de Heeren Besteders een houten stoel daer toe sullen laten ma-ken voor haer rekening en an mij het oude werk sullen laten toekomen tot mijn voordeel. Dat hier twee alleensludende hier van gemaekt en getekent. Steenwijk den 26 sept. 1791 Carel Willem Bakker ter ordonnantie van de Magistraat. A. Fledderus Secre.

Uurwerk Grote en Kleine Kerk

Uurwerk Grote en Kleine Kerk De voorgeschiedenis van beide uurwerken tot circa 1750. Het is niet bekend wanneer de toren van de Grote of St.- Clemenskerk, waarmee in 1467 werd begonnen en die in 1511 gereed kwam, zijn eerste uurwerk kreeg. Zo ook niet van de Kleine of Onze Lieve Vrouwekerk, die in 1477 voor de tweede keer werd voltooid, nadat het gebouw eerder was afgebrand. In 1558 waaide bij een zware storm de spits van de toren en werd niet weer opgebouwd. Het oudste bericht van een uurwerk vinden we in het stadsarchief; het betreft een reparatie van het ‘grote uurwerk’ in 1588 door de uurwerkmaker Mr. Christoffel uit Groningen. Het ligt voor de hand, dat dit het uurwerk van de Grote kerk was. Christoffel kwam met de magi-straat overeen, dat hij het uurwerk voor 38 daalders zal herstellen en het daarna zijn leven lang in goede staat houden voor 2 daalders per jaar. Twee jaar later, op 8 juli 1590, wordt door Schepenen en Raden weer een contract gesloten, nu met Mr. Geert Sluijtter, uurwerkmaker te Vollenhove. Hij heeft aangenomen het uurwerk in de St.Clemenstoren vanaf Jacobi (25 juli) 1591 te onderhouden voor een vast jaarloon van 4 daalders en het eerste jaar voor 12 goudguldens. In de 17e eeuw zijn er regelmatig uurwerk-makers in de stad om de uurwerken van de beide kerken in goede staat te houden. In 1629 ‘verstelt’ (repareert) Mr. Matthijs uit Groningen het uurwerk voor 35 goudguldens en 20 stuivers. Aan het uurwerk van de Kleine kerk wordt in 1633 gewerkt door Andries Constabel en in 1641 door een uurwerkmaker uit Blokzijl. In 1649 krijgt de plaatselijke uurwerkmaker Dirck van Kal opdracht om de uurwerken van beide kerken te repareren voor 450 gld. met de voorwaarde, dat hij ze twintig jaar in goede staat zal houden. Daar het bestek bewaard is gebleven weten we precies wat er aan beide uurwerken moest gebeuren, alle onderdelen worden genoemd. In de Grote kerk moest het uurwerk helemaal uit elkaar worden genomen om een nieuwe as met slinger en rondsel voor het opwinden aan te kunnen brengen, verder een nieuwe ‘onrust’ met as en een nieuw ‘stiechrad’ met rondsel en as. Ook moesten de lagers van alle assen van nieuwe stalen bussen worden voorzien en er moest een nieuw aandrijfmechanisme komen voor de drie wij-zers, die ook werden vernieuwd evenals de houten wijzerborden. In de Kleine kerk kreeg het uurwerk nieuwe onderdelen voor het opwinden, een nieuwe windvleugel, een ‘slachcruis’, een nieuw ‘stiechrad’ en een slagrad, beide inclusief de rondsels. Verder zouden twee nieuwe raden gemaakt worden voor de wijzer, die zelf ook vernieuwd werd. Het uurwerk moest worden verbust en alle versleten onderdelen vervangen. Zoals gezegd bleven beide uurwerken 20 jaar lang in onderhoud bij Dirck van Kal. In 1688 werkt Jo-chiem Kleijn uit De Blesse aan de beide uurwerken en brengt er 28 car.gld. en 7 stuivers voor in rekening. In 1693 is er een kleine reparatie nodig, die Dirck Bloemen uitvoert voor twee gulden. Inmiddels zijn we in de 18e eeuw aangekomen. In 1726/’27 wordt een van de uurwerken nog onder handen genomen door David Leo en Willem Otterbosch, die voor hun werk en materialen 49 car.gld. en 16 stuivers in rekening brengen. In 1746 krijgt de Grote kerk een nieuw uurwerk. Dit is bewaard gebleven en staat nu in museale opstelling onderin de toren van de Grote kerk. De Grote kerk met het Van der Meer-uurwerk van 1746 Dit nieuwe uurwerk werd geleverd door Melstert van der Meer, uurwerkmaker te Krommenie. Hij kwam per schip van Amsterdam om met de magistraat te onderhandelen, de aanneemsom werd 400 car.gld. Het contract is bewaard in het 9 e Memoriaal (resolutieboek) en ook de afrekening van alle bijkomende kosten, die in totaal 220 car.gld. en 9 stuivers bedroeg. Het betrof timmeren smidswerk voor 95 car.gld., logies van de uurwerkmaker voor 65 gld. en bijkomende kosten van 160 gld. en 9 st. Deze kosten waren voor een houten bok onder het uurwerk, lood aan de gewichten, touwen, een ijzeren hamer bij de slag-klok en vracht vanaf Amsterdam. Van der Meer zijn zoon Derk tekende op 28 januari 1748 voor ontvangst van de 400 gld. Hij had met zijn vader in 1744 ook al een nieuw uurwerk geplaatst in de Grote kerk van Vollenhove. Het Steenwijker uurwerk had een heel uursslag met het volle aantal slagen en een half uurs met één slag. De afmetingen waren 3 voet en 8 duim hoog en breed en 3 voet en 5 duim diep. [In werke-lijkheid zijn deze maten 100.5 x 99.7 x 79.3 cm]. Via een verticale stang en een verdeelwerk moest het uurwerk drie wijzers aandrijven. De looptijd zou 28 uur bedragen, het kon dus langer dan een etmaal lopen voordat het weer moest worden opgewonden. In 1791 wordt het uurwerk schoongemaakt door C.W. Bakker te Goor, die dan een nieuw uurwerk levert voor de Kleine kerk. We vinden deze informatie in de stadsrekening van 1792. Dit is het laatste concrete gegeven over de uurwerken, daar het 19 e eeuws ar-chief geen bijzondere informatie bevat. In de stadrekeningen staat een jaarlijkse post van 25 gulden. voor het onderhoud van de stads uurwerken. Aan het eind van die eeuw, in oktober 1894, komt het Van der Meer-uurwerk in het nieuws omdat het niet meer naar behoren functioneert. Het is af en toe zo van slag, dat het openbare leven er hinder van ondervindt. De gemeenteraad gaat er zich mee bemoeien en burge-meester en wethouders moeten uitzoeken wat de kosten zouden zijn van een nieuw uurwerk met mi-nuutwijzer. Er volgde een strijd van jaren, voordat het stadsbestuur het er over eens was, dat reparatie de beste oplossing zou zijn. Er was advies gevraagd aan de Haagse uurwerkmaker Louis Frantz Wilhelm Volcke. Hij had geconstateerd, dat het uurwerk nog zeker de kosten van een reparatie waard was, alleen het aandrijfwerk van de wijzers met de conische tandraden zou moeten worden vernieuwd. In 1896 wendde men zich tot de gebroeders Van Bergen te Heiligerlee met het verzoek om een rapport over de toestand van het uurwerk en een begroting van de kosten. Zij constateerden, dat het nog in vrij goede staat was, alleen de lagers moesten worden verbust, de compensatieslinger vernieuwd en ook de anker- of pennen- gang. Ook moesten er drie roodkoperen wijzerborden met uur- en minuutwijzers worden gemaakt, die evenals de cijfers op de borden met ducatengoud verguld zouden worden. De totale kosten werden begroot op 750 gulden. Een nieuw uurwerk met de zelfde wijzerborden zou 1425 gulden kosten met het voordeel dat het eens in de acht dagen opgewonden behoefde te worden. Uiteindelijk werd in december 1896 besloten om de reparatie op te dragen aan de Gebroeders Van Bergen te Heiligerlee, er 1.100 gulden voor uit te trekken en het aantal wijzerborden uit te breiden tot vier. Het werk werd uitgevoerd in 1897 voor het genoemde bedrag, ƒ 885 voor het uurwerk en de wijzerborden en nog ƒ 215 voor de bijkomende kosten. Er was steigerwerk nodig, hulp van een timmerman en een smid en een week logies voor de monteurs, die het uurwerk en de wijzerborden op hun plaats brachten. In 1906 vonden herstellingen plaats door de stadsklokkenist Jacob van der Feer en J. Lameris uit Workum. Het betrof de hamerheffing op de klok en het wijzigen van de aandrijving van de wijzers, die het gevolg was van het verplaatsen van het uurwerk naar de bovenste zolder in de toren. De reparateurs gaven een garantie van tien jaar. In 1914 kreeg de toren weer een spits, die zoals vermeld sinds 1558 ontbrak. De plaatselijke aannemer Aberson bouwde hem naar het ontwerp van architect Wolter te Riele uit Deventer, onder toezicht van P.J.H. Cuypers, de rijksadviseur. Het uurwerk moest tijdelijk worden opgeslagen; het werd een jaar later hersteld en op zijn oude plaats teruggezet door de Nederlandsche Torenuurwerkenfabriek Jos van de Kerkhof en Zoon te Aarle- Rixtel. Op de nieuwe spits kwamen vier nieuwe wijzerplaten met koperen uur en minuutwijzers, die door het uurwerk werden aangedreven met een lange verticale aandrijfstang. De Grote kerk met het Van Bergen-uurwerk vanaf 1941 In 1941 kwam het toch tot de aanschaf van een nieuw uurwerk, dat werd geleverd door Koper-, Metaal-gieterij en Machinefabriek Concordia (voorheen Gebroeders van Bergen) te Midwolda voor 1.750 gulden. Het werd een mechanisch uurwerk met slinger en een constante krachtaandrijving; het was voorzien van een elektromotor voor het automatisch opwinden van de gewichten. Bij het wegvallen van de stroom had het uurwerk minstens zes uur gangreserve. Het zou zo nauwkeurig zijn, dat de afwijking hoogstens één minuut per maand zou bedragen. De vier wijzerwerken zouden worden hersteld, eventueel vernieuwd en gemoderniseerd. De wijzers zouden afzonderlijk met servomotoren worden aangedreven en per minuut verspringen. De cijferplaten en wijzers werden opnieuw verguld met speciaal dubbeldik torenbladgoud. Ook werden de problemen met de grote luidklok verholpen. Die bracht nogal wat trillingen in de toren waardoor scheuren waren ontstaan. Van Bergen had geconstateerd, dat dit kwam omdat de klok los aan het klokhoofd hing. De remedie was het aanbrengen van een moderne stalen luidas met zware rol- of kogellagers; de klok kreeg een nieuwe klepel, een ijzeren luidwiel en er kwam een nieuwe slaghamer. In de offerte staat, dat ‘één normale man’ de klok gemakkelijk zou kunnen luiden, maar deze klok werd van 1925 tot 1964 geluid door een kleine vrouw, Lammegien Boonstra, alias ‘Lammegien de Luudster’. In 1950 werd er verlichting op de wijzerplaten aangebracht door de firma Eijsbouts voor ƒ4080 en een post van ƒ 420 voor bijkomend werk. In 1942 wordt J. van der Feer jr. aangesteld voor het onderhoud voor ƒ 220 per jaar. In 1953 zijn er storingen aan de wijzers, die door Eijsbouts worden verholpen. In 1960 installeert de firma Concordia een moederklok en brengt een nieuwe wijzerverlichting aan in glazen buizen. In 1965 komt er een elektrische luidinstallatie, die wordt geleverd door Fa. S. van de Heide te Kollum voor F 12.500. In 2000 wordt een nieuwe klokkenstoel in gebruik genomen met daarin de twee historische klok-ken van Fredrijck Bütgen (1604) en François Simoni (1638) en vier nieuwe. Toen werd ook de moederklok vervangen door een nieuw elektronisch mechaniek, dat zo is geprogrammeerd, dat er ook een voorslag is die de kwartieren op een kleinere klok aankondigt met één tot vier slagen. Het uurwerk in de Kleine kerk vanaf de reparatie van 1757 In 1757 vindt een grote reparatie plaats van het uurwerk in de Kleine kerk door de uurwerkmakers Jan Jacobs en Adam Jans, vader en zoon. De vader is stadsuurwerkmaker van Deventer en de zoon woont in Steenwijk. Zij nemen voor 130 car.gld. aan om het uurwerk te repareren en daarna tien jaar lang te onder-houden. Alle versleten en ontbrekende delen zullen worden vervangen, het wijzerbord geschilderd en de letters en de wijzer verguld. Het stadsbestuur zal een steiger laten maken om bij het wijzerbord en het slagwerk te kunnen komen en zal ook zorgdragen voor nieuwe touwen aan de gewichten. Uit het contract blijkt, dat het uurwerk op de slagklok laat slaan op de hele en halve uren. Bij de uitvoering van het werk blijkt, dat het wijzerbord in zo’n slechte staat is dat het vernieuwd moet worden. Adam Jans ontvangt er een gouden dukaat extra voor. In 1791 is het oude uurwerk zo zeer versleten, dat het moet worden ver-vangen. Het nieuwe wordt gemaakt door uurwerkmaker Carel Willems Bakker uit Goor. Doordat het be-stek bewaard is gebleven weten we precies hoe groot het was. Het kon alleen de hele uren voluit slaan en gaf op de halve uren één slag. Er is aanvankelijk het plan geweest een volle halfuursslag aan te brengen maar de betreffende alinea is in het contract weer doorgestreept. Voor deze extra voorziening moest een tweede slaand werk worden gemaakt, dat tussen het gaande en het slaande werk zou worden geplaatst. Er zouden dan drie gewichten moeten komen en zes katrollen voor de touwen. Toen het uurwerk in 1874 niet meer werkte en ook nog eens in de weg stond is het door de kerkvoogdij van de Hervormde gemeen-te met toestemming van de gemeenteraad van de zolder van de Kleine kerk verwijderd, maar het is niet bekend waar het is gebleven. Bijlagen 1. Bestek voor reparatie van de beide uurwerken door Dirck van Kal, 3 juli 1649 (OA inv.no. 6, Memoriaal 1647-1666, fol. 43 ro+vo,) Reparatie aan de beide uurwercken Den 3 julij 1649 heft de Magistraet deser stadt Steenwijk bestadet aen Mr. Dirck van Kal uijrwerckmaker alhier om te maeken eerstelijck aen ’t uijrwerck in de grote toorn, een opwindels ronsel met een spil nieuw en een nieuwe onrust met een nieuwe onrust spil. Item een nieuw stiechratt met een nieuw stiechradts ronsel, een nieuwe hameivhere met een nieuwe bus, voorts een geheel nieuw leijtwerck tot drie wijsers, met drie nieuwe handen met nieuwe stangen die de wijsers drijven. Mede het werck schoon te maeken ende de gaten so versleten sijn met stalen bussen ingeleijt en daerbij noch alle andere faulten ende ge-breeken hierinne niet genaempt als te maeken dat de uijrwercken sijn so goet als nieuwe goede wercken roemen sal. Ten anderen aen ’t uijrwerck in de Kleine kerk te maeken dienstich en goet, een nieuwe onrust spil, een nieuw slachcruis, twee nieuwe wiesraden met een nieuwe handt die wiest, noch een nieuwe stiechradts ronsel met een stiechradt ende mede een slachradt ronsel, noch een nieuw opwindels ronsel en de alle de versletene gaten te verbussen met stalen ringen mette half uir goet en gangbaer te maecken als mede ’t gehele werck te suveren ende schoon te maeken daerenboven oock alle andere onbenoemde faulten ende repareren ende also ’t gantsche uijrwerck te maecken dattet alles so goet als nieuw is. Hebbende den voornoemde Mr. Dirck van Kal mede angenomen den tijdt van twintich eerstcompstige jaren goet en gangbaer te holden buten costen van de stadt. Alle voorbenoemde beide uirwercken in sulcken voegen dat de magistraet daer geen wijldre oncosten als van het schoonmaecken sal hebben te dragen ende te doen. En heeft de magistraet daer voor an den voorn. Mr. Dirck te betalen aengelooft voor eerst stede vast een somme van vierhondert en vijftich car.gld. van twin-tich st. ’t stuck bij ’t voltrecken vant voorsz. werck voort te betaelen. Doch daer voorn. Mr. Dirck eenige penningen onder ’t gemel-de werck mocht van nodig hebben ende des begeert sal men den-selven tot redelickheijt en de distinctie van de magistraat daermede accomoderen ende genieten gelijck nu almede bij genoemde Mr. Dirck in casse ’t gemelte aengenomene werck wel tot goet genoegen gemaeckt te sijn bevonden mach worden tot redelij-cke discretie van de magistraet noch boven voorsz. bedongen penningen een recognitie sal doen ten dage en iaren als boven. Ende is daerop een instrument bij de heren burgermeesteren in den tijt hier vollgens neffens Mr. Dirck Kal voorts onder teickent ende mede also selvige dagen in dit memoriael gereseseert. 2. Contract voor levering van nieuw uurwerk in de Grote kerk en de specificatie van de kosten (OA Steenwijk, inv.no 9, Memoriaal 1724-1748) a. Het contract, 6 juni 1746 (fol. 296) Het uurwerk in de groote Tooren door ouderdom gansch versleten, en onherstelbaer zijnde heeft de Magistraat geresolveert een nieuw uijrwerk te laten maken en is daer over gehandelt met Melstert van der Meer om het selve alhier te maken, dat: Het werk zal hoog zijn 3 voedt agt duijm, breed 3 voedt en 8 duijm en zijn kant of vierkant 3 voet en 5 duijm. Slaende het geheele uijre vol uijt en halv uijr een slag, lopende 28 uijren met drie lopende wijsers die egaal wijsen alles in goede ordre waer voor den aennemer zal genieten vier hondert guldens als het werk vol-toijt in de tooren gestelt opgenomen en goedgekeurt is. Voorts zal de magistraat den aennemer geduijrende hij alhier zijn moet om het werk te setten en stellen vrij logement besorgen, de smith en timmerman zoo daer bij moeten geemploijeert worden geduijrende het werk alhier zal geplaetst worden zijn tot laste van de stad, het transport van het uurwerk van Amster- dam tot hier tot laste van de stad. b. Het betalingsoverzicht, 28 januari 1748 (327 vo ) Ten dienste van de stad van Merkmeester Albert Aberkrombe in gekomen zijnde agt hondert car. guldens, zijnde dese pen- ningen gemploijeert tot reparatie van de Kleijne Toorn en betalinge van het uijrwerk in de groote Toorn den 6 junij 1746 bestedet om te maken. Den 28 januari 1748 Aan Jannes Aberkrombi voor aengenomen reparatien en daer toe geleverde materialen aen de Toorn op de Kleijne kerk 80.-.- Aan de Horologie maker volgens accoord van den 6 junij 1746 400.-.- Albert Bloemer voor ijserwerk 32.-.- Lucas Busing timmerloon 24.-.- Andries Crediet timmerloon 39.-.- Swaentjen Harms 15.16.0 Roelof Kiers voor logijsgelt van de horologemaker 65.-.- Jan Tomas voor de vragt van het uijrwerk van Amsterdam herwaerts 6.11.0 Voor het touw en de stoel van het uijrwerk 14.18.0 Voor lood aen de gewichten 13.10.0 Aen de merkmeijster een jaar gagie pinx. 1748 25.-.- Voor de hamer aen het uijrwerck 9.14.0 In de marge: den 28 januari 1748 De magistraat van Steenwijk heeft aen mij betaelt de bedongen vier hondert car.gld. over nevenstaende accoord begrepen. Derk van der Meer 3.Bestek voor reparatie van het uurwerk in de Kleine kerk, 27 sept 1757 (OA Steenwijk inv.no. 276 Contract met de horologiemaker Adam Jans alhier te Steenwijk en desselfs vader Jan Jacobs te Deventer over de reparatie van het uurwerk in de Kleine kerk. Wij Burgermeesteren Schepenen en Raden der Stadt Steenwijk bekennen en verklaren overeen gekomen en geaccordeert te hebben met Adam Jans alhier te Steenwijk en deselve te hebben aenbestedet het repa-reren van het uurwerk in de Kleine kerk alhier te Steenwijk waarbij deselve heeft aengenomen het selve uirwerk wederom in goede gangbare staet te brengen met gehele en halve slagh daer toe te sullen leve-ren alle het manquerende ijserwerk ende boven en al het gene aan het oud werk mochte ontbreken, mits-gaders het schilderen van de wijser en het vergulden van de selve, invoegen de stad daer toe niet anders sal behoeven te leveren dan het touwerk mitsga-ders het maken van de steigeragien tot het in ordre bren-gen van het slagwerk en de wijser ver- eischt werdende. Wijders verklaren wij Adam Jans en Jan Jacobs stads Horologiemaker te Deventer het selve uirwerk in goed gangbare staet te sullen houden en in cas van reddeloosheid het selve te sullen repareren en weder in gangbaren staat te sullen brengen en onderhou-den de tijd van tien jaren lang gedurende ingaande a dato desen en sullende eindigen op gelijke datum in’t jaar 1767 alle onweerbaar geweld uitgesondert mitsgaders het onderhoud van de touwen waarmede sij aannemers niet sullen te doen hebben: waar voor wij Burgermeesteren Schepenen ende Raed voorsz hebben belooft en aangenomen beloven en nemen aan bij desen aan gemelde Adam Jans ende Jan Adams te betalen een somme van één hondert dartigh Caroli guldens dus segge 130 te betalen voor desen. Vermits het wijserbort vergaand zijnde een nieuw wijserbort heeft moeten gemaakt worden voor schilderen en vergulden vant selve de leverantie van goud daeronder begre-pen aan deselve toegeleijt een gouden ducaat 5.5.0. Te oirconde is desen getekent voor desen stadssecretaris en door de aennemers voorsz binnen Steenwijk. den 27 sept. 1757 ter ordonnantie van de Heren voorsz. alhier was getekent was getekent Jan Jacobs Adam Jans H. Tuttel Zie voor onderstaande tekst de bijlagen: Contract 1, contract 2 en Contract 3. 4. Bestek voor een nieuw uurwerk in de Kleine kerk, 26 sept. 1791 (OA Steenwijk inv.no. 276) Ontwerp of opstel van een nieuw uurwerk alhier tot Steenwijk in den toren te maken. Ten Eersten Soo moeten daer toe gemaekt worden vier vierkante pielaren 1½ duim dik 3½ voet hoog en de selve met 15 soo leggende als staende platte staven in malkander gewerk worden soo dat het selve vast en onbe-weegelijk is en het vierkante werk over eene kant ruim 3 voet en de kant iets minder in sijn vierkant. Tot het gaende werk 2 Soo moet daer in gemaekt worden een rad met sijn spille daer toe nog een rad om de gewigten op te winden met een ronsel en spille en kruk daer toe een goede suivere houten rolle daer het tou op gaet met sijn snek en klink en veeren soo dat behoort en alles hegt en sterk genoeg om sijn behoorlijk effekten te kunnen doen en daer toe nog twee raden met ronsels en spillen daer toe een onrust spille met sijn ves-ting daer de slinger an hangt en een Slinger na Proporti van de hoogte van het werk vierkant en dit soo gemaekt alles dat een die sig verstaende moet bekennen dat daer in vijftig jaeren geen Extra ordinaar Reperatie an behoef gedaen te worden ten sij dat behoorlijk getrakteert en schoongemaakt wort en ordentelijk gesmeert. Tot het slaende werk 3 Vereijst tot het slaende werk een dito rad als dat eerstgenoemde van het gaende werk daer benevens nog een rad met een ronsel om op te winden en daer toe nog een rad met een spille en ronsel en nog een dito spille met een ronsel daer een windvleugel an koomt. Daer benevens een rad daer de uiren op verdeijlt worden dat genaemt wort het sluitrad met een ronsel daer het selve door gedreven word. 4 (onderstaande tekst, betreffende een volle halfuurs slag, d.w.z. met het aantal slagen van de komende uurslag, is doorgestreept) Soo als het werk moet gemaekt worden om het half uir vol uit te slaen soo moet het vierkante werk soo veel breder gemaekt worden dat de beijde slaende werken daer tegen malkanderen kunnen ingebragt worden en daer toe wort dan vereijst drie touwen drie gewigten ses schijven daer de touwen over lopen en draetwerk om de hamers te trekken en goed en suffisant gemaekt. 5 Tot het werk om de wijser te draijen onder an het werk om die af en na boven te leijden wort vereijst vier raedjes en boven in de toren nog een rad met een ronsel om de wijser te doen gaen en alles in goede perfectie te brengen om sijn behoorlijke effekten te kunnen uitwerken. 6 Daer en boven soo moet het werk gemaekt worden dat alle de spillen van het gaende als slaende werk in metalen bossen draijen behalven die daer het opgewonden word. Dit hier in gemelde uurwerk neme ik an te maken en goed en gankbaer in den toren te leveren voor een somma van vierhondert gulden vermids de Heeren Besteders een houten stoel daer toe sullen laten ma-ken voor haer rekening en an mij het oude werk sullen laten toekomen tot mijn voordeel. Dat hier twee alleensludende hier van gemaekt en getekent. Steenwijk den 26 sept. 1791 Carel Willem Bakker ter ordonnantie van de Magistraat. A. Fledderus Secre.

Zilversmeden in Steenwiek

1. Luetgen Goltsmitz Overleden voor 1560 2. Christiaan Doore (of Doorn) 3. Johan Arends 4. Harmen Jansz. 5. Taeckele Mensch 6. Gerbrant Boncke. 7. Jannes Hoogland. 8. Laurens Otterbos. 9. Nicolaas Adolph Benthem. 10. Gerben Piers Vogelzang. 11. Jacobus Verschuyl. 12. A.L. Reiners. 13. Johan Christiaan Frederik Proger. 14. Hendrik Prins 1 15. Albert Stuart. 16. Zilversmid. Geboren 10-11-1765-1842 17. Dirk Dikkerboom. 18. Gerard Archibald Stuart. Gedoopt op 29-04-1716, overleden op 20-12-1785 op 69-jarige leeftijd. Gehuwd voor de kerk op 40-jarige leeftijd op 04-07-1756 te Steenwijk met Aaltjen BLOEMEN, 26 jaar oud, geboren op 12-01-1730, overleden op 30-01-1777. 19. Hendrik Prins II. 20. Nicolaas Alexander Stuart. Geboren op 18-10-1801 te Steenwijk, overleden op 20-09- 1832 te Steenwijk op 30-jarige leeftijd. 21. Meinardus Bijkamp ,Meine Meinen. Geboren 16-10-1808 overleden 1898. 22. Jan Meine Bijkamp. Geboren 21-3-1846 overleden 18-08-1903 23. Albert Stuart II. Geboren op 09-03-1830 te Steenwijk, overleden op 14-09-1880 te Assen op 50 jarige leeftijd. 24. Johannes Steltman. 25. .A. Beertje Rijkmans, Weduwe Johannes Steltman. 26. Hendrik Meinardus van Sleen. 27. Jan Meine Bijkamp. Geboren 21 maart 1846 overleden 18 augustus 1903. 28. .Andries Rienks Steltman. Geboren 1830 overleden 1866. 29. .Lubbertus Steltman. Geboren te Steenwijk in 1844 en overleden 11 juli 1910.

Kalverstraat

Middeleeuws straatje dat de Gasthuisstraat met de Woldpromenade (Woldstraat) verbindt. De naam heeft betrekking op de kalvermarkten die hier vroeger gehouden werden. Vóór 1822 werd het Peperstraat genoemd.

Zilversmeden in Steenwiek

1. Luetgen Goltsmitz Overleden voor 1560 2. Christiaan Doore (of Doorn) 3. Johan Arends 4. Harmen Jansz. 5. Taeckele Mensch 6. Gerbrant Boncke. 7. Jannes Hoogland. 8. Laurens Otterbos. 9. Nicolaas Adolph Benthem. 10. Gerben Piers Vogelzang. 11. Jacobus Verschuyl. 12. A.L. Reiners. 13. Johan Christiaan Frederik Proger. 14. Hendrik Prins 1 15. Albert Stuart. 16. Zilversmid. Geboren 10-11-1765-1842 17. Dirk Dikkerboom. 18. Gerard Archibald Stuart. Gedoopt op 29-04-1716, overleden op 20- 12-1785 op 69-jarige leeftijd. Gehuwd voor de kerk op 40-jarige leeftijd op 04-07-1756 te Steenwijk met Aaltjen BLOEMEN, 26 jaar oud, geboren op 12-01-1730, overleden op 30-01-1777. 19. Hendrik Prins II. 20. Nicolaas Alexander Stuart. Geboren op 18-10-1801 te Steenwijk, overleden op 20-09- 1832 te Steenwijk op 30-jarige leeftijd. 21. Meinardus Bijkamp ,Meine Meinen. Geboren 16-10-1808 overleden 1898. 22. Jan Meine Bijkamp. Geboren 21-3-1846 overleden 18-08-1903 23. Albert Stuart II. Geboren op 09-03-1830 te Steenwijk, overleden op 14-09-1880 te Assen op 50 jarige leeftijd. 24. Johannes Steltman. 25. .A. Beertje Rijkmans, Weduwe Johannes Steltman. 26. Hendrik Meinardus van Sleen. 27. Jan Meine Bijkamp. Geboren 21 maart 1846 overleden 18 augustus 1903. 28. .Andries Rienks Steltman. Geboren 1830 overleden 1866. 29. .Lubbertus Steltman. Geboren te Steenwijk in 1844 en overleden 11 juli 1910.

Kalverstraat

Middeleeuws straatje dat de Gasthuisstraat met de Woldpromenade (Woldstraat) verbindt. De naam heeft betrekking op de kalvermarkten die hier vroeger gehouden werden. Vóór 1822 werd het Peperstraat genoemd.